Enflasyon Hedeflemesi Nedir?
Enflasyon
hedeflemesi bir para politikası türüdür. 1990’lı
yıllarda gelişmiş ülkelerde uygulanmaya
başlanmıştır. Enflasyon hedeflemesinde, Merkez
Bankasının nihai hedefi fiyat istikrarını sağlamak,
gelecek dönem için enflasyon hedefi koyup, bu
hedefe uygun iktisadi politikalar
uygulamaktır. Yani hedefe uygun parasal
büyüklüklerin, döviz kurlarının ve faiz oranlarının
belirlenmesidir.
Enflasyon hedeflemesi,
ekonominin genel değişkenlerinin ve verilerinin
dikkate alınarak belirli bir dönem için kabul
edilebilir bir enflasyon oranının belirlenmesi ve
para politikalarının belirlenen orana ulaşacak
şekilde yürütülmesidir.
Enflasyon hedeflemesi
stratejisine ilişkin yapılan çalışmalara
bakıldığında çeşitli tanımlarla karşılaşılmaktadır.
Frederic S. Mishkin enflasyon hedeflemesini beş esas
unsuru kuşatan para politikası stratejisi olarak
tanımlamaktadır. Bu beş unsur şunlardır:
- Enflasyon için orta
vadeli sayısal bir hedefin kamuoyuna ilan edilmesi.
- MB birinci derecede
fiyat istikrarı, diğer hedefleri ise ikinci derecede
hedefi olmaktadır.
- Politik araçların
kullanımı kararlaştırılırken sadece parasal büyüklük
ya da döviz kurunun takip edilmesi değil bunların
yanında kapsamlı bilgi stratejisi yani göstergeler
de takip edilmeli.
- Para otoritesinin
planları, amaçları ve kararları hakkında kamuoyu ve
piyasalarla, para politikasının arttırılmış
şeffaflığı ile ilişki kurmak.
- Enflasyon hedefine
ulaşmak için Merkez Bankası bağımsızlığının ve
sorumluluğunun arttırılması.
Murray Sherwin’in
çalışmasındaki tanımlamada ise, enflasyon
hedeflemesi, bir yıl veya daha fazla yılı kapsayan
belirli bir dönem için enflasyon oranının ne
olacağının kamuoyuna, resmi olarak ilan edildiği ve
para politikasının uzun dönemdeki öncelikli amacının
düşük ve istikrarlı enflasyon olduğunun, açık bir
şekilde tanımlandığı para politikasıdır.
Yapılan bu tanımlardan
yola çıkarak enflasyon hedeflemesini kısaca, ileriye
dönük olarak fiyat istikrarının sağlaması amacıyla,
hedeflenen enflasyon oranının kamuoyuna ilan
edilmesidir şeklinde özetleyebiliriz.
Genel olarak açık
enflasyon ve örtük enflasyon hedeflemesi olmak üzere
iki çeşit enflasyon hedeflemesi stratejisinden söz
edilebilir. Katı enflasyon hedeflemesi de denilen
açık enflasyon hedeflemesi, merkez bankasının sadece
hedeflenen enflasyon oranına ulaşma ya da enflasyonu
hedeflenen seviyeye yaklaştırmaya çalışmasıdır.
Bunun dışında herhangi bir
değişkeni dikkate almadığı veya enflasyon dışında
hiçbir değişkende istikrar sağlamaya çalışmadığı
enflasyon hedeflemesidir. Esnek veya örtük enflasyon
hedeflemesi ise; merkez bankasının enflasyon
hedefinin yanında diğer değişkenlerle de
ilgilenmesidir. Örneğin, döviz kurları, faiz
oranları, üretim ve istihdam gibi.
Bu stratejilerden hangisi
tercih edilirse edilsin hedeflemenin başarıyla
uygulanabilmesi için karar verilmesi gereken bir
takım teknik konular mevcuttur. Bu konular;
hedefleme enflasyon oranı hedeflemesi veya fiyat
seviyesi hedeflemesi tercihi, fiyat endeksinin
seçimi, hedeflemenin belli bir hat ya da nokta
olarak belirlenmesinin tercihi, hedeflemenin ne
kadar süreyle yapılacağı, hedefin kamuoyuna kim
tarafından ilan edileceği gibi enflasyon
hedeflemesinin özelliklerini içerir.
Enflasyon Hedeflemesi
Rejiminin Önkoşulları ve Fiyat Endeksi Tercihi
Enflasyon hedeflemesi
rejiminin üç temel önkoşulu bulunmaktadır. Bunlar;
- Para politikasının fiyat
istikrarı hedefine odaklaması,
- Merkez Bankasının
bağımsız olması.
- Gelişmiş mali
piyasaların olmasıdır.
