Para Arzı ve Talebi - Para Fonksiyonları

1) Değişim aracı olma 2)  Hesap birimi olma 3) Değer biriktirme aracı olma 

PARANIN ÖZELLİKLERİ

1.  Kabul Görme 2.  Nadirlik (taklidi zor) 3.  Bölünebilirlik (küçük birimleri olan) 4. Taşınabilirlik

PARA TÜRLERİ

1.   Mal Para : Bir mal olarak kendi başına bir değere sahip olan ve aynı zamanda bir değişim aracı olarak kullanılan fizik mallar mal para olarak adlandırmaktadır.

Senyoraj : Bir mal olarak paranın değerinin düşürülmesi ile parayı çıkartma yetkisine sahip olan otoritenin ek bir gelir elde etmesidir.

Mal para olarak kullanılan sikkelerin değerinin düşürülmesi Gresham Yasası olarak adlandırılan kavramın doğmasına neden olmuştur. Bu olgu­ya göre "kötü para iyi parayı piyasadan kovar."

2.   Mal Paraya Dönüştürübilen Kâğıt Para : Bir mal karşılığında yazılmış olan senetler ödeme aracı olarak kullanılmaya başlandığı zaman bu senetlere "mal paraya dönüştürebilir kağıt para" adı verilmektedir.

3.  İtibâri (Fiyat) Para : Mal olarak ele alındığında hemen hemen değersiz olan ancak üzerinde yazılı miktar kadar ifbâri bir değer taşıyan para­dır.

4.  Kaydi ara : Bankalar tarafından kredi işlemleri sonucu yaratılmış olan paradır.

Yasal Rezerv Zorunlulukları : Bankacılık tarihi aslında mutlak re­zerv bankacılığından kısmı" rezerv bankacılığına geçiş sürecini yansıtmakta­dır. Bankalar ellerinde zorunlu ve serbest olmak üzere iki tür rezerv bulun­durmaktadır. Bunlardan serbest rezervler yaşanabilecek âni  mevduat çıkışlarını karşılamak ve kârlı yatırım fırsatlarını değerlendirebilmek amacıyla bir emniyet unsuru olarak bankaların ellerinde tuttukları rezervlerdir. Öte yandan zorunlu rezervler bankaların yasalar gereği tutmak zorunda oldukla­rı rezervleri ifade etmektedir. Zorunlu rezerv oranı veya munzam karşılık oranı olarak adlandırılan bu oran genellikle ülke merkez bankası tarafından belirlenmekte, ancak uygulama ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir.

Bankaların Kaydi Para Yaratması

AD .Toplam mevduat miktarı  D₁ : ilk mevduat   r_r: Zorunlu rezerv oranı 

AD = -1 / r r x D1
r r :%20                                                              
D1: 10 milyon AD = kaçtır?

AD=1 /%20. 10 AD = 50 milyon 

PARA ARZI (Ms) 

Dar tanımlı para arzı dolaşımdaki nakit ile bankacılık sisteminde vadesiz mevduatların toplamından oluşmakta, geniş tanımlı para arzı ise bu toplama bankacılık sistemindeki vadeli mevduatların ilave edilmesi ile hesaplanmaktadır.

Para arzını merkez bankasının kontrolündeki bir değişken olarak kabul ettiğimiz için merkez bankası para arzını arttırdığı zaman para arzı eğrisi şekildeki gibi sağa doğru kayacaktır. Tersine merkez bankası para arzını azalt­tığı zaman ise para arzı eğrisi sola doğru kayacaktır. 

PARA TALEBİ 

1. Klasiklerde Para Talebi : Klasiklerde para talebini açıklayan pa­ranın miktar teorisine göre faiz oranlarının para talebi üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Fisher'in miktar teorisi para talebinin yalnız gelir tarafından belirlendiğini öne sürmektedir. 

Değişim denklemi : MxV=PxYdir.

Y : Toplam üretim M: Para miktaın
V : Paranın dolanım hızı P : Fiyatlar genel düzeni 

2. Keynesyen Para Talebi Teorisi

a.  İşlem Amacıyla Para Talebi : Ekonomik birimler günlük harca­malarını gerçekleştirebilmek amacıyla ellerinde tutulan para talebidir, işlem amaçlı para talebi ile gelir arasında da doğru yönlü bir ilişki vardır.

b.  İhtiyat Amacıyla Para Talebi : Keynes, halkın beklenmedik ihti­yaçlara karşı bir ihtiyat olarak de elde bir miktar para bulundurduğunu be­lirtmektedir. İhtiyat amacıyla talep edilen para miktarı ile gelir arasında doğru yönlü bir ilişki söz konusudur.

c.  Spakülasyon Amacıyla Para Talebi: Keynes parayı bir değişim aracı olmasının yanında aynı zamanda bir değer biriktirme aracı olarak da kabul etmiş ve bu amaçla para bulundurulmasına spakülatif amaçlı para talebi adını vermiştir. Faiz oranı ile ters yönlü bir ilişki vardır.

