Tüketici Davranışı ve Dengesi

Değer Paradoksu

Su gibi zorunlu malların fiyatı, elmas gibi zorunlu olmayan (lüks) malların fiyatına  göre çok ucuzdur. Suyun faydası ölçülemez. Fakat elmasa gö­re ucuzdur. Fiyatı belirleyen faktör arzı ve taleptir. Bu nedenle denge fiyatısuda düşüktür.

     Bu gözlemden hareketle iktisatçılar malların değerini belirleyen olgu­nun ne olması gerektiği konusunda tartışmalar başlatmıştır.

Nitekim malların fiyatlarının nasıl oluştuğunu açıklamaya çalışan ilk ikti­satçılar elmas ve su üzerindeki incelemelerden hareketle değer paradak­su sorunuyla karşılaşmışlardır. Aslından fiyatı belirleyen temel faktörler arz ile taleptir. Bu durumda arz ile talebi eşitleyen denge fiyatı suda çok düşük, elmasta ise çok yüksek ola­bilmektedir.

Şayet su miktarı, elmas miktarı kadar olsaydı, suyun piyasadaki fiyatı el­masın fiyatından çok daha yüksek olurdu. 

FAYDA 

Fayda çeşitli mal ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını karşılama özelliğidir. iktisatçılar fayda konusundaki görüşlerini ortaya sürerlerken iki bakışaçısı geliştirmişlerdir.

a) Ordinal Fayda kavramını ortaya atan iktisatçılara göre faydanın be­lirli bir birimle ölçülebilmesi imkansızdır. Fayda ancak karşılaştırılabilir. Mal­lar ve hizmetler faydaları açısından sadece sıralanabilirler.

b) Kardinal Fayda kavramını savunan iktisatçılar ise, çeşitli mal ve hiz­metlerin faydaların teorik bir birimle ölçülebileceğini iler sürmektedir. Bun­lara göre çeşitli mal ve hizmetlerin faydaları "util" adını verdikleri bir birimle ölçülebilir. 

ORDiNAL FAYDA KURAMI 

Faydanın ölçülmesi imkansızdır.
Fayda ancak karşılaştırılabilir, yani iki maldan hangisinin daha çok fay­da sağladığı tespit edilebilir.
Başka bir ifade ile mallar sağladıkları fayda açısından sıralanabilirler.
Fayda subjektif bir kavramdır yani bir malın sağladığı fayda kişiden ki­şiye değişir. 

KARDiNAL FAYDA KURAMI

Fayda ölçülebilir. Bunun için "utiı" adı verilen bir ölçüt geliştirilmiştir
Fayda ölçülebildiği için bireysel faydalar toplamı ile fayda fonksiyonu­na ulaşılabilir.
Fayda karşılaştırılamaz.
Fayda Objektif bir kavramdır, yani aynı maldan eşit miktarda tüketen herkes aynı faydayı elde eder. 

Günümüzde ordinalist fayda görüşünü ortaya atan iktisatçıların fayda hakkındaki yorumları daha çok kabul görmektedir. Diğer taraftan "kardina­list" görüş, faydayı rakamlarla ifade edilebildiğini savunduklarından, model kurmak daha kolay hale gelmektedir. Bu nedenle kardinal fayda görüşüne dayanan "eş marjinal fayda ilkesi tüketici dengesini açıklamakta sıkça kul­lanacağımız bir ilkedir. 

EŞ MARJiNAL FAYDA iLKESi VE TÜKETİCİ DENGESİ 

Tüketici belirli geliri ile hangi mal ve hizmetlerden ne kadar satın alaca­ğına karar verirken kendisine en yüksek toplam faydayı sağlayacak mal de­metini seçmeye çalışmaktadır. Bu durumun sağlanması halinde' tüketici dengededir.

Tüketicinin en yüksek faydaya' ulaşabilmesi için aşağıdaki koşullara uyması gerekir.

Tüketicinin inceleme döneminde geliri sabittir. (veridir)
Belirli dönemde piyasadaki tüm mal ve hizmetlerin fiyatları sabittir. (veridir)
Tüketici her mal ve hizmetin marjinal (ilave) faydasını bilmektedir.
Piyasadaki tüm mal ve hizmetler için azalan marjinal fayda ilkesi geçerlidir. 

AZALAN MARJİNAL FAYDA YASASI 

Marjinal fayda; en son birimin sağladığı faydadır. Tüketilen birimler art­tıkça marjinal faydanın giderek azalmasına "Azalan Marjinal Fayda Yasa­sı" denir. Tüketilen birimlerin faydalarının toplamına da "Toplam Fayda" 

Örnekte görüldüğü üzere içilen çay miktarı arttıkça marjinal fayda sü­rekli olarak azalmaktadır. Ayrıca dikkat Edilmesi gereken bir diğer durumda marjinal fayda "O" olduğunda toplam fayda artmaktadır, negatif olduğunda toplam fayda azalmaktadır.

