Tarihte Türk Devletleri, İlk Kurulan Türk Devletleri

Türkler, Tarih'te çok sayıda devlet kurmuşlardır. Sözkonusu bu devletler, yaşadığı dönemlerin büyük devletleri olmuş­lardır. 

1.  Hun İmparatorluğu: İlk büyük Türk impartorluğu'dur. M.Ö.220'den M.S.216'ya kadar hüküm sürmüştür. Türklük dün­yasının öncüleri olarak bilinir. Mete Han döneminde impara­torluğun sınırları Japon Denizi'nden Hazar Denizi'ne kadar ge­niş bir bölgeyi kapsar.

2. Avrupa Hunları(Batı Hunları) : M.S. 434'de Atilla'nın başa geçmesiyle Avrupa Hunları, büyük bir imparatorluk haline geldiler. Atilla'nın oğulları devleti iyi yönetemeyince, impara­torluk 470'de çökmüştür.

3.  Tabgaç Devleti: Batı Hun imparatorluğu yıkıldığı yıl­larda, Orta Asya'da kurulmuştur. 520'de Budizmin etkisinde kalarak yıkılmıştır.

4.   Akhunlar: Tabgaç Devleti'nin çağdaşıdır. Horasan, Afganistan ve İran topraklarında hüküm sürmüştür. 557'de Ak­hunlar tarihe karıştı.

5. Göktürkler: 530'iarda kurulan ve adında ilk defa Türk geçen bir devlettir. 745'de Uygurlar tarafından yıkılmıştır.

6.  Uygurlar: Büyük Hunların torunları olan Uygurlar, 646'da kurulmuş ve 11. yüzyıla kadar varlıklarını korumuşlardır.

7. Türgişler: 630'da başkenti Talaş olan ve Asya devleti.

8. Kartuklar: İslâm dinini ilk kabul eden bir Türk devleti.

9.  Kırgızlar: 840'dan itibaren Uygur başkenti Ötüken'de devleti kurdular. 1207'de Cengiz Han'ın egemenliğini kabul et­tiler.

10. Avarlar : Macaristan'da büyük bir devlet kuran Avar-lar, zaman zaman İstanbul'u kuşattılar. 630'dan sonra zayıfla­maya başladılar. 9. yüzyılda da parçalandılar.

11. Hazarlar: 7. yüzyıldan itibaren iyice güçlenen ve bü­tün Doğu Avrupa'yı eline geçiren Hazarlar, 3 yüzyıl hüküm sürdüler.

12.  Peçenekler: Bir süre Hazarlar'in emegemenliğinde yaşayan Peçenekler, 10. yüzyıl ortalarına doğru güçlendiler ve 11. yüzyılda dağıldılar.

13.  Uzlar: Karadenizin kuzeyinde ve Doğu Avrupa'da hüküm sürdüler. Genelde Özi Irmağı çevresinde yaşayan Uzla­rın Selanik'e kadar ilerledikleri bilinir. Peçenekler ile çağdaştır.

14. Kumanlar.11. yüzyılda Balkaş gölünden Batı Kara­deniz kıyılarına kadar uzanan geniş topraklarda hüküm sürdü­ler. 12. yüzyılda dağıldılar.

15.  Bulgarlar: Karadenizin kuzeyinde 630'larda devlet oldular. 864'den sonra Hıristiyanlığı kabul ettiler.

İslam Türk Devletleri

16.  Tolunoğulları : 868'de Mısır - Irak arasında kurulan bir müslüman Türk devletidir. 905'de yıkıldılar.

17. İhşidiler : Tolunoğullarından sonra yaklaşık aynı top­raklarda 968'e kadar hüküm sürdüler.

18.  Karahanlılar : 10. yüzyılın ortalarında Orta Aysa'da kurulan ilk müslaman Türk devletidir.

19.  Gazneliler : Karahanlılarla çağdaştır. İlk müslüman Türk devletlerindendir. Sınırları Hindistan'ı da içine alır.

20.  Selçuklular : Ön Asya'da kurulan ilk ve en büyük müslüman Türk devletlerinden biridir. 1038 - 1308 yıllan ara­sında hüküm sürmüştür.

21.  Zengiler : Büyük Selçuklu Devleti'nin yıkılmasından sonra, Suriye ve Yukarı Mezopotamya'da kurulan bir Türk dev­letidir.

