Borç Servisi

Borç servisi, iç ve dış borçlanmadan doğan anapara, faiz ve komisyon gi­bi giderlerin ödenmesi, mevcut bir borcun vadesinin uzatılması (erteleme, tahkim veya konsolidasyon), mevcut bir borcun faizinin değiştirilmesi (de­ğiştirme, konversiyon), dış borçta anapara veya faizin döviz cinsinin bir baş­ka döviz cinsiyle değiştirilmesi (Swap) gibi borç ödemeye ilişkin çeşitli kar­maşık konuları içerir.

Genellikle borç servisini, borç yükünün, normal (vadesi geldiğinde mevcut faiziyle geri ödeme) ya da normal dışı yollara başvurarak hafifletilmesi ola­rak tanımlamak mümkündür. 

Borcun Anapara ve Faizlerinin Geri Ödenmesi

Borç servisinin normal yolu, alınan borcun anapara ve faizlerinin, vadele­ri geldiği zaman geri ödenmesidir.

Borcun anapara ve faizlerinin zamanında geri ödenmemesi pek çok sıkın­tıyı bir arada getirir. Böyle bir durumda ilk olarak borç verenler, bir daha borç verme konusunda daha çekingen davranmaya itilmiş olurlar. İkinci olarak özellikle dış borç ödemelerinde ortaya çıkan bir gecikme, piyasalarda derhal duyulur ve Hazineye daha önce borç vermiş olsun olmasın tüm kreditörler, yeni kredi açmak konusunda tereddüde düşerler. Bu tür bir gecikme­nin art arda yaşanması, ülkeyi gerek içeriden gerekse dışarıdan borçlanma konusunda büyük sıkıntılara sokar. O nedenle borcun anapara ve faizlerinin zamanında ödenmesi büyük önem taşır.      

Tahkim (Konsolidasyon)

Borç servisinin normal dışı yollardan birisi tahkim veya aynı anlamda kullanılan konsolidasyon'dur. Tahkimin kelime anlamı "sağlamlaştırma"dır. Tahkimi, basit olarak kısa vadeli borçların uzun vadeli veya süresiz borç ha­line getirilmesi olarak tanımlamak mümkündür. Bir borcun anapara ve/veya faizinin vadesi geldiğinde geri ödenemeyeceği anlaşılırsa ya borçlu tek taraflı olarak (zorunlu tahkim) ya da borçlu ile borç veren anlaşarak (İsteğe bağlı tahkim) vadeyi uzatmakta ve buna bağlı olarak faiz de yükselmektedir. 

Değiştirme (Tahvil, Konversiyon)

Borçların değiştirilmesi, borç yükünün hafifletilmesi amacıyla, borçlunun ödeyeceği faiz oranında bir indirim yapılması işlemini ifade eder. Değiştirme işleminde asıl olarak borcun anapara tutarı ve vadesi değişmediği halde ödenecek faiz miktarı düşürülür. Eğer değiştirme işlemi borçlunun tek taraflı kararıyla yapılıyorsa zorunlu değiştirme, eğer borçlu ve alacaklının karşılıklı anlaşması sonucu yapılıyorsa isteğe bağlı değiştirme söz konusudur. 

Değiştirme işleminin tahkimden en önemli farkı şöyle özetlenebilir; tahkimin asıl amacı borcun vadesini uzatmak olduğu halde, değiştirmeden güdülen amaç borç yükünün hafifletilmesidir. Bu çerçevede tahkimin enflas­yonist ortamların, değiştirmenin ise durgunluk dönemlerinin uygulaması olduğunu belirtmek doğru olacaktır. 

Erteleme

Tahkim ve değiştirme İşlemlerinin yanında borç ertelemesi deyimi de yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Gerçekte bu deyim geniş ölçüde tahkim ile aynı anlama gelmekte ve fakat bazan değiştirmeyi de kapsayacak şekilde faiz indirimine de yol açabilecek şekilde uygulanmaktadır. Özellikle Güney Amerika ülkelerinin, borçlarını ödeyememek sorunuyla karşılaştıkları dönemlerde bu ikili yapıyı taşıyan erteleme uygulamaları yapılmıştır. Burada amaç, mevcut haliyle tahsili zorlaşan bir alacağı vade uzatımı ve faiz indirimi yaparak ödenebilir şekile getirmektir. 

Yeniden Finansman (Re-financing)

Yeniden finansman borç ertelemesinin özel bir şekli olup, süresi dolan bir borcun bir başka kredi ile değiştirilmesidir. Genellikle, alınan yeni kredi daha düşük faizli olacağı ve borç yükünü hafifleteceği için bu işleme başvurulur.

- Erteleme ile yeniden finansman arasında az da olsa fark vardır. Erteleme­de süresi gelen borcu vadesinin ileriye alınmasına yeniden finansmanda eski borcun tümüyle kapatılıp yeni bir krediyle değiştirilmesi söz konusudur. 

Swap İşlemleri

Borç servisi açısından swap işlemi genellikle dış borçların anapara yükümlülüğünü ifade eden döviz cinsinin değiştirilerek, başka bir döviz cin­sine dönüştürülmesi (anapara swap'ı), söz konusu borcun faizinin ifade edil­diği döviz cinsinin değiştirilmesi (faiz swap'ı) veya mevcut borçların serma­yeye katılım payı haline dönüştürülmesi (borç-sermaye swap'ı) şekillerinden birinde ortaya çıkar.

Örneğin dolar cinsinden borçlanan Hazine, zaman içinde ortaya çıkan ge­lişmeler çerçevesinde mark cinsinden borçlanmış olmanın daha düşük maliyete yol açacağını görürse, dolar yükümlülüğünü marka çevirmek ve böylece uluslararası döviz piyasalarında ortaya çıkan değişimleri lehine döndürmek isteyebilir. Böyle bir işlemin gerçekleştirilebilmesi için dış borçlanma sırasında döviz swap'ı yapılabileceğinin bir seçenek olarak borç anlaşmasına konulmuş olması gereklidir. Aynı durum faiz swap için de geçerlidir. Bura­da da borç anlaşmasında ya genel bir swap yetkisi ya da yalnızca faiz ödemelerinin döviz cinsinin değiştirilebileceğine ilişkin bir hüküm bulunması gerekmektedir.