|
|
Döviz Kurları, Döviz Kuru Çeşitleri, Esnek
Kur, Sabit Kur, Denetimli Kur
Bir ülkenin parası örneğin YTL’si yalnız
Türkiye’deki mübadelelerde kullanılır. Ama bir Türk ithalatçısı
Almanya’dan mal ithal etmek için Euro’ya ihtiyacı vardır. Bu
nedenle ithalatçı YTL vererek Euro almak zorundadır. Aynı
şeklide bir Amerikan turist Türkiye’ye geldiğinde, harcamaları
için YTL’ye ihtiyacı vardır.
O halde dış ekonomik ilişkiler dövizi gerektirir.
Döviz yabancı ülke parasına verilen isimdir. Döviz tıpkı bir mal
gibi alınır ve satılır. Ulusal bir paranın serbestçe yabancı
paraya dönüştürülmesine döviz işlemleri denir.
Döviz Kuru Kavramları
Döviz kuru bir birim yabancı para ile satın
alınabilecek ulusal para miktarını gösterir. Yani döviz kuru,
dövizin ulusal para ile fiyatıdır. Örneğin 1 dolar = 1 YTL gibi.
Döviz kurundaki yükselmeye devalüasyon ve döviz kurundaki
düşmeye revalüasyon denir.
Döviz Kuru Sistemleri
Hükümetin yada Merkez Bankası’nın döviz piyasasına yapacağı
müdahalelere göre, üç döviz kuru sistemi ortaya çıkar. Eğer
Merkez Bankası döviz kurlarının piyasa koşullarına göre
serbestçe dalgalanmasına müsaade ederse, esnek döviz kuru
sistemi ortaya çıkar. Ancak döviz piyasalarına müdahale ederek
döviz kurunu belli bir değerde tutmak isterse, sabit kur sistemi
ortaya çıkar. Merkez Bankası kurlardaki dalgalanmaları denetim
altına alarak, kurlardaki gelişmeyi ekonominin ihtiyacına göre
belirlerse, denetimli kur sistemi ortaya çıkar.
Esnek Kur, Esnek Kur Sistemi
Herhangi bir ülkenin parasının, Türk Lirası
karşısındaki değeri yani döviz kuru, serbest piyasa koşullarında
arz ve talebe göre oluşur. Döviz piyasasında dolar talebi Türk
Lirası arzı demektir.
Ne zaman dolar talep edilir? Bir Türk firması
ABD’den ithalat için, hizmet satın almak için Türk Lirası verip
dolar satın almak ister. İkinci olarak ABD’de yatırım yapmak
isteyenlerin dolar talebi vardır. Bu amaçlarla yapılan
taleplerin toplamı toplam dolar talebini verir. Eğer, Türk
Lirası cinsinden doların değeri düşerse Amerikan ürünleri
ucuzlayacağından, dolar talebi yükselir. Bu nedenle dolar talep
eğrisi herhangi bir mal talebi gibidir.
Doların değeri yükseldiğinde ihraç mallarımız
Amerikalılara ucuza geleceğinden, ihracatımız artacaktır. Dolar
arz eğrisi herhangi bir malın arz eğrisi gibidir.
Esnek kur sisteminin sakıncaları;
Esnek kur sistemi dış ticarette risk yaratır.
Bağımsızca uygulanabilmesine karşılık, döviz
rezervlerine ihtiyaç gösterir.
Spekülasyonu özendirir.
Dış dengeyi otomatik olarak sağlar ama enflasyonu
körükleyebilir.
Bu sistemle istikrarı sağlamak zordur.
Sabit Kur Nedir, Sabit Kur Sistemi Rejimi
Sabit döviz kurunda kambiyo denetimi ve
ayarlanabilen sistem mevcuttur. Bir ülkede döviz gelirleri ve
dolayısıyla döviz rezervleri yetersiz kalırsa, sıkı bir denetim
yardımı ile döviz arz ve talebi denkleştirilir ve döviz kuru
sabit tutulur.
Ayarlanabilir kur sisteminde Merkez Bankası döviz
piyasasına yapacağı müdahalelerde döviz kurunun istikrarını
sağlar. Örneğin resmi döviz kuru (E1) iken, döviz talebi arzını
aşıyorsa, müdahalelerle döviz arzı arttırılır ve talebi
frenlenir. Bu işlemin en basit yolu Merkez Bankası piyasaya
döviz arzı arttırır.
Denetimli Kur Sistemi
Denetimli ya da kirli dalgalanmayı benimseyen
sistemde Merkez Bankası döviz kurunu sabit değil, istikrarlı
kılmak ister. Bu sistemde kurların sabit tutulması amaçlanmaz.
Döviz kurları, paraların satın alma güçlerinin
etkisi altında olmakla beraber diğer faktörler de önem arz
ederler. Ülkelere göre ortaya çıkan riskler, tercihler,
spekülasyonlar ve sermaye hareketleri kurları etkiler.
Kaynak: Prof. Dr. Cafer Ünay
|