22. II denizi er : Zengilerle çağdaş, Azerbaycan çevresinde kurulan bir Türk devletidir.

23.  Salgurlar : Zengiler ve İldenizlerle çağdaş (1148 -1286) İran'da kurulmuş bir Türk devletidir.

24.  Harizmşahlar : Büyük Selçuklu Devletiyle Çağdaş, Aral gölünün güneyinde yaşamışlardır.

25. Anadolu Beylikleri : 12 . ve 13. yüzyılda Anadolu'da hüküm sürmüşlerdir.

26.  Hindistan : Hindistan'da 13. yüzyılda birbirini izle­yen Türk devletleri vardır.

27.  Eyyuhiler : Ön Asya'da kurulan bir Müslüman Türk devleti (1171-1250)

28.  Altınordu :13. yüzyılda, Karadeniz ile Hazar denizi arasında yaşamış bir Türk devleti.

29.  Karamanoğulları : 1256 - 1483 arasında, Konya-Ka-raman çevresinde hüküm sürmüştür.

30. Alaiye Beyliği : Alanya'da hüküm sürmüştür.

31. Eşrefoğulları : Beyşehir ve Eğridir yörelerinde 13-14. yüzyılda yaşamıştır.

32.   Germiyanoğulları : 13 ve 14. yüzyılda Kütahya ve çevresinde kurulan bir Türk beyliği.

33.  Hamitoğulları : Uluborlu ve Eğridir çevresindeki bir beylik.

34.  Tekeoğulları : Antalya çevresinde hüküm süren bir Anadolu beyliği.

35.  Menteşeoğulları : Menteşe (Anadolu'nun güneybatı­sı) yöresinde, 1282 - 1389 arasında hüküm sürmüştür.

36. Inançoğulları : Denizli - Honaz - Dalaman çevresinde kurulan bir Anadolu beyliği.

37.  Aydınoğulları : Aydın ve İzmir çevresinde hüküm sü­ren Anadolu beyliği.

Anadoluda kurulan türk devletleri

38.  Karasioğulları : Balıkesir yöresinde 1297'de kurulan bir beylik. 1360'da Osmanlı idaresine girmiştir.

39.  Candaroğulları : Kastamonu ve Sinop yöresindeki Anadolu Türk beyliği.

40.  Eretnaoğulları : Sivas ve Kayseri'deki Anadolu bey­liğidir.

41. Saruhanoğulları .Manisa yöresinde hüküm sürmüştür.

42.  Tacettinoğulları : Ordu ve Bafra yörelerinde kurul­muş Anadolu beyliği.

43. Pervaneoğulları : Sinop'ta kurulmuş beylik devleti.

44.  Ramazana ğulları : Çukurova'da kurulmuş Anadolu beyliği.

45.  Dulkadiroğulları : Maraş ve Elbistan'da hüküm sür­müş bir beylik.

46. Memluklar : Ön Asya'da 250 yıldan fazla hüküm sür­müştür.

47.  Karakoyunlular : Azerbaycan, Irak ve Doğu Anado­lu'da 1380'de kurulmuş ve 1467'ye kadar devam etmiştir.

48. Akkoyunlular : 14. yüzyılın ortasında Diyarbakır-Ma­latya çevresinde kurulan bu devlet, Karakoyunlularla halef-se-leftir. 150l'de yıkılmıştır.

49.  Timurlar : Ege kıyılarından Orta Asya'ya ve Hint Okyanusuna kadar uzanan geniş topraklar üzerinde hüküm sür­müş büyük bir Türk imparatorluğu.

50.  Şeybaniler : Aynı zamanda Özbek devleti olarak da bilinir. Orta Asya'da kurulmuştur.

51.   Kazan Hanlığı : Doğu Avrupa'da Karadeniz'den Moskova'ya kadar uzanan geniş bölgede, 1437 - 1556 yılları arasında yaşamıştır.

52. Kırım Hanlığı : 1426 - 1788 arasında Kırım ve çevre­sinde kurulmuştur. Osmanlı devletine bağlı yaşamışlardır.

53.  Safeviler : 16.-18. yüzyıllarda Ön Asya'da yaşamış­lardır.

54. Afşarlar : Safeviler'in yıkılmasından sonra, aynı böl­gede hüküm sürmüşlerdir.

55. Kaçarlar : 18. yüzyılda Hazar Denizi'nin güney kıyı­larında yaşamışlardır.

56.  Osmanlılar : 1299'da Söğüt civarında kurulmuş ve 1923 yılına kadar devam etmiş ve üç kıtada at sürmüş Cihan İmparatorluğu'dur. Bu cihan imparatorluğu, geçmişten gelen Türk devlet geleneğinin kemâle ermiş biçimini dünya sahnesin­de, 600 yıl sergilemiştir. 

Asyada kurulan türk devletleri

Kuşkusuz tarih sahnesinde yaşamış olan Türk devletleri sadece bu kadar değildir. Zaten burada amaç, bir tarih araştır­ması yapmak değildir. Amaç, tarih içinde bir seyir halinde ya­şamış olan Türk devletlerinin zaman ve mekan ilişkisi içinde, dünya üzerindeki sınırlarını çizmek ve bazı iddialara cevap ver­mektir. Bugün dünya kamuoyunda, Batı Dünyası tarafından iş­lenen bir teze göre, "Türklerin esas memleketi Orta Asya'dır, o halde bütün Türkler Orta Asya'ya gitmelidir." gibi bir safsata görüş vardır. Bu da Milattan önce gerçekleşmiş olan, göç hare­ketine dayandırılmaktadır. 

Tarih içinde yaşamış Türk devletlerinin yaşadıkları zaman ve mekâna bakılırsa Türkler, Batı Hunları ile 434'den itibaren Avrupa'da yaşamaya başlamışlardır. Oysa bugünün Amerika Birleşik Devletleri'nin Amerika kıtasındaki tarihî geçmişi 200 yıl öncesine ancak dayanır. Anadolu'da çeşitli Arkeolojik kazı­lar yaparak, Anadolu'nun Türkler'e ait olmadığını ispatlamaya çalışanlar, Amerika ve Avustralya'da da araştırma yapmalıdır­lar. 

Dünya ölçeğinde, zaman ve mekân ilişkisi kurularak ve Siyasî Coğrafya'nın süzgecinden geçirilerek denilebilir ki; Ja­pon Denizi' nden Adriyatik Denizi'ne kadar uzanan geniş top­raklar, Türk Dünyası olarak kabul edilmelidir. Ve bugün Türk Dünyası, Batı Avrupa ve Sovyet Rusya'yı güneyden bir hilâl şeklinde çevirmektedir. 19 ve 20. yüzyılda aralıksız süren Türk soykırımına rağmen, bu hilâl dimdik ayaktadır.

Doç. Dr. Ramazan OZEY