|
Milli Gelir Dengesi ve Değişimi İle Çarpan
Mekanizması
İki Kesimli
Ekonomide Toplam Harcamalar ve Denge Gelir Düzeyi
iki kesimli modelde toplam talebi tüketim ve yatırım
amaçlı talep oluşturur, ekonomik birimler talep
ettikleri mal ve hizmetleri bedelini ödeyerek yâni
harcama yaparak elde ederler.
Şekilde EF kadar talep fazlası vardır. Makro
ekonomik açıdan bakıldığında ekonomide üretilen mal
ve hizmetler toplam talebi karşılayamamaktadır.
Şüphesiz piyasada yeterince bulunamayan talebi
arzını aşan mal ve hizmetlerin fiyatlan artacak
böylece fiyatlar genel düzeyi yükselecektir. Bu
nedenle söz konusu talep fazlasına enflasyona yol
açan enflasyonist açık denilmektedir. Bu durumda
gelir düzeyi de düşerek Y1 'e gerilemiş durumdadır.
D noktasının üstündeki toplam talep toplam arzın altında
olacağı için GH kadar arz fazlası (talep açığı)
oluşacaktır. Makro ekonomik açıdan bakıldığında
ekonomide mal ve hizmet üretimi talebi aşmaktadır.
Bu fiyatlar genel düzeyini talep açtğı (veya arz
fazlasına) deflasyonist açığa yol açar.
TASARRUF PARADOKSU
Bazı bireylerin planlanan tasarrufu arttırma
girişimlerinin yani daha fazla tasarruf yapma
arzularının milli geliri ve dolayısıyla câri toplam
tasarrufları aşağıya çekmesi olgusuna Tasarruf
Paradoksu denir.
İKİ KESİMLİ EKONOMİDE TOPLAM HARCAMALARDA VE DENGE
GELİR SEVİYESİNDE DEĞİŞME
Otonom Harcamalardaki Değişme,
Otonom yatırım harcamalarındaki artış denge gelir
seviyesini yükseltmektedir. (Tersi de doğrudur.)
Marjinal tüketim eğilimi arttıkça (veya marjinal
tasarruf eğilimi azaldıkça) denge gelirinin artış
yönünde etkileneceği ortaya çıkar.( Terside
doğrudur.)
İKİ KESİMLİ EKONOMİDE ÇARPAN MEKANİZMASI
Çarpan (Çoğaltan)
: Toplam talepteki (veya toplam harcamalardaki) bir
kaymanın üretimi veya denge gelir düzeyini kaç kat
değiştireceğini gösteren katsayıdır.
Basit Yatırım Çarpanı
: k = AY / Al dır.
Modele devleti ve dış ticareti kattığımızda karşılaşacağımız
daha farklı çarpanlardan bu çarpanı ayırt etmiş
oluruz.
k = 1/ s Bu durumda basit yatırım çarpanı marjinal tasarruf
eğiliminin tersine eşittir.
Süper Çarpan:
k = 1/s-b
Uyarılmış yatırımları da dikkate alır. Örneğin 10 milyon
dolarlık yatırım artışı (Al) s = 0,20 ve b = 0,10
iken, yalnız s dikkate alınırsa,
DY = 1/s.
Dl dan,
AY = 1/0,20. 10 = 50 b de dikkate alınırsa, AY=1/s-b. Aldan,
AY = 1 / 0,20 - 0,10 . 10 = 100 birimlik gelir artışına yol
açacaktır. Onun için süper çarpana "çarpan
hızlandıran" da denilmektedir.
Hızlandırma Kuralı:
Gelirdeki ve tüketim harcamalarındaki artışların
yatırımları genişletme etkisidir. Bu etkinin
büyüklüğünü belirleyen (b) katsayısına yâni
marjinal yatırım eğilimini de hızlandıran katsayısı
denilmektedir,
b = Dl
/
DY den
Dl = b.
DY
Örneğin eğer hızlandıran katsayısı 0,5 ise gelirdeki 200
birimlik artış yatırımlarda Al = (0,5) x 200 = 100
birimlik artış yaratacak demektir.
