Türkiye'nin Katıldığı Bölgesel Tercihli Ticaret Görüşmeleri 

Giriş 

Ülkeler arasında ticaretin serbestleştirilmesinin ekonomik büyümeyi hızlandırdığı ve herkesin yararına olduğu genel kabul görmektedir.

Bu çerçevede 1960'lı yıllardan itibaren serbest ticaretin önündeki engellerin giderilmesi amacıyla çok taraflı çalışmalar yapılmaktadır. 1960'lardaki Kennedy görüşmeleri, 1980'lerdeki Tokyo görüşmeleri, 1990'lardaki Uruguay görüşmeleri ve 2001' de başlayan Doha görüşmeleri bu bağlamda ilk akla gelenlerdir. Dünya Ticaret Örgütü ve GATT çerçevesinde yapılan bütün bu görüşmelerin amacı dünya ticareti önündeki tarife ve tarife-dışı engelleri gidermektir. 

Türkiye'nin 1980'lerde ekonomide serbestleşme ve dışa açılmaya başlaması ihracatın ülke ekonomisindeki önemini artırmıştır. Yeni elverişli pazar arayışları başlamıştır. Bu bağlamda tercihli ticaret ya da serbest ticaret anlaşmaları akdedilmesinin yararı görülmeye başlanmıştır. 

Avrupa Birliğine üyelik süreci bağlamında 22 Aralık 1995 tarihinde akdettiğimiz Gümrük Birliği Anlaşması, hem AB'nin ortak gümrük tarifesini uygulamamız hem de AB'nin tercihli ticaret rejimine katılmamız sonucunu doğurmuştur. Ortak gümrük tarifesi nedeniyle bugün ithalatımızın % 78.2'sinde uygulanan gümrük vergisi % 4'e çekilmiştir. Bu oranın uygulandığı ithal mallarımızın tamamına yakın bölümü sanayi ürünleridir. AB mevzuatı elan cevaz verdiği cihetle tarım ürünlerinde yüksek tarifeler uygulamaya devam etmekteyiz. 

Gümrük Birliği'nin gereği olarak Türkiye, AB'nin tercihli ticaret anlaşması yaptığı ülke ya da ülkelerle benzer anlaşmaları yapmak durumundadır. 

İKÖ, EİT ve D-8 Bünyesinde Tercihli Ticaret Görüşmeleri 

Üyesi bulunduğumuz bölgesel ekonomik kuruluşlardan İslam Konferansı Örgütü (İKÖ), Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) ve Gelişen Sekiz Ülke (0-8) bünyesinde tercihli ticaret rejimi oluşturmaya yönelik görüşmeler yapılmaktadır. 

Son yıllarda dış ticaretimizde yaşanan gelişmeler ve bölge ülkeleriyle ilişkilerimizde görülen iyileşmeler bağlamında anılan tercihli ticaret görüşmelerine ilgimizin arttığı söylenebilir. Türkiye'nin yanı sıra İran, Pakistan ve Malezya'nın da bölgede tercihli ticaret rejimi kurulmasına etkin destek verdiği görülmektedir. 

a.İKÖ 

İKÖ üyesi ülkeler arasında tercihli ticaret sistemi kurulması, başkanlığını Sayın Cumhurbaşkanımızın yaptığı İslam Konferansı Örgütü Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesinin (iSEDAK) 1984 yılında İstanbul'da yapılan birinci toplantısında kararlaştırılmıştır. 1990 yılında gerçekleştirilen İSEDAK altıncı toplantısında İKÖ Üyesi Ülkeler Arasında Tercihli Ticaret Sistemi Çerçeve Anlaşması (TIPSOTC) kabul edilmiştir. Anlaşma LO ülkenin onayını müteakip 2002 yılında yürürlüğe girmiştir. TIPSOIC bir çerçeve ve niyet anlaşmasıdır. Anlaşmayla taraflar tercihli ticaret sistemi oluşturmayı, bunun için müzakerelerde bulunmayı kabul etmişlerdir. Bunun nasıl ve ne oranda olacağı devam etmekte olan ticaret müzakerelerinin sonucuna bağlıdır. 

