Bretton Woods Sisteminin Vadeli Altın Piyasalarına Etkisi 

Vadeli altın piyasalarının ve işlemlerinin oluşmasında Bretton Woods sisteminin önemli payı olmuştur. 1944 ile 1973 yılları arasındaki dönemde altın fiyatlarını devamlı olarak baskı altında tutan bu sistem, altın fiyatlarını spekülasyonlara açık hale getirmiştir. Aşağıda da anlatılacağı gibi, sistemin sabit bir kur sistemi olması ve ülkelerin kendi başlarına devalüasyon yapamamaları, altın fiyatlarının yükseleceğini tahmin eden spekülatörleri çeşitli tarihlerde bu piyasaya yöneltmiştir. 

Altın fiyatının ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt tarafından 31 Ocak 1934 tarihinde 20 dolardan 35 dolara devalüe edilmesinin ardından sabit hale gelen resmi altın fiyatı, 1971 yılının ortalarına kadar fazla bir değişiklik göstermemiş, ancak daha sonra hızlı bir yükseliş trendine girmiştir. Altın piyasalarında spekülatif akım ve hareketlere yol açan bu konunun detaylı olarak incelenmesi sonucunda; vadeli altın piyasalarının neden oluşturulduğu ve insanların böyle bir işleme neden gereksinim duyduğu daha iyi anlaşılacaktır. 1944-73 arası dönemde dünya ekonomisi üzerinde oldukça etkili olan Bretton Woods veya diğer ismiyle IMF sistemi, aradan geçen 29 yıl boyunca altın fiyatlarının devamlı olarak baskı altında kalmasına neden olmuştur. Altın kambiyo sisteminin uygulaması olarak karşımıza çıkan bu sistemi incelemeye geçmeden önce, altın kambiyo sisteminin temel özelliklerini ve işleyişini görmekte fayda vardır.

Altın Kambiyo Sistemi 

Bretton Woods anlaşması ile doğan bu sistemin temelinde, altından tasarruf edilerek uluslararası ödemelerde kullanılacak rezerv miktarını artırma fikri yatmaktadır.

Altın kambiyo sisteminin temel özellikleri genel başlıklar halinde şu şekildedir;

L Altın paranın tedavülde bulunmadığı bu sistemde, tedavül aracı olarak sadece banknot veya kâğıt para kullanılmaktadır. 

ii. Altının iç ve dış işlemlerdeki kullanımı ortadan kalkarken dış ödemelerdeki kullanımı sınırlı şekilde devam etmekte, ancak para ünitesiyle altın arasındaki ilişki hiçbir şekilde ortadan kalkmamaktadır.

ii. Altın kambiyo sisteminde; altına tahvil kabiliyeti olan sağlam bir anahtar paranın varolması, diğer ülke paralarının bu paraya bağlı olarak tedavül etmesi ve son olarak da uluslararası ödemelerde anahtar para olarak kullanılan banker ülke parasının altın karşısında tam konvertible olması gerekmektedir.

iv. Banker ülkenin parasını elinde bulunduran üçüncü ülkeler, bu parayı istedikleri anda banker ülkeye vererek altına dönüştürebilme imkânına sahiptir. Bretton Woods sisteminde; banker ülke olarak Amerika, banker ülke parası olarak da ABD Doları kabul edilmiştir.

v. ABD'nin elinde bulunan altınlar, bu ülkenin bir nevi rezervi niteliğindedir. 

vi. Banker ülkede (yani ABD'de), altının alım ve satımı yasaktır. 

vii. ABD vatandaşlarının elinde bulunan ulusal paranın yani doların, altına konvertibilitesi bulunmamaktadır. Böylelikle, altın fiyatlarının yükseleceğini tahmin eden ABD vatandaşlarının spekülatif hareketlere girişmesi engellenmiş olacaktır. 

viii. Amerika'nın mevcut para arzını artırabilmesi; elindeki altın rezervlerini artırmasına veya altın/anahtar para oranını değiştirmesine bağlıdır.

ix. Anahtar paranın artış hızını, ABD tarafından rezerv olarak tutulan altının "artış hızı" belirlemektedir.

x. Altın para miktanndaki artış hızının yavaşlaması durumunda, anahtar para ile uluslararası rezervin başlangıçtaki hızla artabilmesi için, altın/anahtar para oranının düşürülmesi gerekmektedir.

Yukarıda temel özellikleri sıralanan altın kambiyo sisteminin yararlarına karşılık bazı sakıncaları da bulunmaktaydı. Bunlardan birincisi, altın stokunun para ihtiyacına paralel olarak değişmemesi; ikincisi ise para ünitesinin pahalıya mal olmasıydı. Altın kambiyo sistemi, altına bağlı rezerv sistemlerinin sonuncusu olmuş, birçok sorunu beraberinde getirmesine rağmen 70'li yılların ilk çeyreğine kadar işle­yişine devam etmiştir. Anahtar para olarak kullanılan Amerikan Doları 15 Ağustos 1971 tarihinde uluslararası rezerv aracı olma özelliğini kaybetmiştir. Rezerv aracı olarak kullanılan paranın (ABD Dolan'rın) altın ile uzaktan yakından herhangi bir ilişkisinin kalmaması üzerine, anahtar para durumundaki Amerikan Doları'nın altın konvertibilitesine de son verilmiştir. 

Mübadele aracı olarak kullanılan altının dünya ekonomisindeki hızlı büyümeye paralel şekilde hacimce artırılabilmesi, üretiminin zor ve külfetli olmasına bağlı olarak kısa vadede mümkün olmadığından, sistemin uygulandığı dönemde altın/anahtar para oranının zaman zaman düşürülmesi ve ülkelerin bu yolla rezerv yaratma yoluna gitmeleri yadsınmamalıdır. Savaş sonrası dönemin sosyo ekonomik durumu ve insanların düşünce tarzı göz önüne alındığında, salt kâğıt para sisteminin pek işlemediği ve insanların psikolojik olarak para süjesinin altına bağlı olması gerektiğine inandıkları görülmektedir.