FİNANSAL (MALİ) PİYASALAR

Bir ülkede fon kullananlar ile arz edenler arasında fon değişimini yada akımını düzenleyen kurumlar, değişimi sağlayan araç ve gereçler ile bunları düzenleyen yasal ve idari kuruluşlardan oluşan yapıya  "finansal   (mali)   piyasa" denir.

Tanımdan da anlaşıldığı gibi finansal piyasa aşağıdaki beş ana elemandan oluşur:

-  Fon arz edenler (tasarruf sahipleri),
-  Fon talep edenler (yatırımcılar),
-  Yatırım ve finansman çevreleri,
-  Yardımcı  kuruluşlar,
-  Yasal ve idari düzen

Finansal piyasalar, para ve sermaye piyasaları olmak üzere iki gruba  ayrılır. 

A-   Para Piyasaları 

Para piyasaları, kısa süreli fonların arz ve talebinin karşılaştığı yada kısa süreli kredi işlemlerinin yapıldığı piyasalardır.  Para piyasasından kredi olarak  sağlanan  fonlar yada borçlar işletme dönen

varlıklarının finansmanında kullanılır.

Para piyasasının organize olmuş yada örgütlenmiş en belirgin ' ku^rumu,  ticari bankalardır. Ayrıca organize olmamış kurumlar olarak da, kişiler (tefeciler) ve piyasa bankerlik kuruluşları sayılabilir. Ticari bankalar, özellikle senetleri  iskonto ederek yada işletmelere. bir yıldan kısa bir süre için süreli krediler açarak, bu piyasada Önemli bir rol   oynarlar.   Para   piyasalarının   önemli   araçları   da,   bankaların müşterilerine  açtıkları  kısa süreli  krediler ve  ticari  senetler,  poliçe, bono, çek gibi değerlerdir. Bu piyasanın kaynaklarım ise. çeşitli mev­duat oluşturmaktadır. 

B-   Sermaye    Piyasaları 

Sermaye piyasaları, geniş anlamda fon arz ve talebinin karşı lastiği piyasalardır. Dar kapsamda ise sermaye piyasaları, tasarrufların pay senedi ve tahvil gibi menkul kıymetlere dönüştürüldüğü, bu menkul kıymetlerin de gerektiğinde paraya çevrildiği piyasalar olarak tanımlanabilir. Diğer bir deyişle sermaye piyasası, pay senedi, tahvil ve benzeri menkul kıymetlerin alınıp satıldığı yerlerdir. Pay senedi, tahvil ve benzeri menkul kıymetler, ülkemiz Sermaye Piyasası Kanunu dilinde "'sermaye   piyasası   araçları" olarak tanımlanır.

Aslında para piyasası ile sermaye piyasasını birbirinden ayırmak zordur. Çünkü   kredi    arzı ve talebi para piyasasından sermaye piyasasına yada sermaye piyasasından para piyasasına kolayca kayabilir. Diğer bir deyişle para piyasasında faaliyet gösteren  kurumlar,  ser­maye piyasasında da faaliyet gösterebilir.

Sermaye piyasası, uzun süreli yatırım ve finansman faaliyetleri ile, bu faaliyetleri yürüten mali aracı kurumları içerir. İşletmeler, fon ihtiyaçlarını karşılamak ve fon fazlalıklarını değerlendirmek için ser­maye piyasasını aracı olarak kullanırlar. Özellikle halka açık anonim şirketler, ihtiyaç duydukları uzun süreli fonları pay senetleri ve tah­viller aracılığı ile sermaye piyasasından sağlamaya çalışırlar (Ülkemizde 1981 yılında çıkarılan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'na göre halka açık anonim şirketler, ortak sayısı 100'ü aşan anonim şirketler olarak tanımlanmıştır). 

Sermaye    Piyasası    Türleri: 

Sermaye Piyasalarını işlevsellik açısından Birincil Sermaye Pi­yasası ve İkincil Sermaye Piyasası: örgütlenme yada kurumsallık açısından da Organize Olmuş Sermaye Piyasası ve Organize Olmamış Sermaye Piyasası olarak sınıflandırmak olanaklıdır. 

Birincil    Sermaye    Piyasası 

Birincil piyasalar, hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç eden şirketler ile alıcıların yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır. Buna pay senetleri ile tahvillerin ilk kez sürülüp "ihraç" tan alındığı piyasa da denilebilir. Bu piyasada, dolaşıma ilk kez çıkarılan menkul değerler el değiştirmektedir. Şirket ilk kez çıkardığı pay senedi ya da tahvili doğrudan doğruya yani bir aracı kurum olmadan alıcıya (yatırımcıya) satabileceği gibi bir banka ya da aracı kurum vasıtasıyla da satabilir. 

