Avrupa Para Sistemi ( European Monetary System) 

13 mart 1979'da İngltere dışında bütün Avrupa Topluluğu ülkelerinin katılımıyla Avrupa Para Sistemi (EMS) kuruldu ve parasal birliğin ilk adımı atılmış oldu. ( İtalya, İspanya, Almanya, Fransa, Belçika Lüksemburg, Hollanda, İrlanda ve Danimarka). 1979 -1999 arasında uygulanan Avrupa Para Sistemi'nde üye ülkeler arasındaki enflasyon farklılıkları nedeniyle birçok kez ayarlamalar yapılmış bu nedenle sistemin döviz kuru değişmelerini azaltma ve parasal istikrar alanı oluşturması hakkında zaman zaman şüpheler uyandırmıştır ancak genel olarak döviz kuru mekanizmaları başaralı sonuçlar da vermiştir. EMS'nin kurulumundaki temel hedef, ülke içinde ve dışına daha fazla istikrar sağlamaya yönelik politakalar oluşturarak Avrupa'da bir parasal istikrar alanı meydana getirmekti. 

Avrupa Para Sistemi ile, 

•    Ortak bir para birimi

•    Kambiyo kurlarındaki dalgalanmaları düzenleyen yeni kurallar,

•    Üyelere kaynak tahsisini öngören bir fon, oluşturulmak istenmiştir

Bu amaçlarla üye ülkelerin para birimlerinden oluşturulan bir sepete bağlı olarak yeni bir kayıt parası, 'Avrupa Para Birimi' yani ECU devreye sokulmuştur. ECU para sistemi ile sistemin önemli parçalarından birini oluşturmaktaydı, paralar arasındaki merkezi kurları belirleyen bir hesap birimi ve bir farklılaşma göstermesi olan ECU müdahale sistemini kolaylaştırmakta, merkez bankalarının eş zamanlı faaliyetlerini sağlamakta ve rezerv para olarak kullanılmaktaydı. 

EMS' de önceki sistemlerde görüldüğü gibi kurlar arasında dalgalanma bandı oluşturulmuştur. Para birimlerinin piyasa oranlarının (+/-) yüzde 2.25'den fazla sapma gösteremeyeceği ikili pariteler bulunuyordu ve sisteme yeni giricek paralar için (sterlin, pezeta, escudo) dalgalanma marjı (+/-) yüzde 6 olarak belirlenmiştir.¹⁰⁸ ECU cinsinden rezervler, topluluğa katılan ülkelerin altın ve dolar rezervlerinin % 20 sini Avrupa Parasal İşbirliği Fonu'na aktarmaları karşılığında 1979 yılında 23 milyar olarak yaratılmıştır. 

Avrupa Para Sisteminin işleyişinde büyük öneme sahip olan "Döviz Kuru Mekanizması" sistemin asıl amaçlarından biri olan parasal istikrar bölgesi yaratılmasında gerekli yapılandırmaları açıklamaktadır. DKM' nin sabit dalgalanma marjları (tüneldeki yılan) arasında işlem gören kur sisteminden farkı, tüneldeki yılan sisteminde üye ülkelerin döviz kurlarının istikrarı tek tek düşürülüp ele alınırken, yeni sistemde topluluk içi döviz kurları arasındaki ilişkilerin bir bütün olarak düşünülmüş olmasıdır.

DKM' de üye ülkeler ulusal paraları için ECU cinsinden bir merkezi değişim oranı belirlemekte ve bu orandan % 6 oranınada işlem görebilecekleri, hedef bölge olarak isimlendirilen bir band içinde kalabilmektedirler.

Daha sonra değişim değerleri belirlenen üye ülke paraları arasında döviz kurları oluşturulmakta ve bir ülke parasının band dışına yaklaşması durumunda devreye istikrar politikaları sokulumaktadır. Bu ayarlamalarla Avrupa Para Sistemi içerisindeki ülkelerin enflasyon oranlarını düşürmek ve birbirleri arasındaki farkların azaltılması hedeflenmiştir, 1980'lerin sonlarında artan ekonomik durgunluk ve işsizlik ile döviz kuru ayarlamalırına ihtiyaç duyulmamaya başlanmıştır. Bu dönemde sadece döviz kurlarının istikrarıyla ilgilenilmiş, üye ülkelerin uluslararası ekonomi, para ve maliye kordinasyonunda düzenlemeye gidilmemiştir. 

