|
Eksik Rekabet Piyasalarının Etkisi Ve Kriz
Tekel ve oligopol piyasalarının varlığı 1., 2., 5.,
7. ve 9. varsayımları ya hep beraber ya bir kısmını
aynı anda ihlal eder. Herhangi bir iktisada giriş
ders kitabında serbest rekabetin aksaması durumunun
piyasa etkinliğini azaltacağına dair analizleri
kolayca bulabiliriz. Tekel piyasasında fiyatlar daha
yüksek üretilen miktar daha azdır vb... Daha başka
bir sorun ise piyasada az sayıda firma varsa
bunların anlaşarak karteller kurması ve bunun
yarattığı sorunlardır. Finansal piyasalarda da
faizleri belirlemede gizli açık pek çok kartel
girişimi olmuştur. Büyük firmaların oluşumunun başka
yol açtığı sorunlar da vardır. Bunlar kredi
kaynaklarının büyük bölümüne eriştikleri gibi
kendileri de doğrudan kaynak yaratabilmektedir
(Halka açılma, dağıtılmamış karlar vb) bu şekilde
biriken likit kaynaklar çoğu kere piyasa gücünün
verdiği ek cesaretle büyük spekülasyonlara ve batsak
da kurtarırlar anlayışı ile (too big to fail)
anlamsız yatırımlara girmelerine neden olmaktadır.
Bu gibi firmaların mal ve kredi piyasasında aşırı
baskın olmaları kimi küçük firmaları da ellerindeki
küçük kaynaklarla batmamak için maceracı
girişimlere sevk etmektedir. Oligopol piyasaları
sanayide kimi zaman ölümüne rekabet savaşlarına
neden olduğu gibi, finans piyasalarında da ölümüne
faiz yükseltme yarışlarına yol açabilmekte, üstelik
bu piyasaların özgün yapısı nedeniyle (mevduat
sigortası vb) küçük bankalar klasik oligopol
teorisinin tersine fiyat lideri gibi
davranabilmekte, bütün sektörü peşinden
sürükleyebil-mektedir. Bunun klasik bir örneği
1980’lerin başında Türkiye’de yaşanan faiz yarışı ve
ardından gelen ‘banker faciasıdır. Burada küçük
bankalar faizlerin belirlenmesin-de oligopolcü
piyasada fiyat lideri gibi davranabilmişlerdir(Artun,
1989).
Bir bütün olarak oligopolcü piyasalarda karar alma
mekanizmasının geleneksel teorinin serbest piyasa
için vazettiği kurallara uymaması ve daha çok oyun
teorisinin kurallarıyla kısmen anlaşılabilecek
durumda olması; çoğu kere de herhangi bir ta-nımlı
denge noktasına ulaşılamayacak oluşu; ulaşılan
dengenin de kararsız ya da çabuk bozulabilen bir
denge oluşu eğer bu piyasalar rekabetçi piyasalar
yanında önemsiz bir ağırlıktaysa sektörel dengeler
ve genel piyasa dengesi üzerinde anlamlı bir etki
yaratamayabilir. Fakat eğer günümüz dünyasındaki
gibi bunlar ekonomiler içinde hatırı sayılır bir
orana sahipse krize kapıyı aralayacak denge
noksanlıklarına ve dengeden şiddetli savruluşlar
anlamına gelecek fiyat yarışlarına neden
olabilirler. Dahası eğer bu sorun başka hiç bir
sektörde olmasa bile sadece finans sektöründe
mevcutsa, sektörün niteliği dolayısıyla (yanlış faiz
oranları tespiti ile) bütün sektörleri dengesizlik
içine itebilir.
|