Uluslararası
Finansal Piyasaların Sınıflandırılması
Uluslararası
finansal piyasaları para, sermaye, türev, emtia ve
kıymetli maden piyasaları olarak dört ana başlığa
ayırabiliriz. Sermaye piyasaları (orta-uzun vadeli)
altında bono ve tahvil piyasaları, hisse senedi
piyasaları para piyasalarını (kısa vadeli) ise döviz
piyasaları, ve bankacılık olarak ayırabiliriz.
Uluslararası
Para Piyasaları
Para piyasalarında
kısa vadeli fon arz ve talepleri karşılanması
yanında, döviz piyasalarında yapılan Forward veya
futures, opsiyon işlemleriyle geleceğe yönelik
riskten kaçınma da sağlanmaktadır. Piyasalarda
bankalar, büyük şirketler, merkez bankaları ve
hazine, spekülatörler ve arbitrajcılar önemli kurum
ve kişileri oluşturmaktadırlar.
Bankacılık
Bankaların
yabancı piyasa işlemlerini yapmaya başlamalarından
sonra uluslararası bankacılık işlemleri hızla
gelişmeye başlamıştır. Gelişen bankacılık
işlemlerinde yerel piyasalar ve euro piyasalar
önemli yer tutmaktadır. Kısa süreli fon
gereksiniminde olan bir işletme, kaynaklarının
yetersiz olması durumunda dış kaynaklara baş vurur,
dış kaynaklar ise yerel piyasalar ve euro piyasalar
olarak ayrılabilmektedir.14 Yerel
piyasalar ticari banka kredileri ve finansman
bonolarını kapsar. Euro-para piyasaları euro-para
mevduat veya kredileriyle işlem yapan aracılık
görevindeki euro-bankalar tarafından oluşturulmuş
piyasalardır.15 Euro-para bir ülke
parasının, ülke dışında işlem gördüğü
piyasalardır.Euro-para piyasalarının öncülüğünü
1960'lar da faiz farkı nedeniyle ABD'den Avrupa'ya
akan dolar fonları yapmaktadır. Uluslararası
bankacılığın gelişimi off-shore ve onn-shore
tanımlarını doğurmuştur. On-shore sistemi ulusal bir
para biriminin kendi ülkesi içerisinde oluşturduğu
mevduatın tanımıyken, ülke sınırları dışında hesap
oluşturması durumu off-shore olarak
adlandırılmaktadır. Vergi ve faiz avantajı gibi
olanaklar sağlaması nedeniyle offshore bankacılık
tercih edilebilmektedir.
Euro-para işlemlerindeki
artışla birlikte NewYork, Londra gibi euro-merkezler
ortaya çıkmıştır. Bankalar arası piyasalardan
borçlanırken veya bu piyasalara fon aktarırken her
iki piyasada geçerli olan LIBOR, NIBOR faiz oranları
kullanılmaktadır.
Döviz
Piyasaları
Uluslararası
piyasalarda ekonomik işlemleri gerçekleştirmek için
kullanılan, para, çek, poliçe vb. her türlü yabancı
ödeme aracına döviz (foreign exchange)
denilmektedir. Döviz tanımlamalarında efektif ve
döviz olmak üzere iki ayrım yapılabilir. Nakit
şeklindeki eldeki paraya efektif, nakde
dönüştürülebilir bir araç şeklinde olanlara ise
(banka havalesi,
döviz
poliçesi, ödeme emri vb.) döviz adı verilmektedir.
Döviz işlemleri, efektif işlemlere göre piyasada
daha büyük yer kaplar. Döviz alım satımının
yapıldığı ve para birimlerinin diğer para
birimlerine dönüştüğü piyasalar ise döviz
piyasalarıdır.(foreign exchange markets)
Tüm
ülkelerin aynı para birimini kullanmamaları ve
ülkelerin kullandığı farklı para birimleri ile dünya
ticaretinde bir araya gelmesi döviz piyasalarını
oluşturur. Döviz ticaretinin büyük bir bölümü
Londra, New York. Frankfurt, Tokyo gibi finansal
merkezlerde büyük ticaret bankalarının döviz mevduat
hesaplarını değiştirmeleri ile gerçekleşmektedir.
Döviz işlemlerinin yapıldığı piyasaları interbank
(toptan) ve perakende piyasalar olarak ayırabiliriz.
İnterbank piyasalarında bankalar arası bir sistemde
yüksek miktarlı işlemler gerçekleşirken, perakende
piyasalar da daha küçük miktarda işlemler
yapılmaktadır.