İkincil   Sermaye   Piyasası 

Menkul kıymetleri ihraçtan satın alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, pay senetlerini hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa satamazlar. Bunları ancak aracı kurumlara, örneğin menkul kıymetler borsasında, satabilirler. İşte ikincil sermaye piyasası, birincil sermaye piyasasına daha önce sunulmuş ve halen dolaşımda olan değerlerin alınıp satıldığı piyasalardır. Bu piyasaların varlığı, yeni ihraç edilen menkul değerlerin piyasaya sunulmasıyla oluşmaz.

İkincil piyasanın en iyi örgütlenmiş şekli menkul kıymet bor­salarıdır. İkinci piyasa, menkul kıymetlerin likiditesini arttırarak bi­rincil piyasaya talep yaratır. Birincil piyasa daha çok sermaye piya­sası bilinciyle, ikincil piyasa ise menkul kıymetler piyasası bilinciyle çalışır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların tasarruf sahibinden fir­malara akışı söz konusudur ve birincil piyasada yapılan tahvil ve pay senetleri satış sonucunda firmaya yeni sermaye girer. Oysa ikincil piyasada el değiştiren menkul değerlerden sağlanan fonların bunları çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur.

Organize   Olmuş   Sermaye   Piyasası 

Organize olmuş yada örgütlenmiş sermaye piyasaları tesisleri, organları,  üyeleri, kural ve yöntemleri  ile kurumsallaşan piyasalardır. Bu piyasalarda kişiler ve işletmeleri doğrudan doğruya tem-sil eden aracı kuruluşlar, kişi ve işletmeler adına sermaye piyasası kurumlarında,    örneğin    menkul    kıymetler    borsasında, işlemleri yürütürler.    Sermaye    piyasaları    kurumları arasında menkul kıymetler    borsaları, yatırım    bankaları,   yatırım   ortaklıkları ve yatırım   fonları   sayılabilir.

Bir ülkede gerçek anlamda bir sermaye piyasasından söz edebilmek için en önemli örgütlenmiş sermaye piyasası kurumlarından birisi menkul  kıymetler  borsalarıdır.  Menkul  kıymetler   borsaları özellikle büyük şirketlerin yeni çıkardıkları menkul değerlerin halka satılmasın-da önemli rol oynarlar. Bu nedenle menkul kıymetler borsası ve organize olmamış piyasada alınıp satılan menkul kıymetler ikincil sermaye piyasasının en tipik örneğini oluştururlar   Organize olmuş menkul kıy-metler borsalarının en önemli fonksiyonu, menkul değerlerin alım ve satımı için düzenli ve devamlı bir pazar oluşturmasıdır.   Burada işlem gören menkul kıymetler, borsaya kayıtlı olan yani borsa koluna alınmış menkul değerlerdir.

İkincil sermaye piyasasının en önemli kurumunu oluşturan menkul          

kıymetler   borsaları,   dünyanın   birçok   sanayileşmiş ülkelerinde faaliyetlerini  sürdürmektedirler.  Bunların  içerisinde geçmişi ve etkin fonksiyonelliği ile en ünlü olanları Tokyo, Londra ve Newyork menkul

kıymetler   borsalarıdır.   Bizde   de   İstanbul      Menkul   Kıymetler Borsası  (İMKB)  vardır.   1981   yılında yayınlanan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ve 1983 yılında yayınlanan Menkul kıymetler Borsaları Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası 6 Aralık  1985 tarihinde faaliyete geçmiştir. 

Organize   Olmamış   Sermaye    Piyasası 

Organize olmamış sermaye piyasaları, menkul kıymetlerin borsa dışında el değiştirdikleri yerlerdir. Organize edilmiş piyasalarda yani borsalarda   sadece   borsaya   kayıt   yada   kote   ettirilmiş   menkul kıymetler işlem görürken; bu piyasalarda gerek borsaya kayıt ettiril­miş gerekse kayıt ettirilmemiş menkul değerler alınıp satılabilir. 

Organize olmamış piyasalarda, işlemler komisyoncu satıcılar, bankerler yada aracı kuruluşlar tarafından yapılır. Bu piyasa; yerel nitelikte menkul kıymetlerin pazarlama şansı olmayan ve borsa masra­flarından kurtulmak amacı güden banka, sigorta ve yatırım şirketleri için önemli bir piyasadır.

Ülkemizde bazı bankalar ve banker kuruluşları organize sermaye piyasasında faaliyet göstermeleri yanında, büyük kentlerde açtıkları bürolar, acentalar yada şubeler aracılığı ile organize olmamış piyasa­larda da faaliyetlerini sürdürmektedirler.