TAM REKABET PİYASASINDA FİYAT
OLUŞUMU VE DENGESİ
PİYASALAR VE TÜRLERİ
Piyasalar oluşan rekabet türüne göre;
1.
Tam Rekabet Piyasası
2. Eksik Rekabet Piyasası şeklinde ikiye
ayrılırlar. Piyasa türlerinde ki ayrımın
yapılabilmesinde en geçerli ölçüt, Tam Rekabet
Piyasası şartlarından herhangi birini taşımayan tüm
piyasalar Eksik Rekabet piyasası olarak
adlandırılır. Şimdi Tam Rekabet Piyasalarını
incelediğimizde;
TAM REKABET PİYASASININ ÖZELLİKLERİ
1. Atomize Olma;
Alıcı ve satıcıların çok sayıda olması demektir.
2. Mobilite;
Alıcıların, satıcıların, mal ve hizmetler ile üretim
faktörlerinin hiçbir ek maliyete katlanmadan
piyasaya giriş-çıkış serbestliğini taşımaları
anlamına gelir.
3. Homojenlik;
Arz edilen belirli bir mal veya hizmetin tüm
birimlerinin aynı kalitede ve aynı görünümde olması
gerekliliğidir.
4. Şeffaflık;
Piyasadaki alıcı ve satıcıların olup bitenler
konusunda tam bilgiye sahip olmaları demektir.
TAM REKABET PİYASASINDA FİYAT OLUŞUMU
Et fiyatı Talep Miktarı Arz Miktarı Fiyatın
Eğilimi
(Ton) (Ton)
6,5 |
65 |
10 |
T>A Artma |
7 |
60 |
25 |
T>A Artma |
7,5 |
55 |
40 |
T>A Artma |
8 |
50 |
50 |
T=A Denge |
8,5 |
45 |
55 |
T<A Azalma |
9 |
40 |
60 |
T<A Azalma |
9,5 |
35 |
65 |
T<A Azalma |
Tam rekabet piyasasında, fiyat, arz ve talep
miktarlarının birbirlerine eşit olduğu noktada
oluşacaktır. Yandaki tabloda et arz ve talep
miktarlarını çeşitli fiyatlar düzeyindeki
oluşumlarını görmekteyiz. 8 milyon liralık birim
fiyatında arz ve talep miktarları birbirlerine eşit
olmakta ve bu düzeyde oluşan fiyata da denge fiyatı
denmektedir.
Denge fiyatının üstündeki tüm fiyat düzeylerinde arz
fazlası oluşur ve fiyatların azalma eğilimine
geçtiği görülür. (T<A)
Denge fiyatının altındaki, tüm fiyat düzeylerinde de
talep fazlası oluşup fiyatların artış eğilimine
girdiği görülür. (T>A)
Sonuçta Tam Rekabet Piyasasında sabitlik sağlanır ve
bu tek fiyat (denge fiyatı) üzerinde piyasada
mallar alınır satılır.
TAM REKABET PİYASASINDA TEK FİYATIN SONUÇLARI
-
Tüketici Rantı:
(Tüketici Artığı)
Denge fiyatının üzerindeki fiyatlardan, söz konusu
malı satın almaya razı olan alıcıların, bu malı
denge fiyatından alabilmeleri, bunlar için bir tür
kazançtır. İşte bu kazanca tüketici rantı
adını veriyoruz.
Bu açıklamaya bağlı olarak tüketici rantının, bir
tüketicinin belirli bir malı satın alabilmek için
ödemeye razı olduğu fiyat ile piyasada oluşan ve
ödediği denge fiyatı arasındaki fark olduğunu
söyleyebiliriz. Örneğin bir tüketici bir kilo beyaz
peynir için 5 Milyon TL. ödemeye razı iken, peyniri
piyasada 3 milyona bulabiliyorsa, aradaki 2 milyon
TL'Lık fark kg başına düşen tüketici rantını
oluşturmaktadır.
Yukarıdaki örneği grafik üzerinde incelediğimizde
tüketici 5 milyon TL. bedelle almaya razı olduğu
peyniri 3 milyon TL denge fiyatından alma şansına
sahip olması 5 milyon TL- 3 milyon TL= 2 milyon TL
kazanca eşit olacaktır. Yani 2 milyon TL'lik
tüketici rantı elde edilecektir.
