|
Mevduat Nedir, Mevduat Çeşitleri
Bireysel bankacılığın en önemli ürünlerinden olan mevduat,
bankaların halktan faiz ve/veya kur farkı ödeyerek
topladıkları kaynaklardır. Bankalar kabul ettikleri
mevduatla, fon fazlası olanlardan (atıl fon
bulunduranlardan) fon kabul etmiş ve menkul kıymet
alımı, kredi satma yolu ile fon açığı bulunanlara
fon temin etmiş olmaktadırlar (Kondak, 1998: 23).
Katılım bankaları ise mevduata faiz vermemekte,
bunun yerine hesaplardaki para ticari olarak
işletilip, doğan kar ya da zarar
paylaştırılmaktadır.
Mevduat; tasarruf mevduatı, ticari mevduat, bankalar mevduatı,
resmi mevduat ve diğer mevduat olarak beş kategori
altına incelenebilmektedir. Her mevduat türü kendi
içinde vadeli, ihbarlı ve vadesiz diye üçe ayrıldığı
gibi farklı döviz cinslerine göre TL mevduat ve
döviz tevdiat hesabı (DTH) olarak da
sınıflanabilmektedir. Türkiye'de faaliyet gösteren
ve gösterecek olan tüm bankalar için muhasebe
kayıtları ve mali raporlama açısından yeknesaklığı
sağlamak amacı ile tasarlanan tek düzen hesap planı
(http://www.tbb.org.tr/turkce/tdhp/THPIZAH.DOC)
incelendiğinde tasarruf mevduatının önce vadesiz ve
vadeli olarak ikiye ayrıldığı, daha sonra yurtiçi
yerleşik kişiler ve yurtdışı yerleşik kişiler olmak
üzere sınıflandırıldığı görünmektedir (Şakar, 2000:
122–123).
Bankalar Kanununa göre, “izin verilen bankalarla,
özel kanunlara göre yetkili olanlar dışında hiç bir
gerçek veya tüzel kişi aslen veya fer’an meslek
edinerek mevduat kabul edemeyeceği gibi ticaret
unvanları ve kamuya yapacakları açıklamalar ile ilan
ve reklamlarında mevduat kabul ettikleri izlenimini
yaratacak ifade ve deyimleri kullanamazlar (www.tbmm.gov.tr).
Ayrıca
yine Bankalar Kanunu’na göre, “bankaların mensupları
ve diğer görevlileri, sıfat ve görevleri dolayısıyla
öğrendikleri bankalara veya müşterilerine ait
sırları bu konuda kanunen açıkça yetkili kılınan
mercilerden başkasına açıklayamazlar (www.tbmm.gov.tr).”
Bu nedenle mevduat bir banka için çok önemli bir
kaynak ve bunun yanında yasal bir sırdır.
Bir banka için olduğu kadar milli ekonomi yönünden de değerli bir
kaynak olan mevduata ve bu kaynağın yaratıcısı ve
tek sahibi olan mudiye özel bir ilgi göstermeyi
bankacılık mesleğinin ilk prensibi olarak kabul
etmek gerekir.
Mevduatın genel kabul görmüş ayrım biçimi aşağıda gösterilmiştir
(Takan, 2001: 203– 204):
Vadesiz Mevduat
İstenildiği zaman çekilebilen, yılsonunda veya hesabın
kapatılmasında çok az bir tutarda faiz işletilen
mevduattır. Banka için düşük maliyetli ve önemli bir
kaynaktır. Bankalara belirli süreye bağlı olmaksızın
istenildiği zaman geri alınmak üzere yatırılan
paralara vadesiz mevduat denir. Söz konusu mevduat
her an müşterilerin kullanımına hazır bulundurulması
gerektiğinden bankaların bu tür paralardan
yararlanma imkanları sınırlıdır. Katılım Bankaları
da müşterilerinin vadesiz mevduatını cari hesap adı
verilen hesaplarda tutmaktadırlar (El-Hasani, 1996:
52).
İhbarlı Mevduat
Bankalara ancak ihbar tarihinden belirli bir gün
sonra çekilmek kaydıyla yatırılan paralara ihbarlı
mevduat denir. Örneğin 7 gün ihbarlı mevduat; 7 gün
önce haber vermek şartıyla, yani ihbar tarihinden 7
gün sonrasından itibaren çekilebilecek mevduat
anlamına gelmektedir.
Vadeli Mevduat
Yatırıldığı tarihten belli bir süre sonra çekilmek koşulu ile
açılan mevduattır. Banka paranın ne zaman
çekileceğini önceden bilmektedir. TCMB’nin 30 Ocak
1997 tarih 22893 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
“Mevduat Türleri ve Kapsamı ile Vade Dilimleri
Hakkında” tebliğinde şu şekilde sınıflandırılmıştır:
1 Aya kadar vadeli ( 1 ay dâhil )
3 Aya kadar vadeli ( 3 ay dâhil )
6 Aya kadar vadeli ( 6 ay dâhil )
1 Yıl ve daha uzun vadeli
1 Ay veya 3 ay gibi net vadeler dışında açılan
mevduatlara,bankacılık uygulamasında kırık vadeli
mevduat denmektedir. (Örneğin 22 gün vadeli) Ancak
bankacılık geleneğinde mevduat ihbarlıda olsa,
vadeli de olsa müşterinin her zaman parasını geri
alabilmesi mümkündür. Böyle bir durumda, faizde
indirim yapılmakta ya da faiz işletilmemektedir.
Bankalara veya bu konudaki yetkili kuruluşlara tevdi edildiği
tarihten ancak belli bir süre geçtikten sonra
çekilmek şartıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından
yatırılan paralara vadeli mevduat denir. Bu mevduat
türünde banka, paranın ne zaman çekileceğini önceden
bilir. Dolayısı ile bu türde yatırılmış paraları
banka rahatlıkla kullanır. Bu nedenle bankalar
vadeli mevduat mudisine diğer mevduat türlerine göre
daha fazla faiz verir.
Yukarıda ayrımına değinilen bireysel bankacılığa
konu olan tasarruf mevduatı, 05.07.2004
tarihinden bu yana hesap bazında 50.000
YTL’ye kadar sigortalıdır
Mevduat sigortası ile temelde finansal piyasalar
hakkında bilgi sahibi olmayan, parasını
değerlendirmek ve diğer finansal alternatiflerden
yararlanmak isteyen küçük tasarruf sahiplerine,
mevduatın bir kısmına garanti vererek güvenilir bir
ortam yaratılmak amaçlanmaktadır (Özdemir, 2010). Bu
yapısal değişiklikler ve alınan önlemler ile Türkiye
piyasasındaki tasarruf mevduatı 2000 yılının
sonundan 2004 yılının sonuna kadar 17,9 Milyar
YTL’den 87,4 Milyar YTL’ye yükselmiştir
|
