Doğrudan
Yabancı Yatırımlar ve Çok Uluslu
Şirketler
Doğrudan
yabancı sermaye yatırımları çok uluslu şirketler
tarafından yapılmaktadır. Dolayısıyla arasında güçlü
bir ilişki vardır ve çok uluslu şirket kavramının
ayrıca ele alınması gerekmektedir.
Farklı
ülkelerde kurduğu şubelerle aynı anda birçok ülkede
birden üretim faaliyetine katılan şirketlere çok
uluslu şirket (multinational corporation, ÇUŞ) adı
verilmektedir8. ÇUŞ bir şirketin ana
ülkede bir büyük işletmeye sahip olduktan sonra
diğer ülkelerde tamamen ya da kısmen sahip olduğu
şirketler vasıtasıyla faaliyetlerini sürdürür.
Böyle şirketler bir yandan dikey ve
yatay ölçek ekonomilerinin avantajlarından diğer
yandan monopol benzeri statüsünün sağladığı
yararlardan faydalanırlar.
Doğrudan
yabancı yatırım yapan şirkete “ana şirket”, bir ana
merkeze bağlı olarak ülke sınırları dışında faaliyet
gösteren şirkete “yavru şirket”, “yabancı sermayeli
şirket” ya da “şube” denilmektedir.
DYY’da
ana şirket, şubenin mülkiyetini elinde
bulundurmaktadır ve aynı zamanda onun yönetimini
kendi kontrolü altında tutmaktadır. Yavru şirketler
ana firmanın teknolojisinden, yönetim bilgisinden
ticari unvanından ve diğer avantajlarından
faydalanmaktadır. Öte yandan ana firma şirkete
kârının belli bir kısmını veya tümünü transfer
etmektedir.
Bu
işletmelerin üretim faaliyetleri üç grupta
toplanabilir:
·
Geriye bağıntılı üretim faaliyetleri: Daha çok doğal
kaynakları işletmek için kurulurlar. Özelliklerine
göre kendi sanayi üretimleri veya dünya pazarları
için gerekli hammaddelerin çıkarılması, işlenmesi ve
satışı faaliyetinde bulunurlar (petrol ve maden
işletmeciliği gibi).
·
İlerliye bağıntılı üretim faaliyetleri: Bunlar ya
ana şirketin yabancı ülkelerdeki faaliyetlerini
düzenlemek, ya da ana şirketin bulunduğu ülkenin
pazarlarının sınırlı olması nedeniyle diğer
ülkelerde yatırım yapma zorunluluğunda olan
şirketlerdir.
·
Yatay bağıntılı üretim faaliyetleri: En yaygın
biçimdir. Yatırım yapılan ülkedeki bağlı şirkete
sermaye ile birlikte üretim için gerekli teknoloji,
teknik yardım ve işgücü transfer edilerek bağlı
şirketin ana firmanın üretim stratejisi
doğrultusunda üretim yapması sağlanır. Çoğu zaman
oligopolistik bir yapıya sahip bulunan ve
yatırımlarıyla yabancı ülkelerdeki nispi olarak
düşük maliyetli üretim faktörleri ve pazar
olanaklarından yararlanmaya çalışan bu şirketlerin
amacı, kârlarını dünya ölçeğinde maksimize etmektir.
|