Talep Analizi

Talep; Belirli bir mal veya hizmetin belirli bir zamanda ve piyasada ceteris-paribus varsayımı altında (talebi etkileyen öteki faktörlerin sabit olması) çe­şitli fiyatlardan satın alma arzusu ve yeteneğidir. 

Talep fonksiyonu; Ceteris- Paribus varsayımı ortadan kalktığı zaman (ta­lebi fiyat dışında etkileyen faktörler de değişken olduğunda) talep fonksiyonu şöyle yazılabilir. 

Ta=f(Fa, Fb, Fc,..........G, T)
Ta= A malının talep edilen miktarı
Fa= A malının fiyatı
Fb, Fc= B ve C malının fiyatı
G, T = sırasıyla tüketici geliri ve zevk- alışkanlıklar 

TALEP TABLOSU VE TALEP EĞRİSİ 

Bir tüketicinin belli bir zamanda, belli bir mal veya hizmetten çeşitli fiyat­larda satın almak istediği mal miktarlarını gösteren tablo aşağıdaki gibi olsun. 

Yukarıdaki tabloda bir tüketicinin herhangi bir, A malından dört değişik fiyat seviyesînde ne kadar mal talep edeceği görülmektedir. İşte bu dört noktayı bir geometri düzleminde işaretleyip birleştirdiğimizde karşımıza bu tüketicinin bireysel talep eğrisi çıkacaktır. 

Burada A malını talep eden sadece bir kişinin talebi söz konusudur. An­cak gerçekte bir malı talep eden binlerce insan vardır ve üreticilerde zaten bir kişinin değil malı talep eden diğer insanların talebini gözönüne alarak arz ederler. O zaman yapılması gereken piyasa talebini elde etmektedir.

PİYASA TALEBİ 

Piyasa talebi bireysel talep eğrilerinin yatay olarak toplanması yoluyla elde edilir. Yani bir malı talep eden tüm tüketicilerin o mala olan taleple­rinin toplamına piyasa talebi adı verilir. 

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi malın fiyatı düştükçe talebi art­makta, yükseldikçe talebi azalmaktadır. Bireysel taleplerin bir toplamı oldu­ğu için aynı durum piyasa talebi içinde geçerlidir. İşte bir malın fiyatı ile talep edilen miktarı arasındaki bu ters ilişkiye talep kanunu adı verilir. Nitekim bu ters yönlü ilişki dolayısıyla talep eğrisi negatif eğimli olmaktadır. 

TALEBİN DEĞİŞMESİ 

Talep değişmesi iki şekilde gösterilebilir.
1. Talep miktarında değişme (Malın fiyatında değişme)
2. Talepteki değişme (Fiyat dışındaki nedenler) 

Talep kayması ise fiyat dışında kalan faktörlerden kaynaklanmakta ve benzer sonuçları doğurmaktadır. Çizimde görüldüğü gibi talebin sağa kay­ması durumunda "talep artışı"ndan, sola kayması durumunda ise, "talep azalması'ndan sözedebiliriz. 

TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ 

Talep esnekliği, bir malın fiyatında belli oranda bir değişme olması du­rumunda o mala olan talebin değişme oranını ifade eden bir kavramdır. 

E= DM/M : DF/F 

Burada (M) talep edilen mal miktarını, (AM) talep edilen mal miktarın­daki değişmeyi, (F) fiyatı, (AF) ise fiyattaki değişmeyi göstermektedir. Talep edilen mal miktarındaki oransal değişmeyi (AM/M), fiyattaki oransal değiş­meyi (AF/F) göstermektedir. 

E=    Talep edilen mal miktarındaki % sel değişme
             Mal fiyatındaki % sel değişme 

Örneğin fiyatı 300 bin TL/kg iken bir pazarda günde 500 kg muz satılıyorken fiyatı 400 bin TL/kg'a çıktığında 300 kg muz satılabiliyorsa muz ta­lebinin fiyat esnekliğini bulup yorumlayalım. 

F₁₌ 300 bin TL/kg,            F₂= 400 bin TL/kg
M^ 500 kg                       M₂=300kg
AM= M₂ - Mt = 300 - 500 = -200
AF= F₂- F₁ = 400 - 300 = 100
e= DM/M1 : DF/F1

e= -200/500:100/300 = -1,2 

(-) işareti mal fiyatındaki artışın talep miktarını azalttığını yâni iki kavram arasında ters yönde ilişki olduğunu göstermektedir. (Talep Kanunu)

1,2 katsayısı ise, fiyatlardaki her % 1 lik artışın talep miktarını daha faz­la, % 1,2 oranında azalttığını anlatmaktadır. O halde duyarlı (esnek) bir ta­leple karşı karşıyayız demektir. 

(-) katsayısını dikkate almadan e= 1,2>1 olup talebin fiyat esnekliği 1 den büyüktür diyebiliriz.

