DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Kenarları dağ sırası ile kuşatılmış, Türkiye’nin 1/5 lik
yüzölçümüne sahip en geniş coğrafi bölgedir. Yer şekilleri ve
iklim özelliklerinin etkisiyle 4 bölüme ayrılmıştır. Bunlar
Yukarı Fırat Bölümü, Erzurum-Kars Bölümü, Yukarı Murat-Van
Bölümü ve Hakkari Bölümüdür.
Yer şekilleri
Bölgenin coğrafi özelliğini veren yükseltinin fazlalığıdır.
Yüksekliği 3000 metreyi aşan, doğu-batı yönlü uzanan birbirine
paralel dağ sıraları ve bu dağlar arasında yer alan çöküntü
ovaları ile yüksek plotalar önemli yerşekilleridir.
Dağlar : Bölgeyi kuzeyden çevreleyen Karasu-Aras Dağları
ile güneyden çevreleyen Güneydoğu Toroslar, Şerafettin Dağları,
Hakkari Dağları Türkiye’nin çatısını oluşturan önemli dağ
sıralarıdır. Volkanik arazinin en geniş yer kapladığı bölgedir.
Ağrı, Süphan, Nemrut ve Tendürek başlıca sönmüş volkanlardır.
Ovalar : Bölgenin düzlükleri kuzeyde, Erzincan, Tercan,
Erzurum, Iğdır çöküntü ovalarıdır. Iğdır ovası, 800 metre ile
bölgenin en çukur yeridir. Güneyde ise Elbistan, Malatya,
Elazığ, Bingöl ve Muş çöküntü ovaları yer alır. Yüksekova ve
Başkale ovalarının yüksekliği 2000 metreden fazladır. Bölge,
kuzeydeki ve güneydeki çöküntü ovaları boyunca uzanan fay
hatlarıyla, Türkiye’nin önemli bir deprem bölgesidir.
Platolar : Doğu Anadolu’da akarsularla yarılmış,
çevresine göre alçakta ve yüksekte olan değişik platolar
bulunmaktadır. Fırat ve kollarınca parçalanmış Uzunyayla,
Erzurum-Kars platoları başlıcalarıdır.
Akarsular ve Göller
Akarsular
Bölgede yer alan Aras ve Kura nehirleri Hazar Denizi’ne dökülür
ve kapalı havza oluştururlar. Dicle, Fırat ve kolları olan
Karasu ile Murat nehirleri bölgenin en önemli akarsularıdır.
Bölge akarsularının rejimi düzensizdir. Kar erimeleri ile
beslendiklerinden yazın suları kabarır. Yatak eğimleri fazla
olduğundan hidroelektrik potansiyelleri fazladır. Van Gölü
havzası Türkiye’nin en geniş kapalı havzasıdır.
Göller
Göl bakımından Türkiye’nin en zengin bölgesidir. Volkanik set
gölü olan Van Gölü Türkiye’nin en büyük gölüdür. Suları sodalı
olan gölde feribot taşımacılığı yapılır. Diğer önemli gölleri;
Erçek, Çıldır, Aktaş (Hazapin), Hazar, Balık, Haçlı ve Nemrut
gölleridir.
İklim
Bölgenin denize uzak ve yüksek olması nedeniyle karasal iklimin
etkisi görülür. Çok geniş bir bölge olması ve yükseklik
farklarına bağlı olarak iklim özellikleri farklılaşır.
Erzurum-Kars Bölümü kış mevsiminin en soğuk geçtiği, ortalama
sıcaklıkların en düşük değerler gösterdiği yerdir. Burada yaz
yağışları fazladır. Yukarı Fırat Bölümü daha güneyde yer alması
ve yüksekliğin azalması nedeniyle bölgenin sıcaklık bakımından
en elverişli yeridir. Kış yağışları fazla olur, yaz mevsimi ise
kurak geçer.
Doğal Bitki Örtüsü
Bölgede orman örtüsü tahrip edilmiş olup, genellikle antropojen
bozkırlar görülür. Kars-Sarıkamış Yöresi’nde sarıçam ormanları
yer alır. Bingöl ve Tunceli çevresinde meşe ormanları yer alır.
Yüksek kısımlar ile Erzurum-Kars Bölümü’nde gür çayırlar ve
otlaklar bulunur.
Nüfus ve Yerleşme
Türkiye’nin en seyrek ve Güneydoğu Anadolu’dan sonra en az
nüfuslu bölgesidir. Doğum oranı çok yüksek olmasına karşın çok
göç verdiğinden nüfusu azdır. Bölgenin dağlık olması, iklim
özellikleri ve terör olayları göçleri artırıcı etki yapmaktadır.
Kentleşme oranı düşüktür. Bölge nüfusunun büyük bölümü Yukarı
Fırat Bölümü’ndeki ovalarla, Iğdır Yöresi’nde toplanmıştır.
Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ bölgenin en kalabalık
merkezleridir.
İller
Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum,
Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Şırnak, Tunceli, Van
Ekonomik Özellikler
Tarım
Bölgenin yüksek ve engebeli olması nedeniyle tarım alanları
oldukça azdır. Bunlar daha çok tektonik kökenli oluklar ve
platolarda yer alır.Malatya,Erzurum,Elazığ,Iğdır, Muş, Bingöl ve
Erzincan ovaları en çok ekim yapılan alanlardır. Karasallığın
şiddetli olması nedeniyle 2000 m’nin üstünde tahıl tarımı
yapılır.Tarım ürünü çeşidi az olan bölgede buğday, arpa,
şekerpancarı ve patates başlıca tarım ürünlerini oluşturur.
