Para, dolaysız değişim olan trampayı dolaylı değişime çeviren ve toplum tarafından genel kabul görmüş bir ekonomik ara malıdır.

Bu tanıma göre para bir ekonomik maldır. Çünkü faydalıdır, kıttır ve bir maliyeti vardır. Ancak para, aynı zamanda bir ara maldır. Çünkü para doğrudan doğruya bir ihtiyacı karşılamaz, ihtiyacı karşılayacak mal ve hizmetlerin elde edilmesine aracılık eder. 

Para bir ekonomik özgürlük aracıdır. Para elinde bulundurana özgürce ekonomik karar verme gücü sağlar.

Para, bir tercih aracı olarak da tanımlanır. Çünkü bir mal veya hizmet bir başka mal veya hizmet şekline dönüşemez. Hâlbuki para, her şeye dönüşebilir. Bu dönüşüm, parayı elinde bulundurana sınırsız bir tercih imkânı sağlar.

Paranın Fonksiyonları (İşlevleri) 

Paranın en önemli işlevi değişime aracılık etmesidir. Bugün artık bütün değişimler parayla yapılmaktadır. Bu aynı zamanda da paranın gücüdür. Bu güce paranın dolaşım (tedavül) gücü denir. 

Paranın bir diğer önemli işlevi, borç ödeme aracı olmasıdır. Para bu gücünüde, görünürde yasalardan; fakat aslında, dolaşım gücü gibi, kullanıldığı toplum tarafından genel kabul görmüş olmasından alır.

Para ortak bir ölçü birimi olma işlevine sahiptir. Buna aynı zamanda paranın değer ölçme işlevi de denir. 

Para tasarruf veya değer biriktirme işlevine sahiptir. 

Para bir likidite belirleme aracı olma işlevini de yerine getirir.

Para ve hizmetlerin ne ölçüde likit, yani paraya çevrilebilir oldukları, paraya göre ifade edilir. Bu anlamda mal ve hizmetler; tam likit, yari likit ve sınırlı likit gibi sınırlandırılabilir.

Para Çeşitleri

Mal Paralar ve Madeni Para Sistemi

Mal para; herhangi bir malın, paranın yukarıda belirtilen işlevlerinden bir kısmını yerine getirmesi ile para gibi kullanılmış olması ve kabul edilmesidir. Mal paranın en önemli özelliği veya bir malın para olarak kullanılmasının ön şartı, malın değeri ile o malın para olarak değerinin aynı veya eşit olmasıdır.

Temsili Para ve Kâğıt Paralar

İster tek maden, ister çift maden esasına göre olsun, madeni para sistemleri, çok zor da olsa ancak 1914 yılına kadar devam edebilmiş; Birinci Dünya Savaşının da getirdiği sorunlarla birlikte madeni para sistemlerini yeniden kurmak ve işletmek çok zor bir hale gelmiştir. Böylece yeni bir sistem olarak önce tam karşılığı olan ve tam konvertibl (dönüşebilir) para sistemlerine; daha sonra da karşılığı sınırlandırılan ve nihayet tamamen ortadan kaldırılan kâğıt para sistemlerine geçilmiştir. Bu aşamada birinci kısmına; yani karşılığı ve konvertibilitesi olan para sistemine temsili para sistemi; ikincisine de kısaca kâğıt para sistemi denir.

Kaydi Para ve Banka Parası

Kaydi paranın kaynağı, vadesiz mevduat ile bankaların müşteriler hesabına açtıkları kredilerdir. Kaydi paranın doğuşu şu örnekle açıklanabilir:

Diyelim ki iş adamı Ali Bey, İş bankasının İzmir şubesin nezdinde bir cari hesap açtırsın. Bu işlem iş adamı Ali ile Banka arasında bir borç alacak ilişkisidir. Fakat bu borç alacak ilişkisi, banka tarafından hiç efektif para kullanılmadan hesaptan hesaba kaydedilerek yürütülür. Bu cari hesabın borç kısmı Ali’ye açılan kredileri; alacak kısmı da Ali’nin ödemelerini gösterecektir. Bu işlemlerin toplamları arasındaki fark, ancak cari hesap kapatıldığında ödenecek bir alacak veya borç bakiyesi olacaktır. Örneğin belli bir süre sonra Ali’nin cari hesabı 5.000 Lira alacak bakiyesi verdiğinde, banka bunu Ali’nin hesabına, genellikle vadesiz mevduat olarak, kaydeder. Ali bu mevduatı da, ya çek kullanarak yada hesaptan hesaba aktararak (virman) kullanacaktır. Böylece bankanın işadamı Ali Bey hesabına açtığı kredi yeni bir paranın doğmasına yol açmış olur ki işte bu paraya, kaydi para veya banka parası denir.

Kaynak: Prof. Dr. Şehabettin Yiğitbaşı, Doç. Dr. N. Ata Atabey – Selçuk Üniversitesi