İktisat

a) Tanım: Kıtlık ve Seçim 

İktisadın yöntem sorunları, iktisat biliminin tanımından başlamaktadır. Her şeyden önce tanım, konu ve yöntem çerçevesinde iktisadı diğer sosyal bilimlerden ayırma sorunu henüz aşılmış değildir. Çünkü genel anlamda sosyal bilimler. "bilimsel     yöntem"     çerçevesinde          "sosyal     gerçeklik"     ile

ilgilenmektedirler. Bu genel tablo içerisinde iktisat biliminin, ya sadece alan veya yöntem, ya da her ikisi bakımındır» diğer bilimlerden ayrıştırılması gerekmektedir. Bu alan sorun sadece iktisada özgü de değildir, tüm sosyal bilimlerin ortak sorunudur. Alan ve sınır konusu üzerinde bir sonraki altbaşlıkta duracağız. Şimdilik sadece tanım sorunlarına işaret edelim. 

İktisat tanımlamaları, büyük çoğunluğu ile, iktisadı diğer sosyal bilimlerden ayıran noktaların belirginleştirilmesi çerçevesinde odaklaşmaktadırlar. Bazı tanımlar ise. gerek amaç, gerek yöntem ve gerekse alan bakımından iktisadı tanımlamanın zorluğuna işaret etmekle yetinmektedirler (Grunberg, 1966. s. 164). Bu tanımların en meşhuru. Jacob Viner'ınkidir. Viner'a göre "İktisat, iktisatçıların yaptığı şeydir" (Bronfenbrenner. 1966, s. 6; Becker. 1973. s. 12; Boulding. 1965. s. 16; Buğra. 1989. s. 13).

Bu tanımlama, bir bilim dalı olarak iktisadın tanımlanmasının zorluğuna işaret etmesi bakımından önemli olmakla birlikte yeterli ve tatmin edici değildir.

Öte yandan. Samuelson iktisat için önerilen tanımlamaların aşağıdaki gibi bir dökümünü çıkarmaktadır.

1. İktisat, ya da siyasal iktisat, insanlar arasında, para kullanılarak yahut kullanılmadan, gerçekleşen mübadele işlemlerine neden olan etkinliklerin incelenmesidir. 

2.   İktisat, insanların çeşitli malları (buğday, inek, konser, yol, bombardıman uçağı gibi) üretmek ve bunları tüketilmek üzere toplum bireyleri arasında dağıtmak için kıt veya sınırlı üretici kaynakların (toprak, emek. makine gibi sermeye malları, teknik bilgi vb.) nasıl bir seçimle kullanıldığının incelenmesidir. 

3.  İktisat, insanların gündelik hayatlarının kazanç ve zevkleriyle birlikte incelenmesidir. 

4. İktisat, tüketim ve üretim etkinliklerinin insanoğlu tarafından nasıl örgütlendiğinin incelenmesidir. 

5. İktisat, servetin incelenmesidir. 

6.    İktisat toplumun geliştirilerek medeniyetin nasıl mümkün olabileceğinin incelenmesidir (Samuelson. 1981. s. 2). 

Bu tanımların yetersizliğine işaret ettikten sonra aşağıdaki gibi bir tanım üzerinde iktisatçıların anlaşabileceklerini söyler. 

"İktisat, insan ve toplumların, para kullanarak veya kullanmadan, değişik malları üretmek ve şimdi veya gelecekte tüketilmek üzere onları toplumdaki bireyler veya gruplar arasında bölüştürmek için alternatif kullanımları olan kıt üretken kaynakların kullanımına ilişkin tercihlerin nasıl sonuçlandığının incelenmesidir. İktisat kaynak kullanım örüntülerinin geliştirilmesinin fayda ve maliyetlerini çözümler." (Samuelson. 1981, s. 2). 

Samuelson'un bu tesbitine paralel olarak yaygın kabul gören ve ders kitaplarına girmiş bulunan tanımlarda,  alternatif kullanım alanı olan kıt kaynakların farklı ürünlerin üretiminde kullanılmasının incelenmesi üzerinde durulmaktadır. 

İktisat, "kıt kaynakların, sınırsız insan isteklerini tatmin etmek için kullanımının incelenmesidir (Lipsey. Steiner ve Purvis. 1937, s. 3; Maurice. Phillips ve Fergusaon. 1982. s. 2; Harvey. 1983. s. 6; Robbins. 1952. s. 16; Lange. 1969. s. 3). İktisat, "isteklerin elde edilebilir olanı aşması nedeniyle ortaya çıkan çıkar çatışmalarını çözmek için işbirlikçi ve rekabetçi insan davranışlarını inceler" (Alchian ve Ailen. 1974. s. 7). İktisat "kıt kaynakların yönetimini inceleyen bilinV'dir (Tintner, 1966. s. 114). 

"İktisat esas olarak insan davranışı üzerine belirli gözlemlerin bir organize edilme yoludur. Organisazyon yöntemini belirleyen ilke insanoğlunun tasarrufunda bulunan kaynakların, tüm isteklerini yeterli bir şekilde karşılamaya yetmeyeceği,  dolayısıyla kaynakların alternatif kullanımları arasından seçim yapmanın zorunlu olduğunu gösteren kıtlık şartıdır" (Maher. 1969. s. 8). 

"İktisat birbirine rakip amaçların tatmin edilmesi için kıt araçların dağılımının incelenmesidir (Becker, 1973. s. 12). 

İktsadın önemli isimlerinden Menger'e göre de. son tahlilde bilimsel iktisat, "amaçlarla araçlar arasındaki ilişkiyi, nedret ve seçim olguları temelinde açıklayan bir disiplindir" (Buğra. 1989, s. 95). 

Görüldüğü gibi bu tanımlamalarda iki kavram öne çıkmaktadır: Kıtlık ve seçim. Fakat kıt olan ve bu yüzden seçime konu edilen her şeyin iktisadın inceleme alanına girmediğini de belirtmek gerekir.