Ark esnekliği: Talep eğrisi üzerindeki büyük fiyat değişimleri karşılığında ortaya çıkacak talep miktarlarını yorumlayan katsayıdır.

Nokta Esnekliği: Talep eğrisi üzerindeki herhangi bir noktanın esnekliğini ifade eder. Talep esnekliğinin formülü ile aynı ifadedir. 

e= DM/M1 : DF/F1 

Nokta Esnekliğinin Geometrik Yorumu

Nokta esnekliğinin grafik, yorumunu aşağıdaki şekil yardımıyla incelersek  

ABC talep  fonsiyonu üzerindeki B noktasındaki talep esnekliği (e) bir DP takım matematiksel işlemler sonucunda 

e =  DC/OD olarak bulunur. 

Yukarıdaki talep eğrisi üzerinde seçebileceğimiz herhangi bir B noktası için esneklik şu değerleri alabilir. 

DC= OD ise, e=1 birim esneklik (pay, paydaya eşittir.)
DC>OD ise, e>1 esnek talep (pay, paydadan büyüktür.)
DC< OD ise, e<1 esnek olmayan talep (Pay, paydadan küçüktür.)

Talep Esnekliği Türleri; 

1) Birim esnekliğin talep eğrisi; 

Birim esnekliğe sahip talepte fiyattaki değişme oranı   kadar, miktarda değişim gözlenir. 

2) Tam esnek olmayan talep eğrisi; (Tam inelastik talep) 

Fiyat değişimleri karşısında telep miktarında herhangi bir değişiklik ortaya çıkmaz. 

3) Tam esnek talep eğrisi (Tam elastik talep) 

Talep miktanndaki değişmeler; Malın fiyatında herhangi bir değişikliğe yol açmaz. Fakat fiyattaki çok küçük bir artış bile talep miktarını sıfıra indirir.

4) Esnek olmayan talep; (İnelastik talep) 

Fiyat değişimlerindeki oranın altında miktar değişimleri meydana gelir. 

5) Esnek talep (elastik talep) 

 Fiyattaki bir değişme, miktarda kendisinden daha büyük bir değişmeye neden olmaktadır. 

TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ VE ZAMAN 

Talep esnekliği zaman uzadıkça artmaktadır. Bunun üç nedeni vardır.
1)  Piyasa aksaklıktan ile ilgili neden
2) Teknolojik neden
3) Tüketici alışkanlıkları ile ilgili neden 

TALEBİ ETKİLEYEN FİYAT DIŞI UNSURLAR 

1) Diğer Malların Fiyatlarının Değişmesi

Bir malla ilişkisi olan öteki malları iki grup altında toplayabiliriz. Bunlar; tamamlayıcı mallar ve ikâme mallarıdır 

Tamamlayıcı Mal Fiyatında Değişme

Otomobil- Benzin, Sigara- Kibrit ve Dolmakalem- Mürekkep gibi belir­li bir ihtiyacı karşılamak için bir arada tüketilmesi gereken mallara tamam­layıcı mal denilmektedir. Tüketiciler tarafından kullanılması ancak birarada mümkün olan bu mallardan birinin fiyatının yükselmesi, öteki malın talebi­nin azalması sonucunu doğuracaktır. 

İkâme Mal Fiyatında Değişme 

Tüketicilerin belirli bir ihtiyacını karşılamaları sırasında birbirlerinin yeri­ne kullanılabilen mallara ikâme malı veya rakip mal denilmektedir. İkâme mallara örnek olarak Tereyağı- margarin, Koyun Eti- Dana Eti ve Çay-Kahve gibi birbirlerine rakip olan malları verebiliriz. İkâme mallarından birinin fiyatının artması buna olana talebin azalmasına neden olurken, öte­kinin fiyatı değişmese de talebinin artması sonucunu doğuracaktır. Bunun tersine; ikâme mallarından birinin fiyatı azalırsa, buna olan talep artarken, fiyatı değişmeyen öteki malın talebi azalacaktır. 

Çapraz Talep Esnekliği 

Belirli bir malın fiyatındaki oransal bir değişme karşısında, o malın tamamlayıcısı veya rakibi olan maldan talep edilen miktardaki değişmenin oranını ölçen çapraz talep esnekliği şöyle formüle edilir. 

Ec=  A malı talebindeki % sel değişme
         B malı fiyatındaki % sel değişme  

İki mal ikâme malları ise, çapraz talep esnekliği pozitif (+) değer taşıya­caktır. Örn= Koyun eti- Dana eti bu malların tamamlayıcı mal olması duru­munda çapraz talep esnekliği (-) değerli olacaktır. (Sigara- Kibrit örneği) Çapraz talep esnekliği sıfır ise iki mal arasında ilişki yoktur