MALİ
PİYASALAR – Piyasa Kavramı, Çeşitleri ve Özellikleri
Piyasa Kavramları, Çeşitleri ve Özellikleri
İktisadi açıdan piyasa, alıcı ve satıcıların
birbirleri ile karşılıklı iletişim içinde oldukları
ve mübadelenin meydana geldiği bir yerdir. Piyasa
çok sayıda alıcı ve satıcının bir araya geldiği
yerdir ve organize bir yapıya sahip olması durumunda
somut biçimiyle borsa olarak tanımlanır.
Mali Piyasalar,
Kurumlar ve Araçları
Bir ülkede fon kullananlar ile fon arz edenler
arasında fon akımları düzenleyen kurumlar, akımı
sağlayan araç ve gereçler ile bunları düzenleyen
hukuki ve idari kurallardan oluşan yapıya mali
piyasa denir.
Mali piyasa beş ana unsurdan oluşmaktadır:
-
Tasarruf sahipleri (fon arz edenler)
- Yatırımcılar (fon talep edenler)
. Yatırım ve finansman araçları
. Yardımcı kuruluşlar
. Hukuki ve idari düzen
Ekonomi İçerisinde Mali Piyasaların İşlevleri
a)
Fon açığı / fazlası olan katılımcılar açısından:
Bir mali sistemde her durumda aşağıdaki eşitlik
geçerlidir. Bu durumda her mali sistemde fon fazlası veren
birimler ile fon açığı olan birimler sistemin
kullanıcıları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Mali sistemin ortaya çıkması
ve biçimlenmesi ise borç alanlar (yatırımcılar) ile
borç verenler (tasarruf sahipleri) arasında
olanaklar ve ihtiyaçlar arasındaki miktar, vade ve
diğer koşullardaki uyuşmazlıkları gidermeye yönelik
olmuştur.
b)
Mali aracılar açısından
Mali aracılar tamamen bir komisyoncu (agency-broker)
gibi borçlunun ihraç ettiği menkul kıymetleri
(tahvil, finansman bonosu, hisse senedi vb.)
tasarruflarını kullandırmak isteyenlere bir
komisyon karşılığı pazarlayarak faaliyet
gösterebildikleri gibi, bu menkul kıymetleri
portföyünde taşıyarak (broker-dealer) ya da fon
açığı olanlara kullandırmak üzere tasarruf
sahiplerinden fon sağlamak için onların
ihtiyaçlarına uygun enstrümanlar üreterek
(vadeli-vadesiz mevduat, mevduat seı1ifikası vb.) de
faaliyet gösterebilirler. Buna göre sistemdeki mali
aracılar aşağıdaki gibi adlandırılabilirler
-
Bankalar - Aracı Kuruluşlar - Yatırım Ortaklıkları -
Sosyal Güvenlik Kuruluşları - Sigorta
Şirketleri - Kooperatifler
-
Genel Finans Ortaklıkları
Ekonomide Fon Akımları
Mal ve hizmet karşılığı yapılan ödemeler ve borç
alma, borç verme, yatırım gibi ekonomik aktiviteler
bir ekonomik sistem içinde gerçekleştirilmektedir.
Bu aktivitelerden spot olarak gerçekleştirilen mal
ve hizmet alım-satımları "reel sektör"ü belirlerken,
mali varlık ve yükümlülüklerde ki el değişimleri
"mali sektör"ü belirlemektedir.
Vadelerine Göre Mali Piyasalar
Mali
piyasaları vadelerine göre ikiye ayırmak anlamlı
olacaktır. Her ne kadar piyasadaki faiz oranı makro
düzeyde çok etkin de olsa, dar anlamda baktığınızda
zaten piyasadaki tüm tarafların makro oranı
kabullendiklerini ve aşağı yukarı tüm işlemlerin
benzer faiz oranlarından gerçekleştiğini görürüz.
Buna göre işlemler için mikro düzeyde vade yapısı
önemlidir. Vade yapısına göre piyasayı ikiye
ayırıyoruz:
Sermaye Piyasası: Orta ve Uzun Vadeli Fon Arz ve Talebinin
Karşılaştığı Piyasa
Para Piyasası: Kısa Vadeli Fon Arz ve Talebinin Karşılaştığı Piyasa
Bu ayrım ile aslında hemen her ülke ekonomisinde yer
alan iki temel piyasayı tanımlamış olduk Sermaye ve
para piyasası. Bu piyasalar kimi zaman kolay olduğu
için işlem gören enstrümanlara göre tanımlanmaya
çalışılırlar ancak doğru ayrım bizim yaptığımız gibi
vade bazlı olmalıdır.
Zira bazı enstrümanlar vadelerine göre her iki
piyasada birden olabilecektir. Uzun vadeli devlet iç
borçlanma senedi sermaye piyasası aracı sayılırken,
kısa vadeli borçlanma senetleri yalnızca vadeleri
gereği para piyasası enstrümanı olarak
tanımlanacaktır. Bu arada kısa vade ve uzun vade
ayrımının sorunlu olduğunun farkındayız. Bu o kadar
sorunlu bir mevzudur ki, ünlü iktisatçı Keynes dahi;
"Üstat, çalışmalarınızda 'uzun vadede sistem
dengeye gelir' diyorsunuz, ama .nedir bu uzun vade?"
sorusunu biraz Asena vari bir cevap ile; "Uzun
vadede siz ve ben ikimiz de ölmüş olacağız" şeklinde
yorumlamıştır. Demek ki uzun vade ve kısa vade
ayrımları için ciddi bir belirsizlik var. Ancak yine
de bu aşamada imdadımıza "resmi görüş" yetişiyor.
Her ne kadar vade kavramı yatırımcıya, piyasaya,
enstrümana ve ekonomiye göre göreceli de olsa resmi
görüşe göre ayrım 1 yıl. O halde
1
yıldan kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı
piyasa para piyasası, 1 yıldan uzun vadeli fon arz
ve talebinin karşılaştığı piyasa ise sermaye
piyasasıdır.
Biraz önce bahsi geçmiş bir tanım vardı: Devlet iç
borçlanma senetleri. İşte bu o bizim meşhur DİBS.
Hani televizyonda ve gazetelerde vatandaş anlamasın
diye kullanılan ve "herhalde bu çok mühim birşey,
ben zorlamayım nasıl olsa anlamam" dediğimiz
stopaj, eurobond, valör var ya, işte onlardan biri.
Ama gördüğümüz gibi çok ciddi bir şey değil.
Hazinenin iç borçlanma amacıyla sattığı borçlanma
senedi, yani tahvil ya da bono.
|