Parasal Birliğe Geçiş 

Ekonomik entegrasyona geçiş süreci birbirini izleyen aşamalar sonucu kendisini geliştirerek, milli paralar arasında kesin olarak tespit edilmiş sabit kurlar ve tek bir para biriminin uygulamaya konulmasını içermektedir. Parasal birliğin kurulmasında en önemi adım 1988 Hanover zirvesinde ulusal merkez bankalarının katılması ve Delors raporunun sunulmasıyla atılmıştır. Raporda belirtilen ve ortak olarak alınan kararlar; 

Sermaye hareketlerinde tam liberalizasyonun sağlanması ve üye ülke ekonomi ve maliye politikalarının birbirine yaklaştırılması, bir Avrupa Para Enstitüsü kurulması ve Parasal Birliğin tamamlanması ile birlikte bu kurumun Avrupa Merkez Bankasına dönüşerek özerk bir şekilde Topluluk para politikasını yönlendirmesi ve Parasal Birlik için gerekli yapısal, yasal ve teknik alt yapı çalışmalarını ve ön hazırlıklarını tamamlamak üzere Avrupa Para Enstitüsü kurulması hakkında olmuştur. Daha sonra bu kararlar Maastricht anlaşmasıyla kesinlik kazanmıştır. 

Maastricht anlaşması 1991 yılında 12 AT ülkesi tarafından kabul edilmiş ve birliğin hedefi olan tek para uygulamasına 1999 yılında geçilmiştir. Anlaşmada alınan kararlar; tek pazarı ekonomik ve parasal birliği kurmak, üye ülkelerin uyum içerisnde ilerlemelerini sağlamak, antineflasyonis bir büyüme politikası izlemek, tam istihdam ve sosyal korumayı gerçekleştirmek, yaşam standartını ve yaşam seviyesini yükseltmek, üye devletler arasında sosyal dayanışmayı sağlamak üzerine olmuştur. Alınan bu kararlarla birliğin farklı politik uygualamalardan sıyrılarak ekonomik sistem içerisinde ortak bir para politikası uygulaması hedeflenmiştir. Ortak paraya geçicek ülkeler için belirtilen kriterler;

Toplulukta en düşük enflasyona sahip üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ile ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki fark maksimum 1.5 olmalı, 

•    Uye ülke kamu borçlarının GSYIH'sına oranı %60'ı geçmemeli,

•    Uye ülke bütçe açığının GSYIH'sına oranı %3'u geçmemeli,

•    Herhangi bir uye ülkede uygulanan uzun vadeli faiz oranları 12 aylık donem itibariyle, fiyat istikrarı alanında en iyi performans gösteren 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan fazla aşmamalı,

•     Son 2 yıl itibariyle uye ülke parası diğer bir uye ülke parası karşısında devalüe edilmiş olmamalı şeklinde belirlenmiştir

Parasal birliğe geçiş surecinin son safhasında ecu para biriminin yerine geçicek ve tek bir para birimi oalrak kullanılıcak euro devreye sokulmuştur Avrupa Para Enstitusu'nun yerini Avrupa Merkez Bankasına bıraktığı bu donemde katılımcı ülkelerin paralarının kendi aralarındaki döviz kuru sabitleştirilmiştir Kurulan bu merkez bankasının ulusal hükümetlerden bağımsız olarak çalışması ve uye ülkelerin para ve kambiyo politikalarını yürütmesi sağlanıcakt, bunun yanında Parasal Birliğin dışında kalan AB ülkeleri de ekonomik yapılanmanın izin verdiği andan itibaren Para Birliği'ne katılacaktır

Euroya geçiş sureci uç aşamada gerçekleşmiştir,

ilk aşamada, para birliğine katılıcak ülkelerin tesbiti, Avrupa Merkez Bankası Sistemi oluşturulması, para birimlerinin değiştirilmesine ilişkin mevzuatın oluşturulması, mali piyasa ve bankacılık sektöründe tek para birimine geçiş için hazırlıkların hızlandırılması,

ikinci aşamada, Donuşum kurlarının geri dönülmez bir şekilde sabitleştirilmesi, Para politikası konusunda sorumluluğun AMB'ye devri EURO'nun kaydi para ve hesap birimi olarak yürürlüğe konması, vadesi 1 1 2002 tarihini aşan yeni hazine bonolarının EURO cinsinden piyasaya çıkartılması

Üçüncü aşama ise; Euronot ve madeni paraların en geç 1.1.2002' de tedavüle çıkarılması, en geç 1.7. 2002 tarihinde Euro'nun tamamı ile milli paralar yerine kullanılması, milli banknot ve madeni paraların yasal geçerliliğini yitirmesi şeklinde yapılandırılmıştır. 

Tablo: 1 Ocak 1999 Tarihinde Bazı Ülke Paralarının Euro Karşılığı Değerleri

Euro ya geçiş ile birlikte katılımcı ülkeler de beklenildiği gibi ekonomik büyümeye ve refah artışına katkısı durumunda, fiyat istikrarının sağlanmasıyla birlikte tek paranın gerek birlik içerisinde gerek birlik dışarısında dış ticareti arttırıcı şekilde etkide de bulunması düşünülmüş, bunun yanında parasal birlik üyesi ülkeler arasındaki ticari ve mali işlemlerde birden fazla para biriminin kullanılmasının getirdiği maliyetlerin ortadan kalkması gibi bir avantaj doğurmuştur.