|
Bütçeyi
Yorumlamak, Bütçe Okumak
Bütçede
gelir ve giderlerin önceki yıllara ilişkin
gelişmelerle, geçmiş ve beklenen enflasyon
oranlarıyla karşılaştırılması, kamu
kesiminin davranış kalıbını belirlemek ve
maliye politikasının alacağı yönü anlamak
açısından önem taşır. Eğer bütçe beklenen
enflasyon oranına göre yüksek gider ve buna
karşılık düşük gelir öngörmüşse, yani bütçe
açığı giderek büyüme eğilimi içindeyse o
zaman "genişleyici bir maliye politikası"
izlendiğinden söz etmek mümkündür. Böyle bir
eğilimin enflasyonist baskı
yaratabileceğine dikkat etmek gerekir.
Tersi söz konusuysa, yani beklenen
enflasyonun altında gider öngörüleri ve buna
karşılık artan bütçe gelirleri
hedeflenmişse o takdirde "daraltıcı maliye
politikası" gündemde demektir.
Bütçe
giderleri açısından kritik kalemler personel
giderleri ve transfer ödemeleridir (bu kalemin
içinde yer alan faiz giderleri ve sosyal güvenlik
kuruluşlarına transferler). Bütçe gelirleri
açısından kritik kalem ise vergi gelirleridir. Vergi
gelirleri dışındaki büyük artışlar yıldan yıla
devam etmeyecek artışlardır. Örneğin
özelleştirmeler tamamlandığında böyle bir gelir
kalemi bütçede yer almayacaktır. O nedenle bu tip
geçici gelirlerin bütçe geliri olarak
sınıflandırılması bile tartışmalıdır.
Bütçenin gidişini değerlendirmekte en önemli kalem
bütçe açığıdır. Bütçe açığının sürekli olarak
arttığı ülkelerde bu açığın borçlanmayla
sürdürülmesi bir noktadan sonra hiperenflasyona
gidişe yola açar. Son yıllarda bütçe açığı önemini
yitirmiş buna karşılık "bütçe faiz dışı dengesi"
(primary surplus) önem kazanmıştır.
Bütçe
faiz dışı dengesi şöyle hesaplanmaktadır:
Bütçe
giderleri - Bütçe faiz giderleri = Bütçe faiz dışı
giderleri Bütçe gelirleri - Bütçe faiz dışı
giderleri = Bütçe faiz dışı dengesi
Eğer
bu dengede açık varsa bütçe gelirleri faiz dışındaki
bütçe giderlerini bile karşılayamıyor demektir. Bu
durum bütçe dengesinin sürdürülemez olduğunun
göstergesidir.
Ekonomi politikasının genel hedeflerinin yanma bütçe
öngörüleri konulmak suretiyle tutarlı bir maliye
politikası izlenip izlenmediği anlaşılabilir.
Özellikle de bütçe faiz dışı dengesinin fazla veya
açık verdiğine bakarak geleceğe ilişkin sağlam
öngörülerde bulunulabilir.
2001
yılında
% 7
oranına çıkmış bulunan faiz dışı fazla yaşanan kriz
ertesinde
2002
yılında
%
4,7'ye
düşmüş, 2003'te tekrar artırılmaya başlanmıştır.
Bütçe açığının finansmanına yönelik olarak dış
borçlanmanın net katkısı giderek azalırken onun
yerini iç borçlanma almıştır. Bu eğilimin devam
etmesi halinde hazinenin iç piyasadan
borçlanmasının artacağını ve bunun faiz düşüşüne bir
fren oluşturacağını tahmin etmek mümkündür.
Tablo: Bütçe Gelişmeleri (Milyon YTL)
|
|
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
|
Gelirler
Vergi Gelirleri
Vergi Dışı Gelirler
Hibe
Katma Bütçe |
51.813
39.768
11.375
1
669 |
76.400
59.635
15.262
405
1.098 |
100.238
84.334
14.031
131
1.742 |
109.887
90.093
17.225
755 |
|
Giderler
Faiz Dışı Giderler
Personel
Diğer Cari
Yatırım
Faiz Ödemeleri
Diğer Transferler |
80.379 39.314 15.204
5.164
4.140
41.065 14.806 |
115.485
63.614 23.160
7.889
6.887
51.871 25.678 |
140.054
81.445 30.201
8.218
7.165
58.609 35.861 |
140.200 83.712
32.971
12.560
10.070
56.400
28.111 |
|
Bütçe Dengesi |
-28.566 |
-39.085 |
-39.816 |
-30.313 |
|
Faiz Dışı Denge |
12.499 |
12.786 |
18.793 |
26.175 |
|
Bütçe Emanetleri |
1.490 |
1.765 |
-262 |
2.770 |
|
Avanslar |
-5.041 |
2.933 |
-1.824 |
-2.874 |
|
Nakit Dengesi |
-32.117 |
-34.387 |
-41.902 |
-30.417 |
|
Finansman
Dış Borçlanma Net iç Borçlanma Net Diğer
Finansman |
32.117
-4.448 23.202
13.363 |
34.387
16.570
17.474
343 |
41.902
2.684
42.884
-3.666 |
30.417
4.015
30.759
-4.356 |
|
FDF/GSMH
(%) |
7,0 |
4,7 |
5.2 |
6.1 |
|
