Serbest Piyasa Ekonomisi Nedir

İşsizliğin arttığı, yıllık enflasyon oranlarının %100’lere yaklaştığı 1970’ler Türkiye’sinde, ekonomik darboğazları aşabilmek için, 24 Ocak 1980 tarihinden başlayarak, serbest piyasa ekonomisi görüşü adı altında, yeni liberal formüller öneren Monetarist uygulamalara girişilmiştir. Burada ülkemizde uygulanmakta olan serbest piyasa ekonomisinin eleştirisini yapmadan, uygulanmasına çalışılan yeni liberal formülün neyi ifade ettiğini belirtmekle yetineceğiz.

"Daha az devlet, daha çok özel girişim" şeklinde formüle edilen yeni liberalist görüşün, piyasa etkinliğini sağlamak amacıyla, piyasa ile ilişkili kurumlar konusundaki görüş ve önerilerine sırasıyla değinelim.

Fiyat Mekanizmasına Devlet Müdahalesi: Devlet, üretici yada tüketiciyi korumak amacıyla, piyasa fiyatlarına hiçbir müdahalede bulunmamalıdır. Rekabet ortamında oluşan fiyatlar, hem üretim hem de tüketim kararlarında optimalitenin sağlanması sonucunun doğuracak ve toplum refahını en üst düzeye çıkaracaktır.

Piyasa Ekonomisi ve Monopoller: Yeni liberaller, monopolleşmeyle mücadele için, piyasaya yasal müdahaleyi reddederek, uluslar arası ticaretin önündeki engellerin kaldırılmasını öngörmektedir.

Dış Ticarette Serbesti: Tüm gümrük sınırlamaları ve her türlü ithal-ihraç engeli kaldırılmalıdır. Böylece, yeni liberal görüşü uygulayan ülkede yaşayanlar, gereksinim duydukları malları olabilecek en düşük fiyattan satın alma olanaklarına kavuşacaklardır.

Devlet Girişimciliğinin Azaltılması: Yeni liberallere göre, devlet kötü işletmecidir. Devlet elindeki tüm işletmeleri, kar amacına yönelik faaliyette bulunduğu için, en verimli şekilde çalıştıracak olan özel sektöre devretmelidir.

Sıkı Para Politikası: Devlet, sıkı para politikasıyla, para arzının mal ve hizmet arzından daha hızlı artmasını ve böylece fiyatların yükselmesini önlemelidir. Onlara göre devlet, sosyal faaliyetlerini de kısmak pahasına harcamalarını azaltmak ve dolayısıyla kemerleri sıkmak zorundadır. Bunun için devletin, ekonomiye her türlü müdahalesi azaltılmalıdır.

Daha Az Devlet Müdahalesi, Güçsüz Devlet Demek Değildir: Yeni liberallere göre devlet, liberal kapitalizmi, karlılığa yönelirken verimlilik ilkesinden sapan girişimcilere karşı korumalıdır. Serbest piyasa mekanizmasının varlığı ve işleyişi için, güçlü devletin varlığı şarttır. Devlet piyasa mekanizmasının düzgün işleyişini sağlamakla yükümlü hakem görevini, başarıyla sürdürebilmelidir.

Piyasa Mekanizması ve Gelir Dağılımı: Yeni liberal görüş, sosyal adaleti sağlayıcı gelir dağılımı politikasını reddeder. Onlara göre, piyasa mekanizması çarkı, mal ve faktör piyasalarında oluşan göreceli fiyatlarla kimlerin zengin, kimlerin daha az zengin olacağını belirleyecektir. Bu mekanizma içinde, daha fazla geliri hak edenler, ön plana çıkacak ve zengin olacaklardır.

Kısacası, ülkemizde 1980’lerden itibaren uygulanmasına çalışılan ve serbest piyasa ekonomisi yada kısaca piyasa ekonomisi görüşü şeklinde lanse edilen, parasalcı görüşün esaslarının ne olduğunu açıklamaya çalıştık.

Prof. Dr. Zeynel Dinler - Mikro Ekonomi