Çerçeve Anlaşması uyarınca, tarife indirim oranları, süreleri, ürün kapsamı ve anlaşma dışı kalacak malların (negatif liste) belirleneceği birinci tür ticaret müzakereleri yapılmaktadır. Bugüne kadar 2004 yılı Nisan ve Eylül ayları ile 2005 yılı Ocak ayında Antalya' da 3 toplantı yapılmıştır. Birinci turun son toplantısı Mart ayında İstanbul' da yapılacaktır. 

Çetin görüşmelerin ardından 5-8 Ocak 2005 tarihlerinde Antalya'da yapılan III. Toplantıda TIPSOTC çerçevesinde oluşturulacak tercihli ticaret sistemi için yapılacak tarife indirimleri ile negatif liste oranları konusunda, Türkiye hariç, mutabakat sağlanmıştı, Ayrıca, Malezya'nın önerisiyle, hazır olan ülkelerin daha çok ve hızlı bir şekilde !arife indirimine gitmelerine olanak sağlayan "hızlı yol" yaklaşımı benimsemiştir. Buna göre, TIPSOTC'de tarif derin aşamalı olarak % 10'a indirilmesi öngörülmektedir. Diğer ülkeler, Türkiye'nin tarifelerinin büyük bir bölümünün % 10'un altında olduğunu, bu nedenle anlaşma çerçevesinde esaslı bir gümrük indirimine girmeyeceğini, bunun ikamesi olarak negatif liste hakkının daraltılması gerektiğini belirtmiştir. Ülkemiz buna karşı çıkmıştır. 

İKÖ Tercihli Ticaret Sistemi Çerçeve Anlaşmasını onaylayarak müzakereler katılmaya hak kazanan ülkeler Bangladeş, Kamerun, Mısır, İran, Ürdün, Lübnan, Libya, Malezya, Pakistan. Senegal, Tunus, Türkiye' ve Uganda'dır. Anlaşmayı imzalamış ancak onay işlemlerini tamamlamamış ülkeler ise Irak, Kuveyt, Nijerya. Katar, Suudi Arabistan, Sudan, Suriye, BAE'dir. 

İmzacı ülkeler ve ilgi duyan diğer İKÖ üyesi ülkeler görüşmeler gözlemci olarak katılabilmektedirler. 

b.EİT 

Üye ülkeler arasında ticaretin geliştirilmesi merkezi Tahran'da bulunan Türkiye, İran, Pakistan, Afganistan. Azerbaycan, Kazakistan, Kırgız Cumhuriyeti, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ın üye olduğu Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'nın başlıca amaçlarındandır. Ticaret. ulaştırma ve enerji ile birlikte EİT’nin öncelikli 3 alanını oluşturmaktadır. 

EİT bünyesinde ticaretin geliştirilmesi ve serbestleştirilmesi bağlamında en çok üzerinde durulan tarifelerin indirilmesi ve tarife dışı engellerin giderilmesidir. 2003 yılında islamabad'da Türkiye, Pakistan, İran, Afganistan ve Tacikistan tarafından EİT Ticaret Anlaşmasının (ECOTA) imzasıyla bu alanda önemli bir mesafe alınmıştır. Anlaşmayla gümrük tarifelerinin 8 yılda % 15’e indirilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca hazır olan ülkelerin tarifeleri 5 yılda % 10'a indirmelerinin yolunu açan hızlı yol ("fast track") yaklaşımı da benimsenmiştir. 

Anlaşma 5 ülkenin onayını müteakip yürürlüğe girecektir. Şu ana kadar sadece Tacikistan onay işlemini tamamlamıştır. Türkiye, İran ve Pakistan hızlı yol uygulamasına geçme konusunda anlaşmışlardır 

Anlaşmanın ekini oluşturacak menşe kurullarında henüz uzlaşılamadığı için ECOTA'nın onayı ve yürürlüğe girmesi gecikmiştir, Ancak bu amaçla oluşturulan yüksek düzeyli Uzmanlar Grubu çalışmalarını sürdürmektedir. Grubun ikinci toplantısını 17-19 Mart 2004 tarihlerinde İslamabad da yapması beklenmektedir. 