Bazı
Ülkelerin Para Birimleri ve Sembolleri
Ülkeler |
Para Birimleri |
Semboller |
ABD |
Dolar |
$ |
Avrupa Birliği |
Euro |
€ |
Brezilya |
Real |
R |
Çin |
Yuan |
Y |
Hindistan |
Rupee |
Rs |
İngiltere |
Pound |
£ |
Iran |
Rial |
Ris |
Japonya |
Yen |
¥ |
Kanada |
Dolar |
$ |
Kore |
Won |
W |
Kuveyt |
Dinar |
KD |
Meksika |
Peso |
Mex$ |
Norveç |
Krone |
NK |
Rusya |
Ruble |
Rb |
Vietnam |
Dong |
D |
Kaynak:
http://www.xe.com/symbols.php
(14.08.2010)
Döviz
piyasalarında işlem gerçekleşirken, farklı ülke
paralarının birbirleri karşısındaki fiyat değeri ise
döviz kurunu oluşturmaktadır. Döviz kurları çok
uluslu şirketlerin başarılı veya başarısız
olmalarında önemli bir rol oynar. Şirketler global
pazarlarda sürekli kur riski ile karşılaşabilirler
bu nedenle çok uluslu şirketler döviz kurlarındaki
değişimlerinden meydana gelebilecek riskleri tahmin
etmeli ve mali politikalarını buna göre
yapılandırmalıdırlar.
Döviz piyasalarının temel fonksiyonları arasında;
Satın alma gücünün bir ulusal paradan diğer bir
ulusal paraya transfer edilmesi, dış ticaretle
uğraşan kişi veya kuruluşlara finansman sağlanması,
finansal araçlar kullanılarak döviz kuru riskinin
azaltılması bulunmaktadır.
Döviz
piyasalarında yapılan işlemler spot işlemler, vadeli
işlemler ve swap işlemleri olarak üç ana grup da
toplanmaktadır.
Spot işlemler
dövizin alış-satış anlaşmasının yapıldığı anda
gerçekleşen işlemlerdir. İşlemin gerçekleşmesi
sırasında uygulanan kur spot kur olarak
adlandırılır. Vadeli işlemler belirli bir paranın
bugünden kararlaştırılan bir fiyat ile ileriki bir
tarihte alım veya satımı için yapılan anlaşmalardır.
Vadeli işlemlerin ana amacı yatırımcıların riskten
kaçınmalarını sağlamaktır. Vadeli işlemleri Forward,
futers, opsiyon işlemleri olarak alt başlıklara
ayırabiliriz. Vadeli işlemler genel olarak Forward
olarak adlandırılır. Forward işlemler organize
olmayan piyasalarda gerçekleşirken, futers işlemler
organize borsalarda gerçekleşmektedir. Döviz
opsiyonu ise vadeli işlem özelliklerini taşıyan,
geleceğe yönelik işlem yapma fırsatı veren diğer bir
risk kontrol aracıdır. Diğer bir döviz işlem türü
olan döviz swapları ise dövizin piyasalarda aynı
anda, iki farklı tarih için hem alınması hemde
satılması olayıdır. En sık kullanılan swap işlemi
spot/vadeli şeklinde yapılan işlemlerdir. Spot
olarak o anki fiyat ile bankaya satılan döviz
karşılığında ileriki bir tarihte döviz alınarak
yatırımcı kendini kur riskine karşı korumuş olur.
Döviz
piyasalarındaki diğer bir işlem türü ise
arbitrajdır. Belirli bir zamandaki döviz
fiyatlarının farklı piyasalarda alınıp satılması
(ucuz olan piyasadan alınıp pahallı piyasada satmak,
pahallı piyasada satılıp ucuz piyasadan almak)
işlemidir.
Tüm
bu farklı uygulamalar ile birlikte döviz piyasaları
dünyadaki en aktif piyasaları oluşturmaktadır.
Yapılan son araştırmalarda piyasadaki işlem
hacimlerinde sürekli artış olduğu görülmektedir.
Özellikle son yapılan BIS (Bank for International
Settlements) 2007 araştırmasında işlem hacimlerinde
2004 yılına oranla benzeri görülmemiş bir artış
olmuştur. Nisan 2007'de toplam işlem hacmi 3.210
milyar dolar olarak hesaplanırken 2004 yılında bu
oran 1.900 milyar dolardır.
Bu verilerden uluslararası ticaret ve sermaye
akışlarının, 2001 yılındaki kriz ortamı haricinde
artarak devam ettiğini görmekteyiz.
Tablo:
Uluslararası
Döviz Piyasalarında İşlem Miktarları
Daily averages in April, in billions of US dollars
Uluslararası
Döviz Piyasalarında işlem Miktarları
(milyar dolar) |
Döviz
İşlem Türü |
1992 |
1995 |
1998 |
2001 |
2004 |
2007 |
|
|
|
|
|
|
|
Spot
İşlemler |
394 |
494 |
568 |
387 |
631 |
1.05 |
Forward İşlemleri |
58 |
97 |
128 |
131 |
209 |
362 |
|
|
|
|
|
|
|
Döviz
Swapları |
324 |
546 |
734 |
656 |
954 |
1.714 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Topla
İşlem Hacmi |
820 |
1.190 |
1.490 |
1.200 |
1.900 |
3.210 |
|
|
|
|
|
|
|
Kaynak:
Bis Triennial Central Bank Survey Foreign exchange
and derivatives market activity December 2007 p.4
Tablo' da gösterilen
son araştırma sonuçlarına göre swap işlemleri 1714
milyar dolar ile döviz piyasalarında en geniş yeri
kaplamaktadır, spot işlemler ise ikinci sıradadır.
Bu derece büyük işlem hacimlerinin gerçekleşmesinde,
forex piyasalarının online network sistemleri ile
sağladığı bilgisel ve operasyonel etkinlik önemli
rol oynamaktadır.
|