Beşeri Sermaye ve Sosyal Sermaye İlişkisi

Beşeri sermaye, bireyin bilgi, beceri ve hüner kazanabilmek için yaptığı eğitim harcaması olarak tanımlanır (Seyidoğlu, 2002: 59). Aynı zamanda bireyin zaman içerisinde yetenek, deneyim ve kültürel eylemlere katılımı sonucunda elde ettiği ve biriktirebildiği sermaye türüdür (Özcan, 2011: 107). Ve bu sermaye türü ekonomik kalkınma için olmazsa olmaz fiziki sermayenin yanında diğer bir önemli kaynak olma özelliğine haizdir (Seyidoğlu, 2002: 59).

Sosyal sermaye ve beşeri sermaye arasındaki ilişkisine bakıldığında, sosyal sermayenin kişinin sosyal hayat, eğitim, sağlık, aile ve iş hayatındaki faaliyetlerini büyük oranda etkilediği görülmektedir. Güven düzeyinin yüksek ve işbirliğinin güçlü olduğu ülkelerde beşeri sermaye yatırımlarının ekonomik ve sosyal etkileri küçümsenemez seviyededir (Günel, 2006: 42). Kaliteli bir sosyal çevreyle eşdeğer olan sosyal sermaye düzeyi, aynı zamanda kaliteli bir eğitim alt yapısına yol açarak toplumdaki beşeri sermaye düzeyini de yükseltmektedir (Özcan, 2011: 109). Coleman (1988), sosyal sermayenin beşeri sermayeyi ürettiğini ileri sürerek etkileşim halindeki insanların birbirlerinden sürekli olarak bir şeyler öğrendiğine dikkat çekmek istemiştir (Engin, 2007: 22). Ayrıca bu ilişkinin tersine, iyi eğitilmiş bireylerin oluşturduğu sosyal ağlar, mevcut beşeri sermaye düzeyini bilgi kanalları oluşturarak da arttırmaktadır (Özcan, 2011: 109). Bununla birlikte Coleman okul performansını baz aldığı çalışmasında sosyal sermaye ile beşeri sermayenin birbirini tamamlayan iki ayrı değer olduğunu ifade etmiştir. Ona göre sosyal sermaye ve beşeri sermaye birbirinin rakibi veya ikamesi durumunda değil aksine tamamlayıcısı durumundadır (Field, 2008: 12). Beşeri sermaye üretime doğrudan katkısı sağladığı için temel üretim faktörü olarak kabul edilirken üretim faktörünün verimliliği artıranda -katkısı küçümsenmeyecek derecede fazla olan- sosyal sermayedir. Çünkü beşeri sermaye bireylere ve gruplara bağlı iken sosyal sermaye bireylerin ve grupların ilişki düzeyleri ve iletişim olanaklarına bağlıdır ve iletişim seviyesinin yüksekliği beşeri sermayenin oluşumuna katkıda bulunmaktadır. Bu açıdan sosyal

sermaye soyut bir kavram bir ilişki ağı olarak karşımıza çıkmaktadır (Ergin, 2007: 22). OECD tarafından hazırlanan raporda da iki sermaye türünün arasındaki tamamlayıcılık özelliğine vurgu yapmıştır. Sosyal sermayenin bireyin eğitim, sosyal, sağlık, aile ve çalışma hayatını küçümsenemez derecede etkilediğini belirtmiştir (Tüysüz, 2011: 25).

Bir toplumun ekonomik alanda ve diğer alanlardaki başarısının temel kaynağını öncelikle sosyal ve beşeri sermayeye bağlı olmasıyla birlikte fiziki ve finansal sermayeyi sosyal ve beşeri sermayenin bir ürünü olarak algılamak da mümkündür. Bir toplumdaki ekonomik kriz ve çöküş de öncelikli olarak sosyal ve beşeri sermayedeki yıpranma sonucunda ortaya çıkmaktadır (Karaçay, 2008: 46).

Beşeri ve Sosyal Sermayenin Ayrışması

Kaynak: Karagül ve Masca, 2005: 47.

Beşeri sermaye bireylerle veya gruplarla ilişkili olmasına rağmen sosyal sermaye kavramında bireylerin ve grupların ilişki düzeyleri ve iletişim olanakları ön plana çıkmaktadır. Bu açıdan sosyal sermaye soyut bir kavram, bir ilişki ağı olarak ta algılanabilmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere sosyal sermayeyi ve beşeri sermayeyi birbirini tamamlayan iki ayrı ekonomik değer olarak ele almak mümkündür. Üretime doğrudan katkısı nedeniyle beşeri sermayeyi temel faktör olarak kabul edersek üretim faktörünün verimliliğini yani üretime olan katkısını artıran önemli bir unsur ise sosyal sermayedir (Ergin, 2007: 23).

