|
Türkiye’de 1950-1979 Yılları Arası Vergi Dönemi
Bu
dönemin vergicilik bakımından en önemli olayı 1950
yılında yürürlüğe giren Gelir Vergisi, Kurumlar
Vergisi, Esnaf Vergisi Kanunları ile Vergi Usul
Kanunudur.
Reform
niteliğindeki bu düzenlemelerde Alman vergi sistemi
örnek alınmıştır. Kazanç vergisi kaldırılarak
yerine gelir vergisi konulmuştur. 1950 yılı başında
yürürlüğe giren bir diğer vergi esnaf
vergisidir. Esnaf Vergisi başarısız olmuş
ve 1955’te kaldırılmıştır.
Dolaylı
vergiler alanında da 1956 yılında önemli
değişiklikler yapılmıştır. O güne kadar uygulanmakta
olan muamele ve tüketim vergileri milli sanayinin
gelişmesine mani olduğu ve vergi kaçakçılığını
teşvik ettiği gerekçeleriyle kaldırılarak yerine
13.7.1956 tarih ve 6802 sayılı Gider Vergileri
Kanunuyla dört yeni vergi ihdas edilmiştir. Bu
vergilerin adları şöyledir: İstihsal vergisi, banka
ve sigorta muameleleri vergisi, nakliyat vergisi ve
PTT hizmetleri vergisi. Gider Vergileri Kanunu
gerçek bir reform niteliğinde değildir. Çünkü
dolaylı vergileri bir tek genel satış vergisi (ya da
istihsal vergisi) metninde toplamak yerine, muamele
vergisinin ilk maddelerden alınan bir istihlak
vergileri derlemesi içine aktarılmasından ibaret
kalmıştır. 1957’de Hususi Otomobil Vergisi kabul
edilmiştir.
1960-1970 dönemi vergilerin sistematize edildiği bir
dönemdir. 1963 yılında, Hususî Otomobil Vergisi
Kanunu kaldırılarak yerine Motorlu Kara Taşıtları
Vergisi Kanunu konmuştur. 1960-1970 arasını bazı
maliyeciler “Vergi Reform Komisyonu dönemi” olarak
adlandırmaktadır. 1950’de yapılan dolaysız, 1956’da
yapılan dolaylı vergi reformlarını korumak,
tamamlamak, ileri götürmek, değişen şartlara intibak
ettirmek, yeni vergilerin bozulan taraflarını
düzeltmek üzere uzman bir reform heyetinin devamlı
ilmi çalışmalarına ihtiyaç duyulmuş ve bu misyonu
ifa etmek üzere 1961 yılında İstanbul’da Vergi
Reform Komisyonu kurulmuştur.
1950-1979 Arası Toplam Vergi Gelirlerinin GSMH
İçindeki Oranları İle Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin
Bu Oran İçindeki Payları
Yıllar |
Vergi
Hâsılatı |
Dolaysız Vergiler |
Dolaylı Vergiler |
1950 |
12,8 |
4,6 |
8,2 |
1955 |
11,7 |
4,3 |
7,5 |
1960 |
11,0 |
4,7 |
6,3 |
1965 |
13,4 |
4,4 |
9.0 |
1970 |
11,2 |
4,2 |
7 |
1975 |
14,1 |
6,6 |
7,5 |
1979 |
14,3 |
8,5 |
5,8 |
Dönem
başında vergi gelirlerinin GSMH’ya oranı %12,8
düzeyinde idi. Aynı yıl dolaysız vergilerin GSMH’ya
oranı %4,6 olurken, dolaylı vergilerin GSMH’ya oranı
ise %8,2 düzeyinde gerçekleşmiştir. 1970’den sonra
dolaylı ve dolaysız vergi arasındaki oransal
farklılık kapanmaya başlamış ve 1975’de dolaysız
vergiler dolaylı vergilerin yaklaşık bir puan
üzerine çıkmıştır (%7,5 ve %6,6). 1979’daki %14,3
düzeyindeki vergi yükünün içinde dolaysız vergiler
%8,5 değerini alırken dolaylı vergiler ise %5,8
olmuştur.
Toplam
Vergi Gelirlerinin Vergi Türlerine Göre Dağılımı (%)
YILLAR |
GELİR
VERGİLERİ |
SERVET
VERGİLERİ |
TÜKETİM VERGİLERİ |
DIŞ
TİC. VERGİLERİ |
1951-1955 |
28.75 |
2.66 |
45.50 |
23.04 |
1956-1960 |
37.46 |
1.80 |
40.51 |
20.23 |
1961-1965 |
34.06 |
1.57 |
38.35 |
26.02 |
1966-1970 |
31.27 |
1.89 |
37.38 |
27.45 |
1971-1975 |
41.11 |
1.22 |
35.20 |
22.47 |
1976-1979 |
53.62 |
0.88 |
27.60 |
18.40 |
Dönem
başında toplam vergi hasılatı içinde %28,7 olan
gelir üzerinden alınan vergilerin payı 1955 sonrası
%37,4’e çıkmıştır. 1960’lı yıllarda %35-40 arasında
değişen oran 1960’lı yılların sonunda %30’lara
düşmüş, 1970’den sonra tekrar yükselmeye başlayarak
1979’da dönemin en yüksek değeri olan %53,62’e
ulaşmıştır.
Servet
vergileri geleneksel düşüşüne devam ederek dönem
sonu olan 1979’da toplam vergi hasılatı içinde
%0,88’e kadar gerilemiştir.
Tüketim
vergilerinin 1951-55 arasındaki ortalama payı %45,5
iken bu pay dönem sonu olan 1976-79 arasında
ortalama %27,6’ya gerilemiştir. 1973’den sonra
tüketim vergileri oransal pay açısından gelir
üzerinden alınan vergilerinin altına inmiştir.
Dış
ticaret üzerinden alınan vergiler dönem boyunca
%20-25 arasında bir değişme göstermekle birlikte
dönem sonunda dış ticaretin de daralmasının
etkisiyle ortalama %18,4 düzeyinde gerçekleşmiştir.
|