İktisat Teorisine Giriş

EKONOMİ: En kabul görmüş şekliyl ekonomiyi "Sonsuz olan insan ihtiyaçlarının, varolan kıt kaynaklarla karşılanmasını inceleyen bilimdir." diyebiliriz. Ekonomi insanların iktisadi davranışlarını inceleyen toplumsal bir bilimdir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere bir yanda ihtiyaçlarını karşılamak isteyen insanlar, bir yanda bu ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetler diğer yanda da mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılacak "kıt' kaynaklar bulunmaktadır. Bunların herbiri ile ilgili yapacağımız incelemede ekonomiyi biimlere ayırmaktayız. Bunlar; 

     EKONOMiK BiRiMLER: Ekonomiyi meydana getiren birimler üçe ayrılır;

a) Tüketici (Hane halkı): ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli mal ve hizmetleri alıp kullanan ekonomik birimdir. Temel amacı fayda maksimizasyonudur.

b) Üretici: Üretim farktörlerini kullanarak insanların ihytiyaçlarını karşı­layabilecek mal ve hizmetleri üretme çabasında olan ekonomik birimdir. Temel amacı kar maksimizasyonudur

c) Faktör sahipleri: Tüketici tarafından tüketilen mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan ve "üretim faktörleri" adını taşıyan kaynakların mülkiyetini elinde bulunduran ekonomik birimlerdir. Başlıca üretim faktörleri emek (işgücü), sermaye, toprak ve girişimciliktir. Bu faktörlerin sahipleri üretim sürecine faktörlerini katmaları karşılığında gelir maksimizasyonunu hedeflerler. Sirasıyla emek faktörünün geliri ücret, sermayenin faiz, topra­ğın rant ve girişimcinin kardır.

Ekonomi iktisadi olayları başlıca iki kümede değerlendirmekte burada da iki alt dalı ortaya çıkmaktadır. 

EKONOMiNiN ALT DALLARI MAKRO EKONOMi VE MiKRO EKONOMi 

a) Makro ekonomi: Bir bütün olarak ekonominin işleyişi ile ilgilenir. is­tihdam düzeyi, işsizlik oranı, enflasyon, gelir ve üretim düzeyi, büyüme ora­nı, para, faiz oranı, fiyat düzeyi gibi konularla ilgilidir.

  Mutadis- mutandis varsayımı kullanılır. Mutadis- mutandis; diğer faktörlerin göz önüne alınmasıdır.

b) Mikro ekonomi: Bir bütünü oluşturan ekonomik birimlerin davranışı ile ilgilenir. Tek tüketici talebi, piyasa talebi, tek firma arzı, endüstri arzı, kaynak dağılımı, kar maximizasyonu gibi konuları kapsar.

Ceteris - Paribus varsayımı geçerlidir, (Diğer koşullar değişmezken) Mikro ekonomide bir piyasada arz ve talebin eşitlendiği yerde denge fi­yatı ortaya çıkar

Makro analizde ise toplam arz ve toplam talebin eşitlendiği yerde Milli Gelir Denge Düzeyi oluşur.
Mikro iktisatta fiyatın karşılığı makro iktisatta fiyatlar genel düzeyidir. 

EKONOMİ TEORİSİNDE YÖNTEME İLİŞKİN BAZI AÇIKLAMALAR

a) Ekonomik Model: 

Ekonomi Teorisi; Ekonomik modeller kurarak ekonomik faaliyetleri ve bunlar arasındaki ilişkileri açıklamaya çalışır.

Ekonomik model; Ekonomik gerçeğin temsili bir örneğidir. Model kul­lanmanın amacı karmaşık olayların anlaşılabilir halle getirilmesidir. Modellerin başlıca aşamaları; 

1. İlgili değişkenler tanımlanır.
2. Modelin varsayımları belirlenir.
3. Değişkenler arasındaki Hipotezler ortaya konur.
4. Modele ilişkin öngörülerde blilunur. (Tahminler)
5. Gözlemler sınanarak model ile ortaya atılan teori kabul veya reddedilir. 

Modelin Özellikleri:

1. Modellerin varsayımları tutarlı ve gerçekçi olmalı.
2. Modelin sunduğu bilgiler geniş ve genellemeye uygun olmalı.
3. Modelin tahmin gücü yüksek olmalı. 

Modellerin Amaçları:

1. Model analiz (tahlil) yapmak için kullanılır. Ekonomik karar birim­lerinin davranışları incelenerek aralarındaki ilişkiler ve etkileşimler, bağlı ol­dukları genel kurallar tespit edilir.                        .

2. Tahmin (öngörü) amacı; Ekonomik değişkenlerin birinde meydana gelen bir değişmenin, diğer değişkenleri nasıl etkileyeceğinin tahmin edil­meye çalışılmasıdır.

b) Fonksiyonel ilişki; Bir değişkenin değeri belliyken diğer değişkenin değerini bulmaya imkan veren bağıntıdır

     Örnek: x=f(y): Burada x, y'nin bir fonksiyonu olduğuna göre x'in değe­ri y'ye bağlı olarak ortaya çıkar

c) Veriler ve Varsayımlar; Ekonomik olayların inceleme sürecinde, de­ğişmeyen unsurlar "veri", değişken unsurlara da "değişken" olarak tanım­lanmıştır. 

