|
Uluslararası Likidite Araçları Nelerdir?
Günümüzde kullanılan başlıca likiditeler şunlardır: Başta Dolar
olmak üzere on büyük ülkenin paraları, bazı ikinci
derecedeki paralar, ülkelerin sahip oldukları altın
ve döviz rezervleri, IMPden sağlanan koşullu veya
koşulsuz çekme hakları, özel çekme hakları (SDR),
IMF'nin sağladığı diğer kolaylıklar ve uluslararası
özel finansal piyasalarda oluşan fonlar.
Altın
Ülkeler uluslararası rezervlerinin bir bölümünü altın olarak
tutarlar. Uluslararası arz ve talebe göre altın
fiyatları da değişmektedir. Bu gün altının sabit bir
fiyatı yoktur.
Doğal olarak merkez bankaları piyasaya yaptıkları müdahalelerde
altın değil döviz kullanırlar. Bu yüzden piyasaya
müdahale için bu altınların önce uluslararası
piyasalarda dövize çevrilmesi gerekmektedir.
Bretton Woods sistemi altına dayalı bir sistemdi.
Uluslararası ödeme aracı olarak altına sabit bir
fiyat belirlenmişti. Ancak üretiminin, şevkinin
pahalı olması ve üretim hacminin kolayca
artırılamaması dolayısıyla altının parasal olma
fonksiyonu giderek azalmıştır.
1973 de başlıca sanayi ülkelerinin paralarını dalgalanmaya
bırakmasıyla, altının sabit resmi fiyatı da
kaldırılmıştır. IMF altının uluslararası ödeme aracı
olarak kullanılmasını önlemek için bir dizi önlemler
almıştır.
Döviz
Uluslararası likiditenin büyük bir bölümü yabancı ülke
paralarından, yani dövizden oluşur. Bu amaçla
genelde en güvenilir olarak kullanılan para ABD
Dolarıdır. Bretton Woods Sistemi'nin anahtar parası
Dolar idi. Bu gün Doların yanında Euro, Japon yeni
gibi paralar da rezerv para olarak genel kabul
görmüş paralardır.
Farklı ulusal paralar üzerinde tutulacak rezervler,
1- Ülkelerin merkez bankalarının portföy tercihlerine bağlıdır.
Portföydeki yabancı paraların ağırlığı ise, o
paranın değerinde beklenen değişmelere, sözkonusu
para üzerindeki faiz oranına, ülkenin ithalatının ve
ihracatının yoğunlaştığı yabancı ülkelere, ödenecek
dış borçların hangi paralara bağlı olduğuna,
uluslararası piyasalarda verimli olarak
yatııılabilecekleri alanlara bağlıdır.
2- Ülkelerin döviz piyasalarına yaptıkları müdahalelerin
boyutlarına bağlıdır.
3- Ülkenin dış denge durumuna (açık veya fazla miktarına)
bağlıdır.
4- Ülkenin uluslararası mali piyasalara ulaşabilme imkanlarına
bağlıdır. Uluslararası resmi rezervlerin içinde
en büyük pay %57,1 ile ABD
Dolarına aittir. Doları % 12,8 ile Alman Markı, %4,9 ile Japon Yeni
ve 3,4 ile İngiliz Sterlini izlemektedir. Ayrıca ABD
Dolan'nın toplam dünya rezervleri içindeki payının
düşme eğiliminde olması dikkat çekicidir.
Uluslararası döviz rezervlerinin %5'lik kısmı da ECU'dan
oluşmaktadır. HCU Avrupa Para Sistemi içinde
oluşturulan hesaben bir paradır. EURO'da yavaş yavaş
gündeme girmektedir.
