Dolaylı ve Dolaysız Vergiler ve Dolaylı Dolaysız Vergi
Türleri Nelerdir
Vergilerin dolaylı ve dolaysız vergiler olarak
tasnif edilmesi, eski bir sınıflandırma şeklidir.
James M. Buchanan’a göre dolaysız vergiler, ödemenin
son olarak tasarlanan kişi üzerine yük olduğu
vergilerdir. Dolaylı vergiler ise vergi yükünün
yüklenicisi olarak tasarlanan kişinin, üzerindeki
yükünü başkalarına devrettiği vergilerdir. Bu görüş
içerisinde bütün dikkatler ayrımın gerekliliği
üzerinde yoğunlaşır.
Gerçekte
dolaysız vergiler, mükellefin bireysel
karakterlerine uyarlanabilir. Oysa dolaylı vergiler,
alıcı ve satıcıların durumuna bakılmaksızın işlemler
üzerine koyulur.
Vergilerin dolaylı (vasıtalı) ve dolaysız
(vasıtasız) vergiler olarak ikiye ayrılması şu
kriterlere dayandırılmaktadır.
•
Genel fiyat seviyesini etkilemesi açısından; genel
fiyat seviyesini doğrudan etkileyen vergiler
dolaylı, genel fiyat düzeyini doğrudan etkilemeyen
vergiler ise dolaysız vergilerdir.
•
Nispi fiyatlar üzerindeki etkileri açısından; nispi
fiyatları değiştirmeyen vergiler dolaysız,
değiştiren vergiler dolaylıdır.
•
Yansıma ölçütüne göre; bu kriter vergilerin bu tür
ayrımında en çok kullanılanıdır. Yansıtılamayan,
vergi yükü üçüncü bir şahsa aktarılamayan ve bu
nedenle vergiyi ödeyen kanuni yükümlüsü (mükellef)
üzerinde kalan vergiler dolaysız, yansıtılarak yükü
başkalarına aktarılan vergiler ise dolaylıdır.
Gelir
harcama kriterine göre; belli bir dönem içerisinde
(genellikle takvim yılı veya hesap dönemi) gelirin
düzenli ve sürekli olarak elde edilmesine ilişkin
işlemleri vergilendiren vergiler dolaysız, buna
karşılık, mülkiyetin el değiştirmesi, üretilen bir
malın alış-verişe konu olması gibi harcama
işlemlerini vergilendiren vergiler ise dolaylı
vergilerdir.
Richard
Musgrave vergilerin dolaylı-dolaysız ayırımında dört
temel husus üzerinde yoğunlaşmıştır.
·
Dolaylı vergiler, yansıma amacı düşünülerek
düzenlenen vergilerdir,
·
Dolaylı vergiler, yansımaları mümkün olan
vergilerdir,
·
Dolaylı vergiler, eşya ve hizmetleri vergi konusu
yapmışlardır. Dolaysız vergiler ise şahısların özel
durumlarını ve ödeme güçlerini dikkate alırlar.
·
Dolaylı vergiler tüketimi, dolaysız vergiler ise
geliri hedef almışlardır. Türk Vergi Sistemi
içerisinde yer alan dolaysız vergiler şunlardır:
·
Gelir Vergisi
·
Kurumlar Vergisi
·
Emlak Vergisi
·
Veraset ve İntikal Vergisi
·
Motorlu Taşıtlar Vergisi
Buna
karşılık, dolaylı vergiler kategorisini şu vergiler
oluşturmaktadır:
· Mal
ve Hizmetlerden Alınan Vergiler
·
Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi
· Ek
Vergi
·
Taşıt Alım Vergisi
·
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi
·
Damga Vergisi
·
Harçlar
· Dış
Ticaretten Alınan Vergiler
·
Gümrük Vergisi
·
Akaryakıt Gümrük Vergisi
· Tek
ve Maktu Vergi
·
İthalde Alınan Katma Değer Vergisi Genel olarak
dolaysız vergilerin, dolaylı vergilere kıyasla daha
adil oldukları
kabul
edilir. Bunun nedeni ise; dolaysız vergilerin,
yükümlünün ekonomik iktidarına uydurulabilme
olanağının daha fazla olmasıdır. Ancak dolaylı
vergilerin yükümlüsü anonim olduğu için, bu
vergilerin şahsileştirilebilmesi mümkün değildir.
|