Ekonomik olayların içinde yer alan birimlerin hangi koşulda nasıl davra­nacaklarının belirlenmesine de "Davranış Varsayımları" denir.

d) Ekonomi Biliminin Temel Varsayımı;

Homo Economicus; (ekonomik insan veya rasyonel insan) ekonomisinin temel varsayımıdır. Ekonomik insan, kendi çıkarlarını maximize etmek için uğraşır. Tüketiciler fayda maximizasyonuna, üreticiler kar maximizas­yonuna, faktör sahipleri de faktör gelirlerinin maximizasyonuna çalışırlar. Bu arada ekonominin temel sorunu kıtlıktır. 

DEGİŞKENLER

Değişkenler bir fonksiyonu oluşturan unsurlardır. Değişkenler farklı bi­çimlerde incelenmektedir. 

a) Bağımsız ve bağımlı değişken: Değeri fonksiyonel ilişkinin dışında belirlenen değişken bağımsız değişken, değeri fonksiyonel ilişkinin içinde belirlenen değişken ise bağımlı değişkendir.

Örnek: Ma= f(Fa) bu ifade talep fonksiyonunu anlatır.

Ma: a malının talep edilen miktarı (bağımlı değişken) Fa: a malının fiyatı   Burada a malının talep edilen miktarı fonksiyonel ilişki içerisinde belirle­rken a malının fiyatı bu ilişkinin dışında ortaya çıkar. Fa nın sahip olduğu değere bağlı olarak Ma değeri bulunur. 

b) içsel (endojen) ve dışsal (egzojen) değişkeni

Ekonomik model çerçevesinde açıklanan değişken içsel değişken, de­ğeri model dışında belirlenen fakat modeldeki içsel değişkenleri etkileyen değişken ise dışsal değişkendir. 

c) Stok, Akım ve Oran Değışken

Bir zaman boyutuna bağlı olarak ifade edilebilen değişkenlere akım de­ğişken denir. Örneğin üretim, miktarı zaman (tonl ay) birimleriyle ifade edi­len bır akım değişkendir zaman boyutuna bağlı olmadağı ifade edilen değiş­ken ise stok değişkendir. Bir firmanın mal stoku örnek olarak verilebilir. iki değişkenin oranı şeklinde ifade edilen değişkenlere oran değişken denir: Örneğin kar oranı = kar/sermaye şeklindeki değişim oran değişkeni anlatır. 

d) Ex-ante ve  Ex-post büyüklük

Ex-ante; Bir değişkenin dönem başında planlanan (umulan) değeri de­ğişkenin ex-ante değeridir. Örneğin bir firmanın yıllık yatırım planı

Ex-post; Bir değişkenin dönem sonunda gerçekleşen (fiili) değeridir, kesindir. Örnek; bahsedilen firma için dönem (yıl) sonunda gerçekleşen ya­tırımlar  toplamı. 

e) Özdeşlik ve Eşitlik

Değişkenlerin bütün değerleri için geçerli olan ilişkiye özdeşlik denir.

     Örnek; 2x+y = x+x+y' dir.
x= 1 y= 3 olsun. Öyleyse 2.1 +3= 1 + 1 +3 ya da x= 4.

y= 2 olsun. Bu durumda da 2.4+2= 4+4+2 olur. Görüldüğü gibi 2x+y=x+x+y özdeşliği x'in ve y'nin bütün değerleri için geçerlidir.

Değişkenlerin ancak belli bazı değerleri için geçerli olan y= 2x+3 bir eşitliktir. Ve x ile y'nin bazı değerleri için geçerlidir.

Örnek; y = 2x+3     x= 4;    y = 11 olsun

11= 2.4+3    11 =11
Fakat x = 5, Y = 4 olduğunda,  4 = 2.5+3 görüldüğü üzere 4, 13'e eşit değil, x'in ve y'nin her değeri için eşitlikte gösterilen ilişki geçerli değildir. 

DENGE 

     Bir sistemde farklı yöneiişteki güçlerin eşitlik içinde olduğu ve sistemde­ki değişkenlerin değişim göstermediği bir durumdur.

a) Kısa ve Uzun Dönem; Kısa dönem, sistemdeki bazı değişkenlerin değiştirilmediği zaman dilimidir, Uzun dönem ise sistemdeki bütün değiş­kenlerin değişebileceği bir zaman dlimidir.

b) Kısmi ve Genel Denge Analizi; Kısmi denge analizinde ekonomik sorunlar incelenirken ele alınan birim veya konu çeşitli gruplara veya bö­lümlere ayrılır. Ele alınan konunun karşısındaki tüm olay ve değişkenler ce­teris- paribus kabul edilir. Mikro ekonomi de kullanılır, Analiz dışı olan (sa­bit kabul edilen) değişkenlere "Parametre" denir. Say'in Mahreçler kanunu (say yasası) makro olmasına karşılık kısmi denge analizine örnektir.