Sosyal sermayeden daha etkin bir şekilde faydalanabilmek için beşeri sermayenin de güçlü olması gerekir. Çalışan bireyin bilgi ve beceri düzeyinin gösterdiği beşeri sermaye, sosyal sermaye ile birbirini tamamlayan iki farklı değerdir. Çünkü sosyal sermayenin olmadığı ve buna bağlı olarak sosyal sorumluluğun gelişmediği bir toplumda beşeri sermaye, toplumsal çıkarlar lehine değil, bireysel menfaat veya toplum aleyhine kullanılabilmektedir. Bu nedenle beşeri sermayenin etkinlik koşulları ile sosyal sermayenin etkinlik şartlarının iyi analiz edilmesi gerekmektedir (Karagül, 2003: 84) 

Fiziki Sermaye ve Sosyal Sermaye İlişkisi

Fiziki sermaye, üretimi kolaylaştıran araçları biçimlendirmek üzere materyallerdeki değişiklikler ile oluşturulmaktadır. Yani fiziki sermaye kabaca üretim faaliyetinde bulunmak için gerekli ve emek faktörü tarafından üretilmiş tüm üretim araçlarını kapsamaktadır (Karaçay, 2008: 10).

Sosyal sermaye de fiziksel sermaye gibi varlığı halinde üretime artı değer katmaktadır. Ancak üç tür sermaye arasından en somut ve ölçümü en kolay olan fiziki sermaye iken, en az nicelleştirilebilir olanı ise sosyal sermayedir (Özcan, 2011: 108). Belki de bunun nedeni yeterince tasarruf varsa fiziki sermayenin oluşumunun kolay olabilmesi iken bunun aksine sosyal sermayenin genellikle çok kolay ve çok hızlı bir biçimde ortaya çıkmayabilmesidir (Eşki, 2009: 76).

Sosyal sermaye fiziki sermayeye ait olan birçok özelliği de içermektedir. Bunlar; dönüştürücülük özelliği yani girdiden çıktı elde etmek gibi, esneklik, ikame edilebilirlik, bozulma ve muhafaza etme şekilleri (sosyal sermaye de fiziki sermaye gibi kullanılmamaktan ve bakım yetersizliğinden kaynaklanan bozulmalar söz konusudur), güvenilirlik, diğer sermaye türlerini oluşturma (sosyal sermaye, var olan sosyal sermayenin daha da güçlenmesi veya yeni türlerinin oluşturulması için kullanılabilir) ve yatırım olanaklarıdır. Çalışma sosyal sermayeyi, kültürel ve organizasyon sermayesi gibi diğer sermaye türleri ile kıyaslamakta ve kavramının, sempati içeren kişilerarası ilişkiler ile bağlantılı kaynakları tanımlamada faydalı ve uygun olduğuna işaret etmektedir (Özcan, 2011: 107).

Sosyal sermaye fiziki sermayeden farklı olarak durağan yapıda değildir. Bu yönü beşeri sermaye ile ortaktır. Sosyo-ekonomik sistemde ve toplumsal yapıyı oluşturan diğer etkenlerde yaşanan değişim sosyal sermayeyi etkilemektedir. Ayrıca sosyal sermaye dinamik yapıdadır çünkü bilgi ve beceriler kullanıldıkça ve paylaşıldıkça çoğalmaktadır, kullanılmadığı zaman körelmektedir (Ergin, 2007: 23), fiziksel sermayenin tersine, kullanılmadığı zaman depolanamamakta, zamanla eksilmekte ve kaybolmaktadır (Tüysüz, 2011: 24). Yine fiziksel sermayeden farklı olarak sosyal sermayenin değer kaybetme oranı tahmin edilemez. Bunun nedeni ise sosyal sermayenin kullanıldıkça değer kaybetmezken, kullanılmadıkça değer kaybına uğramasıdır (KOSGEB, 2005: 11).

Fiziki sermayeden farklı olarak, kurumları, ilişkileri, davranışları ve değerleri içeren ve insanlar arasındaki ilişkileri yöneten sosyal sermaye kavramının ekonomik ve sosyal gelişmede oldukça önemli bir rolü vardır (Karaçay, 2008: 22). Sosyal sermaye, fiziki ve beşeri sermaye birikimini arttırarak ekonomik verimlilik üzerinde dolaylı da olsa katkılarda bulunmaktadır. Sosyal sermaye beşeri sermaye birikimini, kamu eğitim sistemine daha fazla yatırım sağlayarak, okulların yönetiminde toplumsal katılımın payını arttırarak ve yoksullar için resmi olmayan krediye erişim imkânı sunarak etkilemektedir. Beşeri sermayeye dolaylı olarak yapılan pozitif etkinin uzantısı ile ulusal yatırım ve tasarruf oranları, sosyo-politik ve finansal istikrarın oluşmasına yardımcı olan sosyal sermaye, fiziki sermayenin birikimini de hızlandırmaktadır (Özcan, 2011: 111).