Toplam fayda değeri marjinal fayda değerlerinin toplamı alınarak bulu­nur; 10=10 + O,   19=10+9+0,  26=0+10+9+7 gibi 

EŞ MARJiNAL FAYDA İLİŞKİSİ 

Tüketici belirli bir dönemde sabit olan gelirini iki mal (çok sayıda mal) arasında her mala harcanan son liranın marijnal faydası eşit olacak şekilde dağıtılmalıdır. 

Tüketici bu noktaya gelince iki maldan max. fayda sağlamış olacaktır. ilkenin formülüze edilişi;

A ve B gibi iki mal için: MFa = MFb
                                        Fa       Fb 

F(a); A nın fiyatı
MF(a); A nın marj. faydası 

Eşitliğin sol tarafı A malına harcanan son liranın marjinal faydası­nı, eşitlliğin sağ tarafı B malına harcanan son liranın marjinal faydası­nı gösterir.

İşte her iki mala harcanan son liranın marjinal faydaları eşit olunca tü­ketici dengesi sağlanmış olur. Tekrar hatırlayalım bu yaklaşım faydanın sa­yılarla ölçülebileceğini savunan KARDiNAL iKTiSATÇILARA aittir.

Tüketici yukarıdaki eşitlikle toplam faydasını maksimum kılmış ola­caktır. 

Marjinal Faydalar 

Yukarıdaki tabloda tuketicinin 1.800.000 TL. geliriyle tüketebileceği mal demeti, fiyatları ve marjinal faydaları verilmiştir.

Tüketici fayda maksimizasyonunu sağlayabilmek amacıyla kendisine en çok doyumu sağlayacak bileşimi seçmek zorundadır. Örnekte malların birim fiyatları 200'er bin TL. olarak verilmiştir. (1.800.000/200.000=9) Tüke­tici her bir seçiminde kendisine en çok fayda sağlayacak malı seçer.

Tüketici ilk 6 seçimini kendisine en çok fayda sağlayacak (Marjinal fay­dası en yüksek) malları seçmiş son 600.000 TL. sini marjinal faydaları eşit olan mal birimlerine harcamıştır.

Tüketicinin ulaştığı 415 util'lik toplam fayda düzeyi tüketici dengesini gösterir. 

Özel İpuçları

Faydanın ölçülebileceği görüşü kardinalistlere aittir.
Çeşitli mal ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını giderme özelliğine fayda denir.
Toplam fayda maksimumken marjinal fayda sıfırdır.
Tüketilen birim arttıkça, marjinal fayda azalır, buna "azalan marjinal fayda ilkesi" denir. 

Eş marjinal fayda ilkesine göre tüketici dengesi koşulu; MFa = MFb
                                                                                 Fa       Fb 

TÜKETİCİ DAVRANIŞI VE DENGESİ ÇÖZÜMLÜ SORULAR 

1- Tüketicinin satın aldığı her mala harcadığı son liraların eşıt mar­jinal fayda sağlanmasına ne ad verilir? 

A) Marjinal fayda dengesi   B) Eş marjinal fayda ilkesi  C) Ordinal fayda kuramı   D) Değer paradoksu   E) Kardinal fayda kuramı

YANIT B' dir. Eş marjinal fayda ilkesi kardlnal fayda kuramına dayanır. 

2. Malların ihtiyaçları giderme özelliğine ne ad verilir?
 
A) Hizmet  B) Maliyet      C) Fayda      D) Tüketim        E) Kıtlık, 

YANIT C' dir. Tanım gereği, malların ihtiyaçları giderme özelliğine fayda denir 

3. Bır malın fiyatını belirleyen en önemli etken aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Maliyet  B) Fayda    c) Tüketim    D) Gelir     E) Arz ve talep 

YANIT E' dir, Bir malın fiyatını belirleyen temel faktörler o malın arz ve talebidir 

4. Bir maldan daha fazla tüketildikçe, o malın marjinal faydasının düşmesi neyi ifade eder? 

A) Azalan marjinal fayda yasası  B) Toplam fayda yasası   C) Değer çelişkisi  D) Fayda maksimizasyonu   E) Optimal fayda  

YANIT A' dır. Azalan'marjinal fayda yasası, bir maldan daha fazla tü­ketildikçe marjinal faydasının düşmesini ifade eder.  

5- X ve Y mallarını tüketen bir tüketici için, X malının marjinal faydasının Y malının marjinal faydasına oranı 2 ve X malının fiyatı:5O ise, tüketicinin denge noktasına gelebilmesi için Y malının fiyatı kaç olmalıdır? 

A) 20  B) 25   C) 50  D) 100   E) 200   

YANIT B' dir. Bu oranlardan hareketle X malının marjinal faydasinın, Y malının marjinal faydasının iki katı olduğu ifade edilir. Y malına herhangi bir marjinal fayda değeri verirsek (Mesela 1 Util), X malıda 2 uti­lik bir faydayı gösterecektir