TAM REKABET PİYASASINDA FİYAT OLUŞUMU VE DENGESİ

PİYASALAR VE TÜRLERİ 

Piyasalar oluşan rekabet türüne göre; 

1. Tam Rekabet Piyasası

2.  Eksik Rekabet Piyasası şeklinde ikiye ayrılırlar. Piyasa türlerinde ki ayrımın yapılabilmesinde en geçerli ölçüt, Tam Rekabet Piyasası şartların­dan herhangi birini taşımayan tüm piyasalar Eksik Rekabet piyasası olarak adlandırılır. Şimdi Tam Rekabet Piyasalarını incelediğimizde; 

TAM REKABET PİYASASININ ÖZELLİKLERİ 

1. Atomize Olma; Alıcı ve satıcıların çok sayıda olması demektir.
2. Mobilite; Alıcıların, satıcıların, mal ve hizmetler ile üretim faktörlerinin hiçbir ek maliyete katlanmadan piyasaya giriş-çıkış serbestliğini taşıma­ları anlamına gelir.
3.  Homojenlik; Arz edilen belirli bir mal veya hizmetin tüm birimlerinin aynı kalitede ve aynı görünümde olması gerekliliğidir.
4. Şeffaflık; Piyasadaki alıcı ve satıcıların olup bitenler konusunda tam bilgiye sahip olmaları demektir. 

TAM REKABET PİYASASINDA FİYAT OLUŞUMU 

Et fiyatı    Talep Miktarı Arz Miktarı Fiyatın Eğilimi
                   (Ton)            (Ton)

Tam rekabet piyasasında, fiyat, arz ve talep miktarlarının birbirlerine eşit olduğu noktada oluşacaktır. Yandaki tabloda et arz ve talep miktarlarını çe­şitli fiyatlar düzeyindeki oluşumlarını görmekteyiz. 8 milyon liralık birim fiya­tında arz ve talep miktarları birbirlerine eşit olmakta ve bu düzeyde oluşan fiyata da denge fiyatı denmektedir. 

Denge fiyatının üstündeki tüm fiyat düzeylerinde arz fazlası oluşur ve fiyatların azalma eğilimine geçtiği görülür. (T<A)

Denge fiyatının altındaki, tüm fiyat düzeylerinde de talep fazlası oluşup fiyatların artış eğilimine girdiği görülür. (T>A)

Sonuçta Tam Rekabet Piyasasında sabitlik sağlanır ve bu tek fiyat (den­ge fiyatı) üzerinde piyasada mallar alınır satılır. 

TAM REKABET PİYASASINDA TEK FİYATIN SONUÇLARI 

1. Tüketici Rantı: (Tüketici Artığı)

Denge fiyatının üzerindeki fiyatlardan, söz konusu malı satın almaya ra­zı olan alıcıların, bu malı denge fiyatından alabilmeleri, bunlar için bir tür ka­zançtır. İşte bu kazanca tüketici rantı adını veriyoruz.

Bu açıklamaya bağlı olarak tüketici rantının, bir tüketicinin belirli bir ma­lı satın alabilmek için ödemeye razı olduğu fiyat ile piyasada oluşan ve ödediği denge fiyatı arasındaki fark olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin bir tüketici bir kilo beyaz peynir için 5 Milyon TL. ödemeye razı iken, peyniri pi­yasada 3 milyona bulabiliyorsa, aradaki 2 milyon TL'Lık fark kg başına dü­şen tüketici rantını oluşturmaktadır.

Yukarıdaki örneği grafik üzerinde incelediğimizde tüketici 5 milyon TL. bedelle almaya razı olduğu peyniri 3 milyon TL denge fiyatından alma şansına sahip olması 5 milyon TL- 3 milyon TL= 2 milyon TL kazanca eşit olacaktır. Yani 2 milyon TL'lik tüketici rantı elde edilecektir. 