Tarım Ürünleri
Pamuk : Iğdır ve Malatya ovalarında yetiştirilir.
Tütün : Muş, Bitlis ve Malatya’da ekimi yapılır.
Tahıllar : Buğday Malatya, Elazığ, Erzurum-Pasinler ve
Horasan ovalarında yetiştirilir. Buğdaya göre daha az sıcaklık
isteyen arpa ise Kuzeydoğu Anadolu platolarında yetiştirilir.
Şekerpancarı :Sulanabilen tarım alanlarında yetiştirilir.
Sebze : Lahana ve patates Erzurum-Pasinler ve Horasan
ovalarında yetiştirilir.
Meyve : Kayısı yoğun olarak Malatya’da sulanabilen
alanlarda, özellikle Fırat ve Tohma kıyılarında
yetiştirilir.Ayrıca Malatya,Elazığ ve Erzincan’da dut üretimi
yapılır. Akarsu boylarında elma bahçeleri bulunur.
Hayvancılık
Hayvancılık tarıma göre daha çok önemlidir.Nedeni iklim
koşullarının olumsuzluğu ve tarım alanlarının azlığıdır.
Erzurum-Kars Bölümü’nde yaz yağışları ve gür otlaklara bağlı
olarak büyükbaş hayvancılık, diğer bölümlerde ise küçükbaş
hayvancılık yapılır. Hayvancılık mera hayvancılığı şeklinde
yapılır ve verim azdır.Hakkari ve Kars yörelerinde arıcılık
önemlidir.
Ormancılık
Türkiye ormanlarının %7’si bu bölgededir. Bölge ekonomisinde
ormancılık önem taşımaz.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Doğu Anadolu Bölgesi’nde volkanik arazi yaygın olduğundan maden
çeşidi boldur.
Madenler : Bölge maden ve enerji üretiminde ilk sırayı
alır. Bölge krom, demir, bakır, kurşun, kaya tuzu, barit, oltu
taşı, manganez yatakları işletir.
Krom : Elazığ’da Alacakaya (Guleman) Havzası, Türkiye’nin
en büyük krom çıkarım alanıdır.
Demir : En çok bu bölgede çıkarılır. Sivas-Divriği,
Malatya-Hekimhan, Hasançelebi, Çetinkaya havzalarında
çıkarılır.
Bakır : Elazığ – Maden, Diyarkbakır-Ergani havzasında
çıkarılır. Bakır üretiminin yarısını bu bölge sağlar.
Enerji Kaynakları : En önemli linyit yatağı
Afşin-Elbistan Havzası’ndadır. Kalorisi düşük ve rezervi bol
olan linyitler Afşin-Elbistan termik santralinde kullanılır.
Enerji Üretim Tesisleri : Hidroelektrik üretiminin en
fazla olduğu yerdir. Fırat üzerinde Keban, Karakaya ve Tercan
barajları ile Kars’taki Arpaçay önemli hidroelektrik
santralleridir. Afşin – Elbistan termik santralinde linyit
kömürü yakılarak elektrik üretilir. Enerji tüketiminin en az
olduğu bölgedir.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
Şeker : Erzurum, Malatya, Erzincan, Elazığ, Ağrı, Muş,
Van-Erciş
Süt Ürünleri : Kars
Et Ürünleri : Van, Erzurum, Elazığ
Sigara : Malatya, Bitlis
Pamuklu Dokuma : Malatya, Erzincan
Fosfat : Sivrice-Elazığ
Ferrokrom : Elazığ
Kurşun : Keban
Ulaşım
Kışların sert ve uzun geçmesi, arazinin dağlık olması ulaşımı
güçleştirir. Bölgede doğu-batı yönünde uzanan tektonik oluklar
ve akarsu vadileri ulaşım açısından kolaylıklar sağlamaktadır.
Dağlık Hakkari Bölümü ulaşımın en zor sağlandığı yerdir. Diğer
bölümler kara ve demiryolu ile iç bölgelere bağlanmıştır. Ayrıca
hava yolu ile ülkenin bir çok kentine ulaşım sağlanmaktadır.
Turizm
Ulaşım güçlüğü ve konaklama tesislerinin yetersizliği nedeniyle
turizm gelişmemiştir. Dağcılık, kış turizmi, ve doğal
güzellikleri açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Nemrut
Kaldera Gölü, Van Gölü, Gürlevik ve Bendimahi çağlayanları ilgi
çeken doğa güzellikleridir. Doğu Beyazıt’taki İshakpaşa Sarayı,
Kars’taki Ani Harabeleri, Erzurum ve Ahlat’taki Selçuklu
eserleri önemli tarihi zenginliklerdir.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik
faaliyet türlerinin listesi verilmiştir.
Kayısı,Şekerpancarı,Tahıl,Tütün,Süt,Et,Yapağı,Hayvancılık,Bakır,Demir,Krom,Manganez
Linyit
Bölgede halkın ana geçim kaynağı tarımdır. Daha çok madencilik
ve hayvancılığa dayalı sanayi kolları yer alır. Ulaşımın güçlüğü
endüstrinin gelişmesini engellemiştir.