Genel denge analizinde, analizle ilgili tüm değişkenler ele alınır. Ve hep­sinin karşılıklı etkileşimleri araştırılır. Mutadis- mutandis varsayımı geçerli­dir. Makro ekonomide kullanılır, Refah teorisi genel denge analizidir.

c) Statik, Dinamik ve Karşılaştırmalı Statik Analiz;

Stalik Analiz; Bir olayın veya modelin içerisinde yer alan değişkelerin belli bir andaki değerleri saptanarak bunlardan sonuç çıkarılmasıdır. Bir ola­yın bir anlık durumunu gösterir. Örnek; Bir firmanın belli bir zamandaki ka­rı ile ilgili sonuç çıkarmak gibi.

Dinamik analiz; Bir olayın veya modelin içinde yer alan değişkenlerin zaman içindeki değişimi ve değerleri belirlenerek sonuç çıkarılmasıdır. Ör­nek; Bir malın fiyatının oluşumu incelemek için sonuç çıkarılmasıdır.

Karşılaştırmalı Statik Analiz; Yapılan birkaç statik analizden sonuç Çı­karılmasıdır. Karşılaştırmalı statik analiz, dinamik ve statik analiz arasında aracıdır. Örnek; iki yılın Milli Gelirlerinin karşılaştırılması 

EKONOMi BiLiMiNiN YÖNTEMLERi VE ANLATIM TEKNiKLERi 

a) Ekonominin Yöntemleri

1. İstatiksel Yöntem: Daha önce toplanmış verilerden sonuç çıkarıla­rak yorum yapılmasıdır.
2. Mantıksal Değerleme: Ekonominin temel yöntemidir. (Akıl yürütme)  

b) Ekonominin Anlatım Teknikleri

Sözlü Anlatım Tekniği: Örn: Arz, diğer koşullar sabitken fiyatın fonksi­yonudur.
Cebirsel Anlatım Tekniği: Aa = f(Fa)
Geometrik Anlatım Tekniği 

Özet İpuçları

Makro ekonomi ekonomiyi bir bütün olarak ele alır.
Mikro ekonomi ise tek tek tüketiciler, firmalar ve faktör sahipleri gibi bütünü oluşturan birimlerin davranışlarını inceler
Bir değişkenin dönem sonunda gerçekleşen (fiili) değerine expost de­ğer denir.
Değişkenlerin tüm değerleri için geçerli olan ifadeye özdeşlik denir.
iktisat bitiminin kullandığı en ayrıntılı anlatım tekniği geometrik anlatım tekniğidir 

İKTİSAT TEORİSİ ÇÖZÜMLÜ SORULAR

1- Ekonomi biliminin temel varsayımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ceteris Paribus B) Mutadis Mutandis C) Mutadis Paribus  D) Homo Economicus 

YANIT D' dir. Bu varsayıma göre ekonomik birimler kendi çıkarlarını maksimize etmek için çaba göstermektedirler.

2. Değeri fonksiyonel ilişkinin dışında belirlenen değişkene ne ad verilir? 

A) içsel Değişken  B) Stok Değişken C) Bağımlı Değişken  D) Dışsal Değişken E) Bağımsız Değişken

YANIT E' dir. Değeri fonksiyonel ilişkinin dışında belirlenen değişkene bağımsız değişken denir. A=f(F) burada A bağımlı F bağımsız değiş­kendir. 

3- Aşağıdakilerden hangisi makro ekonominin ilgilendiği konular­dan biri değildir? 

A) Fiyatlar genel düzeyi   B) Firma arzı   C) Faiz oranı  D) Para miktarı    E) istihdam  

YANIT  B' dir. Firma arzı mikro ekonominin ilgilendiği konular arasın­dadır. 

4- I. Üreticiler  II. tüketiciler  III. Faktör sahipleri IV. Devlet

Yukarıdakilerden hangileri ekonomi biliminin incelediği ana birimler arasında yer alır? 

A) i, ii, III, IV   B) i, ii, iii    C) i, ii   D) ii, III, IV  E) i, ii, IV  

YANIT  B' dir. Ekonomi bilimi üç ana birimi ele alıp inceler. Bunlar; Üre­ticiler, tüketiciler ve faktör sahipleridir. 

5- Bir ekonomik model oluşturulmasında ilk aşama aşağıdakilerden hangisidir?

A) Varsayımların belirlenmesi  B) Hipotezlerin ortaya konması C) Öngörülerde bulunulması

O) İlgili değişkenin tanımlanması  E) Modelin gözlemlerle sınanması 

YANlT D' dir. Ekonomik modeloluşturulurken ilk olarak ilgili değişken tanımlanır