Az Gelişmiş Ülkelerde Endüstriyel Yapıda Kısır Döngü 

(Tüketim Malları Sanayii Tuzağı) 

Sanayi denildiğinde genellikle ilk akla gelen imalat sanayiidir. Bilindiği gibi imalat sanayii üç alt kesimden oluşur. 

1- Tüketim Malları Üreten Sanayiler

Bu imalat sanayii dalı genellikle; gıda sanayii, içki sanayii, tütün ve tütün mamulleri sanayii, dokuma ve giyim sanayii ile dayanıklı tüketim malları üreten sanayileri kapsar. 

2- Ara Malı Üreten Sanayiler

Ara malları sanayi dalı; orman, kağıt, basım, deri ve deri mamulleri, lastik, plastik, kimya, petrokimya, petrol, gübre, çimento, pişmiş kil ve çimentodan gereçler, cam,, seramik, demir ve çelik ile demir dışı metaller sanayilerini kapsar. 

3- Yatırım Malları Üreten Sanayiler

Bu imalat sanayi dalı da; madeni eşya, elektriksiz makinalar imalat, tarım alet ve makinaları imalat, optik donatımı imalat, elektrikli makinalar imalat, kara ve demiryolu taşıtları imalat, elektronik, gemi ve uçak sanayii dallarını kapsar. 

Azgelişmiş ekonomilerde piyasa ekonomisi koşulları, önce tüketim malları endüstrisinin gelişmesine ortam hazırlamakta, ara malı ve yatırım malı sanayileri nispeten düşük oranlar ile bu gelişmeyi oldukça geriden izlemektedir. Genellikle karma ekonomi düzenine sahip bulunan azgelişmiş ekonomilerde, ara malı ve yatırım malı üreten sanayilerin geliştirilmesi için başlangıçta, devletin bu alanlarda yatırım yapması zorunluluğu vardır. Aksi halde, azgelişmiş ülkelerin içinde bulunduğu piyasa koşullarının tüketim malları sanayiini geliştirmeye elverişli olması nedeniyle, bu sanayi dalı aşırı şişkin olarak gelişir. 

imalat sanayisinin, tüketim malları sanayisi lehine gelişmesi, ara ve yatırım malları sanayilerinin gelişmesini engellediğinden; azgelişmiş ülkelerde belirli bir sanayileşme düzeyine çıkamamaya neden olur. Çünkü, tüketim malları sanayisinin aşırı bir biçimde büyümesi dört temel olumsuz etkeni ortaya çıkarır.

a- Yüksek Verimlilikten Yararlanılamaz

Ara malı ve yatırım malı üretim sanayilerinde verimlilik yüksektir. Ancak, imalat sanayisinin aşırı biçimde gelişmesi; ara ve yatırım malları sanayisindeki yüksek verimlilikten yararlanmayı engeller. 

b- Yüksek Katma Değerden Yararlanılamaz

Ara malı ve yatırım malı üreten sanayilerde katma değer de yüksektir. Ancak, imalat sanayisinin aşırı biçimde gelişmesi; ara ve yatırım malları sanayisindeki yüksek katma değerden yararlanmayı engeller. 

c- Dışa Bağımlılık Derecesi Artar

Azgelişmiş ülkelerde aşırı gelişme gösteren tüketim malı üreten endüstrilerin gereksinme duyduğu dış alıma dayalı girdiler nedeniyle, tüketim malları üreten sanayinin dışa bağımlılık derecesi artar. Çünkü, tüketim malı üreten sanayiler için sürekli olarak yatırım malı ithalatı gerekir. Buna içerde üretilemeyen ara malı dışalımı da eklenince, sanayinin dışa bağımlılığı daha da artar. İçerde, tüketim malı üreten sanayinin üretimde bulunabilmesi için, sürekli olarak endüstriyel mallar ithalatı gerekecektir. Bu durum ile içerde üretilemeyen ara malı ithalatı azgelişmiş ülke sanayisinin dışa bağımlılığını büsbütün arttıracaktır. 

d- Teknolojik Gelişme Engellenir

Azgelişmiş ekonomilerde tüketim imalat sanayisinin gereğinden fazla gelişmesi, bu ekonomilerde teknolojik gelişmenin gerçekleşmesini engeller. Çünkü, ara malları ve yatırım malları üretim sanayileri ileri teknoloji gerektirdiği gibi azgelişmiş ekonominin kalkınmasına önderlik de eder. Ancak, tüketim malları sanayisinin aşırı gelişmesi bunu engeller. Bu durum, azgelişmiş ülkenin sanayide dışa bağımlılığının sürmesini ve azgelişmiş ülkenin gittikçe bir teknoloji sömürgesi haline gelmesine neden olur. 

Azgelişmiş ekonomilerde, piyasa ekonomisinin hakim olduğu bir karma ekonomi düzeni olduğu yukarıda belirtilmişti Bu ülkelerdeki piyasa ekonomisi koşulları nedeniyle önce tüketim malları üreten sanayi dalının gelişmesi normaldir. Çünkü, bu ekonomilerde; 

- Piyasa dar ve sınırlıdır,

- Yatırımların kaynağını oluşturan tasarruflar yetersizdir.

- işletmelerde kâr planları genellikle kısa vadeler için yapılır.

- işletmelerde verimlilik düşüktür.

- işletmelerde geri teknoloji kullanılır.

Bu koşullar altında azgelişmiş ülkelerde önce ithal ikamesi niteliğinde tüketim malları sanayisi gelişir.

Tüketim malları sanayisinin uzun bir süre sonra gelişmesinden sonra, çeşitli önlemlerle ara ve yatırım malları sanayi dallarının geliştirilmesi zorunluluğu ortaya çıkar.

Yukarıda anlatılanlardan anlaşılacağı üzere, iç tasarruf (yatırım) GSMH oranının 1970'lerde gelişme yolundaki ekonomilerden; Portekiz'de yüzde 15'l, Türkiye'de yüzde 20'yi, Yunanistan'da yüzde 251 aşması, bu ülkeleri endüstriyel yapılarına bağlı olarak yine de kapalı kısır çemberi kıramamaktan kurtaramamıştır. 

"ilk koşul olarak gereken sosyal sabit sermaye ve direkt verimli yatırımlar arasında bir denge... sağlamış ekonomiler dahi imalat sanayiinin yapısı bakımından gerekli sıçramayı yapamamaktadırlar."(⁷) Tüketim mallan üretim sanayisinin aşırı bir biçimde geliştiği, ara ve yatırım malları sanayisinin gelişemediği bir imalat sanayi sektörünün yapısındaki bu dengesizlik, iç ekonomide imalat sanayisi verimliliği ile imalat sanayisi katma değerinin hem toplam olarak hem de kişi başına gelir açısından az olmasına neden olur. Öte yandan, tüketim malları sanayisinin aşırı gelişmesi, tüketim sanayisi yatırım malları ve ara malları zorunlu dışalımı nedeniyle sanayinin dışa bağımlı kalmasına ortam hazırlar. Bu durum, yaratılan GSMH'nın bir kısmının dışarı transferini gerektirdiğinden toplam gelirleri ve kişi başına geliri azaltan bir unsurdur.

Bu yüzden azgelişmiş ülkelerde tüketim malları sanayisinin aşırı gelişmesi bir tuzak olup, geri kalmışlığın bir nedeni ve özelliğidir.