2. Üretici Rantı; (Üretici Artığı)

Üreticilerde tam rekabet piyasasındaki tek fiyat oluşumundan kazanç elde ederler. Bu kazanç; üreticinin denge fiyatının altında bir malı satmak istemeleri ancak bu malı denge fiyatında satmaları sonucu oluşurlar aradaki farka da üretici rantı adı verilir. 

Üstteki grafikte 2.000.000 TL'ye peynir satmak isteyen üreticinin, den­ge fiyatı 3.000.000 TL olması sonucunda 1 milyon TL'lik (3.000.000-2.000.000) üretici rantı elde ettiği gösterilmiştir. 

TAM REKABET PİYASASINDA DENGE FİYATININ DEĞİŞMESİ 

Hatırlanacağı üzere arz ve talepte meydana gelen artış eğrilerin sağa doğru hareketine, azalış ise sola doğru hareket etmelerine neden olmak­taydı. Bu mantıkla hareket edersek piyasa dengesinin değişmesinin çeşitli durumları aşağıda özetlenmiştir. 

Şekil (a)'de talep sabitken arzın artması (arz eğrisinin sağa kayması) sonucu denge fiyatı F₀'dan F,'e düşmüş alışveriş hacmi M₀M₁ kadar art­mıştır. Arzın azalması durumunda ise denge fiyatı F₂ seviyesine yükselirken alışveriş hacmi M₀M₂ kadar gerilemiştir. 

Şekil (b) de arz ve talebin birlikte ve aynı miktarda artması, fiyat düşü­şü ve yükselişi yönünde birbirine zıt iki etki meydana getirmiş bu etkilerin birbirini dengelemesi sonucu fiyat düzeyi değişmemiş ancak alışveriş hac­mi M₀M, kadar artmıştır.

Şekil (c) de arz artarken talep aynı miktarda azalmış sonuçta alışveriş hacmi değişmemiş ancak her iki etkinin de fiyat düşüşü yönündeki baskısı nedeniyle fiyat düzeyi F₀'dan F, 'e düşmüştür. 

Şekil (d) de ise talep artmış ancak arz ondan daha fazla artmıştır. Yani fiyat düşüşü yönündeki baskı çok daha fazla olmuş ve nitekim denge fiyatı F₀'dan F1'e düşerken alışveriş hacmi M₀M₁ kadar artmıştır. 

Örneğin arz artarken (fiyat düşüşü yönünde bir baskı) talep aynı miktarda artıyorsa (fiyat yükselişi bir baskı) denge fiyatının değişmeyeceğini söy­leyebiliriz. Çünkü birbirine eşit iki zıt etki birbirini yok etmektedir. Eğer talep arz artışından daha fazla artsaydı o zaman fiyat yükselişi yönündeki baskı daha fazla olurdu ve fiyat düzeyi yükselirdi. Şimdi çeşitli durumları grafikler yardımıyla inceleyelim. 

Şekil (a)'da görüldüğü gibi arz sabitken talebin artması (talep eğrisinin sağa kayması) sonucu denge fiyatı F1e yükselmiş alışveriş hacmi M₀M₁ kadar artmıştır. Talebin sola kayması durumunda ise denge fiyatı F₂ sevi­yesine düşmüş alışveriş hacmi M₀M₂ kadar azalmıştım 

Şekil (b)'de talep  sabit iken, arz artarsa (sağa A,), azalırsa sola (A₂ )olur 

İPUÇLARI 

•     Piyasa arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada denge fiyatı oluşur.
•     Tüketicinin bir mala ödemeye razı olduğu maksimum fiyat ile malın pi­yasa fiyatı arasındaki farka tüketici rantı denir.
•     Üreticinin malını satmaya razı olduğu minimum fiyat düzeyi ile piyasa denge fiyatı arasındaki farka üretici rantı denir.
•     Atomize olma, mobilite, homojenlik, şeffaflık kavramları tam rekabet piyasasının özellikleridir.
•     Tam rekabet piyasasının özelliklerinden birinin aksaması eksik reka­bet piyasasına yol açar