ENFLASYON RAKAMININ ANLAMI

Anahtar Kelimeler; Enflasyon, Enflasyon Rakamı, Enflasyon Muhasebesi, Enflasyon Düzeltme

Enflasyon tanımını ve özelliklerini açıklamaya gerek yok zaten bu yazının konusu değil. Ancak çok genel olarak ifade edilirse enflasyon yerine para cinsinden bir ülkede fiyatların belirli bir dönem içinde artmasıdır. enflasyon ile hayat pahalılığıda ayrı kavramlar hayat pahalılığı bir yerde gelirin bölüşümü ve gelirin enflasyonu izlemesi ile ilgili gelir düzeyi enflasyondan daha hızlı artan yada gelir bölüşümünde payı artan bir kişi ve/veya grup için enflasyon vardır ama hayat pahalılaşmamıştır.

Enflasyon oranlarını gösteren rakamların yada endekslerin hazırlanmasını gerisinde açık yada kapalı şu varsayımlar yatıyor;  kapalı bir ekonomide ithalatın varlığı ve ithalatın resmi kur üzerinden yerel paraya çevrilmesi ve endekslere dahil edilmesi bu varsayımı geçersiz kılmamaktadır. Halk hesap birimi, muamele aracı ve saklama aracı olarak yerel parayı kullanmaktadır. gelirler, harcamalar ve sözleşmeler yerel para ile ve nominal tutarlar ile yapılmaktadır. bu varsayımlar artık günümüz Türkiyesinde geçerli varsayımlar değildir. ekonomi kapalı bir ekonomi değildir. halk serbestleşmiş kambiyo rejimi çerçevesinde istediği yabancı parayı almakta, elinde tutmakta veya hesap açmaktadır. yurtiçi mali kurumların pasiflerinin ve varlıklarının önemli bir kısmı yabancı paralıdır. yabancı paralı mevduat tutarı Türk lirası mevduat tutarını aşmıştır. halk parasını vadesiz dahi olsa TL mevduat yerine repo yapma, efektif tutma gibi tercihlere yöneltmiştir. son günlerde derinleşen bunalımın sonucu olarak da kamu yönetimi yabancı para cinsinden borçlanma senedi çıkarmak üzeredir. bir başka değişle türk ekonomisinde hızlı biçimde halk ulusal paradan kaçmakta ve alternatif parasal araçlara ve yatırım alanlarına yönelirken kamu yönetiminde bu akıntıya kapılmak üzeredir. Bunun sonucu ise ülkemizde hızlı bir dolarizasyon süreci yaşanmasıdır. 

Dolarizasyon genel bir değimdir ve bir ülkede yerel para yerine yabancı paranın sadece ABD dolarının değil diğer tür paralarında da kullanımını ifade etmektedir. Kullanım ya ülkede efektif ve döviz cinsinden yabancı paraların kullanımı örneğin dövizli mevduat açılması gibi yada ekonomik işlemlerin yabancı parasal değerlere doğrudan yada dolaylı endekslenmesidir. dolarizasyon nedeniyle yukarıda belirttiğimiz gibi ilk iki varsayım geçerliliğini yitirmiştir. son varsayım da bir ölçüde gevşemiştir. türk ekonomisinde gelirlerin, harcamaların ve sözleşmelerin hangi oranda yabancı para ile yapıldığın yada yabancı para ile enflasyona endekslendiğini gösteren bir rakamı yoktur ve bunu bulmakta çok güçtür. ancak hemen belirtelim ki, giderek fiyat etiketleri daha fazla yabancı para ile düzenlenmekte, devlet ihalelerini yabancı para cinsinden açmakta, gelirlerin bir kısmı yabancı para cinsinden sözleşilmektedir. diğer yandan belirli sözleşme dönemleri de fiyatları ayarlamak için kısaltılmıştır. örneğin devlet memurları maaşları yılda artık bir kez belirlenmemektedir. dolarizasyon süreci bazen endekslenme ile de at başı gider. bir ülkede endekslenmenin sıklığı ve yaygınlığı arttıkça ulusal paradan kaçış başlar. 

Dolarizasyon süreci tamamlandığında yerel para bütünüyle tedavülden kalkmaz iki işlevi kalır birincisi genel olarak yerel para hesapların tutulmasında ve yasal belgeler ile defterlerin tutulmasında kulanılan ve günlük hayatta üç işlevi azalmış yada kaybolmuş bir paraya dönüşür bu işlem çoğunlukla yasalardaki bazı zorunluluklar nedeniyle devam eder. Örneğin muhasebe kayıtlarının TL üzerinden tanzimi ve yasal beyannameleri vergi, sigorta gibi TL üzerinden verilme yükümleri gibi, ikinci yaşayan işlev ise, yerel paranın günlük küçük alışverişlerde kullanılmasıdır. yani yerel para küçük ekonomik muamelelerde kullanılan ufaklık para işlevi görür. otobüs bileti almak; dolmuş ücretini ödemek; bakkaldan ekmek gazete ile manavdan sebze meyva almak gibi. 

dolarizasyonun enflasyon ile ilgisi şudur; bir ekonomide dolarizasyon sürecine girildiğinde yerel para ile enflasyon oranı hızlanır. ikinci ve daha önemli etki ise, yerel fiyatlarla ölçülmüş enflasyon oranının ekonomik önemi azalır. çünkü yabancı para büyük ölçüde yerel paranın yerini alır. ekonomide yaygın biçimde ulusal paranın düşüşüne karşı kişiler ve kurumlar kendilerini bir ölçüde dolarizasyon ile hedge ederler. bir başka değişle dolarizasyonunu boyutuna bağlı olarak yerel para ile hazırlanmış fiyat endeksleri aslında ülkenin enflasyon endeksinin olduğundan daha yüksek görünmesine neden olur.  

Yukarıda belirttiğim nedenlerle fiyat endekslerinin buna bağlı olarak ilan edilen enflasyon rakamlarının ülkemizde ekonomik yaşamın gerçekleriyle uygun düşüp düşmediğinin ve artık işlevinin artık geçerli olup olmadığının sorgulanması gerektiğini düşünüyorum.