Elektrik Sektöründeki Özelleştirmeler ve Elektrik Dağıtım İşletmeleri

Elektrik sisteminin tarihsel gelişimi incelendiğinde ABD’de elektriğin icadından itibaren elektrik sektörünün işletilmesi özel sektör tarafından gerçekleştirilirken, Avrupa’da bir kamu hizmeti olarak ele alınmış ve devlet eliyle yürütülmüştür. Genel olarak fiyatlar gerçek maliyetinin altında belirlenip, ekonomik ve sosyal politikalar için bir araç olarak kullanılmıştır. Ancak 1980’li yıllardan itibaren, türbin teknolojisindeki ilerlemeler ve bilişim sektörünün gelişmesi ile beraber üretimde rekabetin ekonomik açıdan da verimliliği artırdığı düşüncesi yaygınlaşmıştır (EPDK, 2010:53).

Enerji sektöründeki KİT'lerin nakit akışları nedeniyle sorunlar yaşaması ve üretimde kullanılan doğal gazın yüksek maliyeti, kamu maliyesinde önemi bir gider kaynağı oluşturmaktadır. Dağıtıcı nihai tüketiciden fatura tutarlarını toplayamadığı zaman veya kayıp kaçak oranı makul bir düzeye çekilmediği zaman, bunun faturası kamu dengelerine yansımaktadır. Elektrik dağıtım şebekelerinin özel sektör eliyle işletilmesi hem kamu dengeleri açısından, hem enerji KİT'lerinin nakit akışı açısından, hem de nihai tüketiciye verilen hizmetin kalitesi açısından önemli bir süreci oluşturmaktadır (Şimşek,2012).

Türkiye’de Elektrik dağıtım sektöründe rekabetçi bir yapı oluşturmak amacıyla, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 2004 tarihli kararı doğrultusunda elektrik dağıtım şirketleri özelleştirilmiştir.

Özelleştirmelerin etkinliği için dağıtım bölgeleri yeniden belirlenerek, Türkiye 21 dağıtım bölgesine ayrılmıştır. Bu bölgelerdeki dağıtım şirketlerini, satın alan kurumlar ve yılları tabloda görülmektedir. 

Türkiye Elektrik Dağıtım Sektöründeki Özelleştirmeler

Kaynak: Elektrik Piyasası Sektör Raporu 2011 ,www. epdk. gov.tr,erişim:14.02.2013 

Dağıtım özelleştirilmesine İşletme Hakkı Devri’ne dayalı Hisse Satış Modeli uygulanmıştır. Bu yöntemle ihaleye katılan özel sektör işletmeleri ilgili bölgedeki elektrik dağıtım lisansının sahibi, şirketin hisselerine sahip olurken; tesislerin mülkiyeti TEDAŞ’ın bünyesinde kalmaktadır (EPDK,2010:100).

Türkiye Elektrik Sektörünün Özelleştirme Sonrası Performansı

Türkiye’de 2007 sonu itibarıyla, elektriğin % 48,3’ü KİT’ler tarafından üretilmiştir. Gelecek yıllarda bu oranın daha da düşmesi beklenilmektedir. Doğal tekel niteliğinde, elektrik iletim faaliyet konusunda lisans sahibi tek kuruluş TEİAŞ’tır. Diğer            taraftan elektrik dağıtım faaliyetinin özelleştirilmesinin yanında doğal tekel durumundaki elektrik iletiminin de özelleştirilmesi plan dâhilindedir.

Özelleştirme ile kayıp-kaçak oranının azalması, kamu tekelinin azalarak rekabetin artması amaçlanmaktadır. Ancak elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirme işlemlerinde kayıp ve kaçak oranlarının en yüksek olduğu Dicle Edaş (64,2%), Van Gölü Edaş (55,9%) ve Aras Edaş(27,2%) bölgelerinden başlanılmaması, bu şirketlerin özelleştirme hisse satış sözleşmelerinin işlemlerinin hâla devam etmesi gibi hususlarda eleştiri almaktadır. Diğer eleştiri konusu ise, dağıtım şirketlerinin %100 oranındaki hissesinin blok satış yöntemiyle özelleştirilmesi ve bu şekilde kamu tekelinden çıkan elektriğin özel tekele devredilmesi ile rekabetin nasıl sağlanacağıdır (Börü,2009:118). Diğer taraftan, Türkiye’nin elektrik dağıtımında 21 bölgeye ayrıldığı ve bu bölgeleri her ne kadar çoğunlukla aynı enerji grupları satın almış olsalar bile özelleştirme öncesinde tüm bölgelerin kamu tekelinde olduğu düşünüldüğünde elektrik dağıtım ve Üretim hizmetlerinde gerçekleşecek özelleştirmelerin uzun vadede yaratacağı rekabetin tüketici açısından fiyatları indirmesi ve kayıp-kaçak oranını azaltması beklenmektedir.