Denge Fiyatında Dalgalanmalar ve Fiyatlara Müdahale

Piyasa Denge Fiyatı ve Zaman 

Buraya kadar yaptığımız analizlerde çok zaman ihmal ettiğimiz önemli bir nokta bulunmaktadır. Biz incelemelerimizin genellikle tümünde arz ve talep fonksiyonlarında değişmelerin aynı anda gerçekleştiğini kabul ettik. Oysa daha önce de belirtildiği gibi, gerçek hayatta talebin değişmesi so­nucunda, arz bundan hemen etkilenir, ancak arzın talebe uyum gösterme­si için söz konusu malın üretim imkânlarına bağlı olarak değişen bir süre gerekmektedir. 

O halde arz ve talep analizlerine zaman faktörünün dikkate alınması ge­rekmektedir. İşte bunu ilk gerçekleştiren Alfred Marshall olmuştur. Marshall, analizlerinde zaman üzerinde durarak üç farklı dönemden söz etmiştir. Şimdi bu dönemleri şekil yardımıyla inceleyelim. 

Geçici dönemde üreticiler piyasaya getirdikleri mal miktarını (arzı) de­ğiştiremezler. Bu yüzden arz eğrisi miktar eksenine diktir. Daha teknik bir ifade ile arz esnekliği sıfırdır. Şekil (a)'da görüldüğü gibi talebin artarak T₁ konumuna gelmesi durumunda arz değişmemiş sadece denge fiyatı yükselmiştir. Geçici dönem, piyasa dönemi, pazar dönemi ve çok kısa dönem olarak da adlandırılmaktadır. 

Kısa dönemde üretim miktarının bir ölçüde artırılabilmesi söz konusu­dur. Bu yüzden şekil (b)'de görüldüğü gibi arz esnekliği sıfırdan büyüktür. Yani arz eğrisi nisbeten biraz daha yatıktır. Nitekim talep artınca (T.,) arz buna karşılık vermiş ve arz miktarı M₁ seviyesine yükselmiştir. Tabii denge fiyatı da F₀'dan F^e yükselmiştir. Kısa dönemde üretim miktarında sağla­nan artış kapasite kullanım oranının arttırılmasından kaynaklanmaktadır. Ancak kapasitenin arttırılması söz konusu değildir. 

Uzun dönemde ise, üreticiler yeni tesisler kurabilir yâni üretim olanak­larını arttırabilir ve üretim konularını değiştirebilirler. Böylece bu dönemde söz konusu malın üretim faaliyetine yeni üreticiler girebilir, eski üreticiler pi­yasadan çıkabilir. 

ÖRÜMCEK AĞI TEOREMİ 

Örümcek Ağı Teoremi'ni birbirinden farklı üç ayrı varsayım altında inceleyebiliriz:
* Arz ve talebin aynı esnekliğe (aynı eğime) sahip olması,
* Talebin, arza oranla daha esnek (daha yatık) olması
* Arzın, talebe oranla daha esnek (daha yatık) olması
Şimdi çeşitli esneklik değerlerine göre Örümcek Ağı Teoreminde istik­rarlı denge koşullarını inceleyelim.
1- Arz esnekliği= Talep esnekliği... istikrarlı dengeden uzaklaşılır, dengeye kavuşturalamaz.
2-Arz esnekliği> Talep esnekliği... müdahale olmaksızın istikrarlı dengeye kavuşulamaz
3- Talep esnekliği > Arz esnekliği... istikrarlı dengeye müdahalesiz ka­vuşulur. 

FİYATLARIN OLUŞUMUNA DEVLET ETKİSİ A. TABAN FİYATLAR 

Taban Fiyat, Devlet tarafından bazı malların fiyatı üzerine konulan en alt sınıra denir. Denge fiyatının üzerindedir. Daima arz fazlasına neden olur. Bazı tarım ürünlerine, asgari ücrete, ve bazı mal ve hizmetlerin fiyat­larına uygulanır.

B. TAVAN FİYATLAR

Bir piyasada talep fazlası ortaya çıktığında ekonomi de bazen enflasyo-nist bir baskıya neden olabilir. Bu durumda devlet müdahalede bulunarak o malın satılabileceği fiyatı belirler. Buna "Tavan Fiyat Uygulaması" denir.

Tavan fiyat uygulaması sonucu ekonomide talep fazlası ortaya çıkar. Denge fiyatının altında olduğu için karaborsa ortaya çıkar. Karaborsayı ön­lemek için devlet talebi azaltmaya çalışır. 

King Kanunu 

King kanunu şu cümle ile özetlenebilir. 

"İyi ürün kötü hasılat, kötü ürün iyi hasılat sağlar"

Bunun anlamı tarımda daha fazla ürün elde edilen yıllarda hasılatın da­ha az, daha az ürün edilen yıllarda ise hasılatın daha fazla olmasıdır. Bu durum tarım ürünlerinde talep esnekliğinin birden küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Yani herhangi bir tarımürünün fiyatı düştüğü zaman talebi çok fazla anmamaktadır. Talebi çok fazla artmadığı içinde üreticile­rin daha çok mahsûl satarak fiyat düşüşünün olumsuz etkisinden korunma gibi bir şansları olmamaktadır. 

Şekilde görüleceği üzere talep eğrisi esneliğinin birden küçük olmasına bağlı olarak tarımsal ürünlere olan talep artışı sınırlı kalmaktadır. Bu da üre­ticilerin parasal hasılatını azaltır.

Tavan Fiyatlar ve Karaborsa Fiyatı İlişkisi

Devletin fiyatlara müdahalesi ve tavan fiyat politikası uygulaması sonu­cunda karaborsa adı verilen fiili bir piyasa değişikliği ortaya çıkabilir. Dev­let, bu malları ister karneye bağlasın, ister bağlamasın, tavan fiyat uygula­ması genellikle karaborsanın doğmasına yol açmaktadır. Bilindiği gibi, ka­raborsa piyasalarında bu mallar, yasal olarak belirlenmiş tavan (azami) fi­yatın üstünde satılmaktadır.

Asgari Ücret Haddi 

Devletin fiyat sistemine yaptığı müdahalenin tipik bir örneği de Asgari Ücret Haddi'nin belirlenmesidir. Ücret haddinin, emek piyasasının doğal koşullarına terk edilmemesi ve işçilerin korunması amacıyla devlet, ücret had­dinin inebileceği asgari düzeyi tesbit etmektedir. 

•     Geçici dönemde üretim arttırılamaz. Arz esnekliği= Sıfırdır.
•     Örümcek Ağı Teoremi'nde talep ilgili yılın fiyatlarının fonksiyonu iken Arz önceki yıl fiyatlarının fonksiyonudur.
•     Devlet tarafından bir malın fiyatına konulan üst sınıra Tavan Fiyat de­nir.
•     Devlet tarafından bir malın fiyatına konulan alt sınıra Taban Fiyat de­nir.
•     King Kanunu "iyi ürün kötü hasılat, kötü ürün iyi hasılat" olarak tanımlanır