Ekonomideki tüm üretim araçlarının değerini sermaye (K),
üretilen tüm mal ve hizmetlerin tutannı hâsıla (Y)
olarak ifade edersek K/Y sermaye-hâsıla katsayısı
veya hızlandıran katsayısını verir. AK / AY = Al /
AY yâni (b) diyebiliriz.
DEVLETİN VAR OLDUĞU EKONOMİDE DENGE GELİRİ,
DEĞİŞİMİ VE ÇARPANLAR
Kamu Harcaması Çarpanı (KG): AY = kG. AG
Transfer Ödemesi Çarpanı (Ktr):
ATr kadar transfer ödemesi artışının denge
gelir seviyesini kaç kat artırdığını (AY) gösterir
AY = ktr. ATr transfer çarpanı ktr = c / s dir.
Vergi Çarpanı (KT)
:-c/s Vergilerin milli geliri azaltıcı etkisi ise AY
= -d s . AT den hesaplanacaktır.
Otonom vergilerin yanısıra marjinal vergi eğilimi (t) ve
bağlı olan uyarılmış vergilerin (dolaysız vergiler)
de dikkate alınması hâlinde vergi çarpanı kT = -c /
s +1 olacaktır.
Denk Bütçe Çarpanı (kBütçe)
: Kamu harcamaları çarpanı ile vergi çarpanının
toplamına eşit olacaktır.
kBÜTÇE = k + kT'den kBÜTÇE = 1 dir. O hâlde bütçe
denkken kBÜTÇE = 1 olduğunu göre AY = AG dır.
Örnek : Denk bütçe varken kamu harcamalarındaki birmilyon
dolarlık artış milli geliri de 10 milyon dolar
artıracaktır.
DIŞA AÇIK EKONOMİDE DENGE GELİRİ, DEĞİŞİMİ VE
DIŞ TİCARET ÇARPANI (kF)
Dış ticaretin var olduğu bir ekonomide dış ticaret çarpan
(kF) ise, kf = 1 / s + m olacaktır, (s. marjinal
tasarruf eğilimidir).
Örneğin marjinal ithalat eğiliminin 0,15 ve marjinal
tasarruf eğiliminin 0,35 olduğu bir ekonomide dış
ticareti çarpanının değeri nedir?
s = 0,35 m=0,15 olduğuna göre kF=1/s + m =1 /0,35 +0,15
= 1/0,50 = 2 dir.
DENEME SORULARI
1. S= 5+0.2 Y ve l= 5+0.1 Y ise bu ekonomide
denge gelir seviyesi kaçtır?
A) 50
B)100
C)150 D)200 E) 250
2. 0=600+0.80 Y ise marjinal tüketim eğilimi
kaçtır?
A) 0.10 B)%15
C)%20
D) %25 E) %30
3. 100 birim otonom tüketimin olduğu, marjinal
tüketim eğiliminin 0.75 olduğu tüketim fonksiyonu
denklemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) C= 0.75+100.Y B) C= 0.25+100.Y C) C=100+0.25 Y
D) C= 100+0.75 Y E) 0=0.25+0.75 Y
4. Bireylerin planlanan tasarrufu artırma
girişiminin, milli geliri dolayısıyla cari toplam
tasarrufları aşağı çekme olgusuna ne ad verilir?
A) Aşın Tasarruf B) Düşük Tasarruf
C)
Tasarruf Paradoksu D) Değer Paradoksu E) Tüketim
Paradoksu
5. Toplam talepteki bir kaymanın üretimi veya
denge geliri düzeyini kaç kat değiştireceğini
gösteren katsayıya ne ad verilir?
A)Marjinal çarpan B) Ortalama çarpan C) Tasarruf çarpanı
D) Çoğaltan E) Tüketim dalgalanması
6. Otonom yatırımlardaki 50 milyon dolarlık
artış milli geliri 200 milyon dolar artırıyorsa
çoğaltan (k) kaçtır?
A)1 B)2 0)3
D)
4 E) 5
|