-
Üretici Rantı;
(Üretici Artığı)
Üreticilerde tam rekabet piyasasındaki tek fiyat
oluşumundan kazanç elde ederler. Bu kazanç;
üreticinin denge fiyatının altında bir malı satmak
istemeleri ancak bu malı denge fiyatında satmaları
sonucu oluşurlar aradaki farka da üretici rantı adı
verilir.
Üstteki grafikte 2.000.000 TL'ye peynir satmak
isteyen üreticinin, denge fiyatı 3.000.000 TL
olması sonucunda 1 milyon TL'lik
(3.000.000-2.000.000) üretici rantı elde ettiği
gösterilmiştir.
TAM REKABET PİYASASINDA DENGE FİYATININ DEĞİŞMESİ
Hatırlanacağı üzere arz ve talepte meydana gelen
artış eğrilerin sağa doğru hareketine, azalış ise
sola doğru hareket etmelerine neden olmaktaydı. Bu
mantıkla hareket edersek piyasa dengesinin
değişmesinin çeşitli durumları aşağıda
özetlenmiştir.
Şekil (a)'de talep sabitken arzın artması (arz
eğrisinin sağa kayması) sonucu denge fiyatı F0'dan
F,'e düşmüş alışveriş hacmi M0M1
kadar artmıştır. Arzın azalması durumunda ise denge
fiyatı F2 seviyesine yükselirken
alışveriş hacmi M0M2 kadar
gerilemiştir.
Şekil (b) de arz ve talebin birlikte ve aynı
miktarda artması, fiyat düşüşü ve yükselişi yönünde
birbirine zıt iki etki meydana getirmiş bu etkilerin
birbirini dengelemesi sonucu fiyat düzeyi değişmemiş
ancak alışveriş hacmi M0M, kadar
artmıştır.
Şekil (c) de arz artarken talep aynı miktarda
azalmış sonuçta alışveriş hacmi değişmemiş ancak her
iki etkinin de fiyat düşüşü yönündeki baskısı
nedeniyle fiyat düzeyi F0'dan F, 'e
düşmüştür.
Şekil (d) de ise talep artmış ancak arz ondan daha
fazla artmıştır. Yani fiyat düşüşü yönündeki baskı
çok daha fazla olmuş ve nitekim denge fiyatı F0'dan
F1'e düşerken alışveriş hacmi M0M1
kadar artmıştır.
Örneğin arz artarken (fiyat düşüşü yönünde bir
baskı) talep aynı miktarda artıyorsa (fiyat
yükselişi bir baskı) denge fiyatının değişmeyeceğini
söyleyebiliriz. Çünkü birbirine eşit iki zıt etki
birbirini yok etmektedir. Eğer talep arz artışından
daha fazla artsaydı o zaman fiyat yükselişi
yönündeki baskı daha fazla olurdu ve fiyat düzeyi
yükselirdi. Şimdi çeşitli durumları grafikler
yardımıyla inceleyelim.
Şekil (a)'da görüldüğü gibi arz sabitken talebin
artması (talep eğrisinin sağa kayması) sonucu denge
fiyatı F1e yükselmiş alışveriş hacmi M0M1
kadar artmıştır. Talebin sola kayması
durumunda ise denge fiyatı F2 seviyesine
düşmüş alışveriş hacmi M0M2
kadar azalmıştım
Şekil (b)'de talep sabit iken, arz artarsa (sağa
A,), azalırsa sola (A2 )olur
İPUÇLARI
• Piyasa arz ve talep eğrilerinin kesiştiği
noktada denge fiyatı oluşur.
• Tüketicinin bir mala ödemeye razı olduğu
maksimum fiyat ile malın piyasa fiyatı arasındaki
farka tüketici rantı denir.
• Üreticinin malını satmaya razı olduğu minimum
fiyat düzeyi ile piyasa denge fiyatı arasındaki
farka üretici rantı denir.
• Atomize olma, mobilite, homojenlik, şeffaflık
kavramları tam rekabet piyasasının özellikleridir.
• Tam rekabet piyasasının
özelliklerinden birinin aksaması eksik rekabet
piyasasına yol açar
|