Keynes'e göre faiz oranlarının düşebileceği bir alt sınır vardır. Faiz oranı düşebileceği en alt düzeye düştüğü zaman ekonomideki herkes artık faiz oranının daha fazla düşemeyeceğini ve mutlaka yükselmeye başlayacağını beklemeye başlar. Doğaldır ki böyle bir durumda ekonomik birimlerin tümü tahvil fiyatlarında düşme beklentisi içinde olacağı için hiç kimse sermaye kaybı riskini göze almayacak ve herkes elinde para tutmayı tercih edecektir. Böyle bir ortamda tahvil talebi sıfıra ineceği için para talebi sonsuz olacak­tır. Keynes'in likidite tuzağı olarak adlandırdığı bu ortamın ancak ekonomide büyük boyutlu bir durgunluğun depresyona dönüştüğü dönemlerde yaşa­nabilecek uç bir durum olduğu öne sürülmüştür. 

Şekle göre faiz oranı io'dan iı 'e yükseldiği zaman talep edilen para mik­tan Mo'dan Ml'e düşmektedir. Tersine faiz oranı io'dan İ2'ye düştüğü 

zaman talep edilen para miktarı Mo'dan M2'ye yükselmektedir. Öte yandan şekilde iL gibi düşük bir faiz oranı düzeyinde para talebi eğrisi sonsuz esnek olmakta, dolayısıyla talep edilen para miktarı da sonsuz olmaktadır. Daha önce de değinildiği gibi bu durum Keynes tarafından "likidite tuzağı" olarak adlandırılmaktadır.

Para talebi ile gelir ve fiyatlar arasında doğru yönlü bir ilişki olduğu için, gelir ve fiyatlar arttığı zaman para talebi eğrisi sağa gelirde veya fiyatlarda meydana gelecek bir azalış ise para talebi eğrisini sola doğru kaydırır. 

3. Modern Miktar Teorisi: Milton Friedman tarafından geliştirilmiştir. Friedman'a göre para talebini etkileyen faktörler herhangi bir aktifin tale­bini etkileyen faktörle aynıdır. Bu nedenle friedman, bir aktife ilişkin talebi etkileyen faktörleri inceleyen portföy tercihi teorisi para talebine uygu­lamaktadır. Friedman'ın para talebi fonksiyonunda talep edilen para miktan; sürekli gelire, tahvillerin, malların ve hisse senetlerinin nisbi getirişine bağlıdır. Ancak o, diğer faktörlerin ihmal edilebilir derecede küçük etkisi nede­niyle para talebini belirleyen başlıca faktörü sürekli gelir olarak kabul eder. 

PARA PİYASASINDA DENGE 

Para piyasasında denge, bir diğer deyişle denge faiz oranı para arzı­nın para talebine eşit olduğu noktada belirlenecektir. Daha doğru bir ifa­deyle para piyasası denge şartı Ms=Md olmasıdır. (C noktası) Faiz oranı herhangi bir nedenle denge faiz oranında ayrılsa bile tekrar bu noktaya doğru gelinecektir. Denge faiz oranı gelir, fiyat ve para arzı değişirse deği­şir. Gelir ve fiyatlar artarsa (Para arzı sabit) Para talebi eğrisi (Md) sağa kayar, denge faizler yükselir. Para arzı artarsa, (Para talebi sabit) Para arz eğrisi paralel sağa kayar denge faiz düşer. 

DENEME SORULARI 

1.        Aşağıdakilerden hangisi paranın özelliklerinden biri değildir?

A) Nadirlik   B) Bölünebilirlik    C) Taşınabilirlik      D) Kabul görme  E) Değişim 

2.        "Kötü para iyi parayı kovar" aşağıdakilerden hangisini ifade eder?

A) King Kanunu      B) Para Kanunu  C) Gresham Kanunu D) Lafer Kanunu   E) Klasik Kanunu 

3.        Kaydi Para aşağıdakilerden hangisi tarafından yaratılır?

A) Merkez Bankası     B) Darphane  C) Hazine      D) Maliye  E) Ticari Bankalar 

4.        Para arzının faiz esnekliği için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A)e>1     B)e<1      C)e=1     D)e = 0  E) e = sonsuz 

5.        Klasik iktisatçılara göre fiyatlardaki değişmeleri aşağıdaki teorilerden hangisi ile açıklamışlardır?

A) King Teorisi          B) Say Kanunu  C) Miktar Teorisi       D) Gresham Kanunu  E)Değişim Denklemi 

6.        Keynese göre Spekülatif amaçlı para talebin belirleyen etmen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Gelir       B) Para arzı   C) Para talebi      D) Faiz       E) Tasarruf 

7.        Modern miktar teorisini geliştiren iktisatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) A. Smith       B) D. Ricardo   C) M. Friedman          D) Keynes  E) Malthus 

8.        Faiz oranlarının düşebileceği bir alt sınır vardır ve burada para talebi sonsuzdur ile ifade edilen kavram aşağıdaki­lerden hangisidir?

A) Miktar Teorisi      B) Modern Miktar Teorisi  C) Likidite Tuzağı     D) Mübadele Kanunu  E) Değer Kanunu