Hedging Nedir

Gelecekte teslim işlem piyasaları (bu kitapta anlatıldığı şekliyle vadeli piyasalar), ticari katılımcıları fiyat risklerine karşı korumak amacıyla oluşturulmuşlardır. Alınan veya satılan mal türü ne olursa olsun, üreticilerin ve ticari kullanıcıların birçoğu yıkıcı fiyat dalgalanmalarına maruz kalmayı hoş karşılamaz. Tüketiciler, yükselen fiyatlar karşısında kendilerini korumak isterken; üreticiler de, düşen fiyatlara karşı kendilerini sigortalamak isterler. Vadeli kontratlar, kendine has mekanizması ile fiyat riskini başkalarına aktarırken, kişi isteklerinin tam anlamıyla olmasa bile sınırlı şekilde karşılanmasına imkân tanımaktadırlar.

Bilindiği üzere, gelecekteki fiyat artışlarından korunmak amacıyla ileriki bir tarihe mal alan altın kullanıcıları ile gelecekteki fiyat düşüşlerinden korunmak amacıyla ileriki bir tarihe mal satan üreticilerin yaptıkları ticari işlemin teknik adı hedging'dir. Bu işlem sayesinde; alıcılar ileriki tarihte alacakları malların fiyatlarını sabit tutarken, satıcılar da ileriki tarihte satacakları malların fiyatını sabit tutmakta ve böylelikle kur riski her iki taraf için de bertaraf edilmiş olmaktadır. Vadeli piyasalarda hedging İşleminin uygulanması oldukça basittir.

Genellikle belli bir ticari malın vadeli fiyatı, o ticari malın spot piyasadaki fiyatı ile uyum içinde hareket etmektedir. Bu nedenle kendini güvence altına almak isteyen kişi, spot piyasa pozisyonunu göz önünde bulundurarak vadeli piyasada karşıt yönlü bir pozisyonuna girerse, aleyhinde gelişebilecek fiyat değişikliklerine karşı kendini rahatlıkla koruyabilecektir. Fiyatlar değiştiğinde, hedging işlemi yapan kişi bir taraftan zarar ederken diğer taraftan kâr elde edecek ve teorik olarak kazançlar ve kayıplar birbirini dengeleyecektir. 

Ancak şu da var ki; pratikte hedging işlemine girişmek bazı nedenlerden dolayı kişilerin beklentilerine tam olarak cevap verememektedir. Genellikle, vadeli ve spot fiyatlar arasında kesin bir ilişkinin varlığından söz etmek mümkün değildir. 

Aşağıda teorik bir hedging İşleminin nasıl yapıldığı açıklanacak, sistemdeki bazı eksiklikler ortaya konacak ve altın ticaretinin gerçek doğasına uygun ideal bir hedging işleminin nasıl yapılacağı detaylı olarak gösterilecektir. 

MADEN ÜRETİCİLERİNCE DÜZENLENEN HEDGİNG İŞLEMLERİ 

Herhangi bir altın madeninin kârlı olarak çalışabilmesi için üretilen altının, üretim maliyetinden daha yüksek fiyata satılması gerekmektedir. Altın fiyatlarının düşmesi durumunda kârının bir kısmını veya tamamını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya olan maden üreticileri, böyle bir tehlikeyle karşılaşmamak için az fakat garantili bir kâra çoğu zaman razı olmaktadırlar. Ana paranın üretim işinde kullanıldığı uzun bir üretim sürecinde bu risk, maden üreticilerinin karşısındaki en önemli problem olarak ortaya çıkmaktadır. Yüksek altın fiyatlarını gözönünde bulundurarak altın üretimini artırmayı ve ek yatırımlar yapmayı planlayan üreticiler, altı-yedi ay sonra altın fiyatlarının değer kaybetmesi ve maliyet fiyatına yakın seyretmesi durumunda boyutları milyonlarca dolara ulaşan beklenmedik zararlarla karşı karşıya ka­labilmektedir.

Altın fiyatlarının düşmesi durumunda zararla karşılaşmak istemeyen üreticiler, kendileri için minimum bir fiyat düzeyi tespit etmekte ve "üretecekleri" altınların bir kısmını veya tamamını vadeli altın piyasasında satışa sunmaktadırlar. Örneğin, herhangi bir altın üreticisinin gelecek altı ay içinde 50.000 ons altın üretmeyi ve satmayı planladığını farzedelim. Spot piyasa fiyatı 350 dolar, altı ay vadeli altın fiyatı da 365 dolar iken, fiyat düşüklüğüne karşı kendini korumak isteyen bu üreticinin altı ay sonra teslim etmek kaydıyla 500 kontrat altını gelecekte teslim işlem piyasasında satışa sunduğunu düşünelim. Altı ay sonra vadeli altın fiyatı ile spot altın fiyatı arasındaki farkın kapanması ve altın fiyatının 260 dolara gerilemesi durumunda vadeli satış işleminden elde edilen kâr, üretilen altının spot piyasada satılmasından dolayı ortaya çıkan zararı telafi etmektedir. Altı ay sonra altın fiyatının yükselmesi durumunda ise vadeli altın satışından kaynaklanan zarar, spot piyasada satılan fiziksel altının kazancı ile telafi edilmektedir. Her iki şekilde de, üretici gerçekte belli bir fiyata "hapsolmuş" durumdadır.

Gelecek altı ay içinde üreteceği altını hedging işlemi yaparak altı ay önceden vadeli piyasada satışa sunan üretici, fiyatların düşmesi durumunda, öncelikle açık pozisyondaki satış işlemini kapatmakta, daha sonraki aşamada ise ürettiği fiziksel altını spot piyasada satarak paraya çevirmektedir. Vadeli satış işleminden elde edilen 5.250.000 dolarla birlikte, 500 kontrat altının satışından toplam olarak 18.250.000 dolar elde edilmekte ve bu durumda üretilen altının satış fiyatı 365 dolara gelmektedir.

Yukarıdaki örnek, ideal bir hedging işlemi olup, bu işlemin içerdiği temel prensipleri okuyucuya göstermek amacıyla düzenlenmiştir. Gerçekte, bazı dışsal faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan bir takım sorunlar, ideal bir hedging işleminin ortaya çıkmasını çoğu zaman engellemektedir. Yukarıdaki örnek doğrultusunda bu sorunları şu şekilde sıralayabiliriz; 

a.  500 kontrat büyüklüğündeki bir alışveriş işleminin maden üreticisi şirket üzerinde yarattığı sıkıntı (üretici altı ay içinde daha az miktarda üretim yaparsa taahhüdünü yerine getirememe gibi bir tehlikeyle karşı karşıya kalacaktır),

b.  Vadeli altın fiyatı spot altın fiyatına eşitlenmeden vadeli pozisyonunun kapatılma gerekliliği,

c.  Teslimat ayının yaklaşmasına bağlı olarak vadeli pozisyonun kapatılması ve spot piyasadaki satış işlemi için en uygun zamanın tespit edilememesi,

d. Fiziksel altın satışından kaynaklanan teslimat bedelleri.