IMF İle İlgili Rezervler
Uluslararası rezervlerin bir bölümü de IMF ile ilgili rezerv
araçlarından oluşur. Bunlar;
1- Fon'daki kullanılmamış rezerv tranşı,
2- Eğer varsa Fon'a açtığı kredilerden alacakları,
3- Özel Çekme Hakları (SDR)
Türkiye'nin Dış Rezervleri (Milyon ABD Doları)
Muhabir açıkları, Türk bankaları'na dışarıdaki muhabirlerin
açtıkları kısa vadeli kredilerden oluşmaktadır. Brüt
rezervlerden muhabir bankaların açtıkları kısa
vadeli krediler düşülerek net rezervler bulunur.
Toplam rezervlerin İthalata oranının ortalama %60 düzeyinde
seyrettiği gözlenmektedir. Bunun anlamı, merkez
bankasını ve ticari bankaların yaklaşık altı aydan
daha uzun bir süre ithalatı finanse edebilecek kadar
döviz rezervi bulundurduğudur.
Güven Sorunu Nedir?
Uluslararası piyasalarda bazı paralara güvenilirken bazı paralara
ise güvenilmemektedir. Bu tabii ki paranın
konvertibilitesini etkilemektedir. "Kötü para iyi
parayı kovar" olarak ifade edilen GRESHAM Yasası
uluslararası sistemin güven sorununu oraya
çıkarmaktadır.
Sermaye güvenli ortamı sever ve her zaman hareketi güvensiz
ortamdan güvenli ortama doğrudur. Ekonomi de güven
problemi başladığında, mali kriz ortamında
spekülatif sermaye kaçışları oluşur. Bu da ekonomiyi
daha da sarsar.
İleri düzeyde sanayileşmiş bir ülke ile gelişmekte olan bir ülke
arasındaki ticaret, daha gelişmiş bir ülkenin parası
veya genellikle Dolar ile yapılmaktadır. Bu durum
gelişmekte olan ülkelerin paralarının yeterince
konvertibl olmamasından kaynaklanmaktadır.
Belirsizlik Sorunu Nedir?
Piyasalarda gözlenen hızlı gelişmeler, döviz kurlarıyla ilgili
belirsizliğin artmasına neden olmuş ve günümüzde
döviz kurlarının tahmini yoluyla belirsizliğin
kontrolü en önemli sorun halini almıştır.
Bir ulusal paranın istikrarı, dünya ticaretinin bu
parayla yapılmasında önemli rol oynamaktadır.
Enflasyon nedeniyle değer kaybeden para birimleri,
uluslararası alanda tercih edilmemekledir.
Uluslararası Rezervlerin Özellikleri Nelerdir?
Bir ülkenin yeterli uluslararası rezervlere sahip olması o ülkenin
parasına karşı spekülatif bir hücumun başlaması
olasılığına karşı da bir tür güvence durumundadır.
Yeterli bir döviz rezervi mali krize karşı da
caydırıcı bir etki yapar. Uluslararası rezervler
ulusal paralara benzer nitelikler taşır: Bu
özellikler şunlardır.
1 - Ülkelerin ortak hesap birimi olma özelliği,
2- Ülkelerin ortak değişim aracı olma özelliği,
3- Değer birikim aracı olma özelliği
Senyoraj Geliri Nedir?
Ulusal paranın, diğer ülkeler tarafından uluslararası rezerv olarak
kabul edilmesi ilgili ülkeye bazı avantajlar sağlar.
Öncelikle bu ülke, ödemeler dengesi açıklarını, mal
ve hizmet ihraç ederek kazandığı dövizlerle kapatmak
yerine, kendi ulusal parası ile finanse etme
imkanına sahiptir. (Ki böyle kuvvetli bir paraya
sahip olan ülkenin ödemeler bilançosunun açık
vermesi de zor bir ihtimaldir.)
Senyoraj; yeni dengeler oluşturan rezerv ülkesinin katlanmak
zorunda kaldığı maliyetle bu yaratılan rezervlerden
sağlanan kazançlar arasındaki farktır. Ulusal
paranın, dünya parası olarak yaygın bir biçimde
kullanılmasının ilgili ülkeye sağladığı finansal bir
ödüldür.
|