Para politikasının nihai
hedefi fiyat istikrarı olmalıdır. Para otoritesi
sadece belirlediği enflasyon hedefini
gerçekleştirmeyi amaçlamalı, büyüme, istihdam
seviyesi veya döviz kuru istikrarı gibi başka
hedefler seçmemelidir.
Merkez Bankasının
bağımsızlığı en temel anlamıyla fiyat istikrarını
korurken uygulayacağı para politikası rejimini ve
kullanacağı parasal araçları kendi kararları ile
seçmesi ve uygulaması olarak tanımlanabilir.
Enflasyon hedeflemesine
geçecek bir ülkenin Merkez Bankasının bağımsız
olması zorunludur. Çünkü bağımsız bir merkez
bankasına sahip olmadan enflasyon hedeflemesine
geçilmesi durumunda bir süre sonra para politikası
siyasi güdüler tarafından belirleneceğinden
enflasyon hedefinden sapılacaktır. Dolayısıyla
bağımsız bir Merkez Bankası, enflasyon
hedeflemesinin olmazsa olmaz ön koşullarından
biridir.
Merkez Bankası faiz
kararlarının enflasyonu istenildiği düzeyde ve
istikrarlı bir
şekilde etkileyebilmesi
için finansal sistemin temellerinin güçlü olması,
sağlam bir
bankacılık sektörü ile
gelişmiş para, sermaye ve döviz piyasalarının
bulunması gerekmektedir.
Enflasyon hedefini tahmin
ederken kullanılan fiyat serilerinin belirlenmesi bu
yaklaşımın temel unsurlarından birini
oluşturmaktadır Pek çok ülkede enflasyonun
göstergesi olarak kullanılan endeks tüketici fiyat
endeksidir (TÜFE). TÜFE, hesaplama ve izleme
kolaylığı yanı sıra kamuoyu tarafından da rahat
anlaşılabilir.
Ancak, bu endeks
kapsamında yer alan bazı maddelerin uygulanan para
politikasından çok bazı dışsal unsurlardan
etkilenmesi, diğer bir ifade ile para politikasının
kontrolü dışında olması, bu endeksin enflasyon
hedeflemesinde kullanılması açısından sakıncalar
yaratmaktadır. Bu tür dışsal unsurlar;
- Gıda fiyatları üzerinde
etkili olan iklim koşullarındaki değişiklikler.
- Doğalgaz, benzin gibi
hammadde fiyatları üzerinde etkili olan dünya
genelindeki arz-talep dengesi.
- Maliye politikasındaki
değişiklikler nedeniyle ortaya çıkan dolaylı vergi
artışları şeklinde sayılabilir.
Bu nedenle bazı ülkelerde,
para politikasının doğrudan etki alanı içinde olan
mallardan oluşan bir endeks tercih edilmektedir.
Çekirdek enflasyon, bazı mal grupları ile fiyat
değişmelerine neden olan bir takım unsurların
enflasyon endeksinden çıkarılması sonucu ulaşılan
bir enflasyon tanımıdır.
Genel tanım bu olmakla
birlikte ülkelerdeki fiyat seviyelerini belirleyen
unsurların farklı olması nedeniyle, tek tip çekirdek
enflasyon uygulaması bulunmamaktadır.
Enflasyon hedeflemesi
stratejisinde, enflasyon oranının ölçülmesi büyük
önem taşımaktadır. Uygulamada hedeflenen enflasyon
oranının ölçümünde çeşitli endeksler tercih
edilmektedir. Bunlar, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
deflatörü, Toptan Eşya Fiyat Endeksi, Tüketici Fiyat
Endeksidir ve TÜFE gibi endeksten, enflasyonist
eğilimlere ilişkin bilgilerin yeterli olmaması
nedeniyle bazı mal ve hizmet kademelerinin endeksten
çıkarılması ile elde edilen çekirdek enflasyon
göstergesidir.
Enflasyon hedeflemesi
stratejisinde karar verilmesi gereken konulardan
birisi de hedefin nokta hedef mi yoksa belli bir
aralığın mı hedef olacağıdır. Bant ya da nokta
hedeflemesinin temel amacı merkez bankasının belirli
bir enflasyon hedefini ilan ederek makroekonomik
birimlerin enflasyon beklentileri için bir çıpa
oluşturmaktır.
Bant hedeflemesinin temel
avantajı, tek bir oran üzerinden ilan edilen
enflasyon hedefinin gerçekleştirilebilme olanağının
her zaman mümkün olmaması ve hedeflenen oranda
ortaya çıkacak bir sapmanın güven kaybına neden
olmasıdır.
Bant
aralığı hedefinin gerçekleştirilememe olasılığı
nokta hedeflemesine göre daha düşük olduğundan, bant
hedefinin tutturulamaması durumunda yaşanacak güven
kaybı nokta hedeflemesine göre daha fazla olacağı
açıktır. Bant aralığı hedeflemesi, merkez bankasına
kısa vadeli şoklara cevap verebilmek için esneklik
sağlar.
|