13 Eylül 2004 tarihinde Duşanbe'de yapılan EİT Zirvesi bildirgesinde ECOTA'nın tüm üye ülkelerce biran öne imzalanıp onaylanması ve 2015 yılına kadar EİT Serbest Ticaret Alanı kurulması çağrısında bulunulmuştur. 

c. D-8 

D-8 ülkeleri arasındaki tarife-dışı engellerin kaldırılması ve tarifelerin giderek azaltılmasını öngören D-8 Tercihli Ticaret Anlaşması müzakerelerine 14-15 Şubat 2004 tarihlerinde Tahran' da yapılan Ticaret ve Ticarete İlişkin Konular Yüksek Düzeyli Uzmanlar Grubu ı. Toplantısı ile başlamıştır. Sözkonusu Grubun ikinci Toplantısı 28-29 Haziran 2004 tarihlerinde İslamabad'da ve III. Toplantı da 9-11 Ekim 2004 tarihlerinde Cakarta' da gerçekleştirilmiştir. Bir sonraki toplantının 2005 yılı ikinci çeyreğinde ülkemizde düzenlenmesi öngörülmektedir. 

Halen arılaşma metni ve tarife indirimleri konusunda görüş alışverişinde bulunulmaktadır. Bu görüşmelerde kayda değer ilerleme sağlanmıştır. 

AB Yükümlülüğümüz 

AB ile yapmış olduğumuz Gümrük Birliği diğer ülke ve kuruluşlarla tercihli ticaret sistemleri oluşturmamıza engel değildir. Esasen Gümrük Birliğine ilişkin 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı uyarınca Türkiye'nin mevzuatını tedricen AB tercihli ticaret rejimine uydurması gerekmektedir. Ülkemiz bu çerçevede AB'nin serbest ticaret anlaşması yaptığı ülkelerle benzer anlaşmalar akdetmektedir. 

Ancak AB'nin bu yönde bir düzenlemesi olmadığı ülkelerle (İran ve Pakistan bu gruptadır) ortak gümrük tarifeleri oranlarını aşacak indirimler öngören bir tercihli ticaret anlaşması yapılması caiz değildir.

AB Ortak gümrük tarifesi sanayi ürünlerinde % 4 civarındadır. Dolayısıyla Türkiye bu oranın altına inmeyecek tercihli ticaret anlaşmalarını ilke olarak herhangi bir ülkeyle serbestçe akdedebilir. TIPSOIC ve ECOTA'da (fast-traek grubu dahil) öngörülen indirimler bu oranın çok üstündedir. Yalnız, EİT Duşanbe Bildirgesinde ifade edilen 2015'e kadar "serbest ticaret alanı" kurulmasından kastedilen sıfır gümrük ise, bunun AB yükümlülüğümüzle bağdaştırılması gerekecektir. 

Türkiye Avrupa Birliğiyle yaptığı Gümrük Birliği Anlaşması uyarınca, aralarında İKÖ, EİT ve D-8 üyelerinin de bulunduğu üçüncü ülkelere uyguladığı gümrük vergilerini 1996 yılından itibaren önemli oranda indirmiştir. İKÖ, EİT ve D-8 üyesi ülkelerin Türkiye'ye uyguladığı gümrük vergileri ise oldukça yüksektir. Bu ülkelerle yapılabilecek bir tercihli ticaret anlaşmasıyla bu dengesizlik kısmen giderilebilecektir. 

Ancak, söz konusu ülkeler yapılacak böyle bir anlaşmayla elde edeceği avantaja karşılık Türkiye'nin de taviz vermesinde ısrarlıdırlar. Dolayısıyla ya sanayi ürünlerinde mevcut düşük tarifelerimizi daha da indirmek ya da tarım pazarımıza bölge ülkelerinin rekabetine açmakla karşı karşı kalmaktayız.

Kaynak: Ali Sait Akın – Dış İşleri Bakanlığı