|
|
Ekonomik Sistemler, Ekonomi Sistem
Kapitalist Sistem
Kapitalist piyasa ekonomisinin temel koordinasyon
aracı piyasa sistemidir. Bu temel ilke ile uyum içindeki temel
öncelik ilkesi, bireyselliktir. Bu temel ve genel ilkelere uygun
olarak, üretim alanındaki temel ve özel ilke üretim araçları
üzerindeki mülkiyetin özel bireylere ait olmasıdır. Piyasadaki
spontan işleyiş, bireysellik ve özel mülkiyetin sonucu olarak;
tüketim, tasarruf ve yatırım kararları, özel birimlere
bırakılır.
Piyasalar, serbest giriş çıkışa, sözleşme
serbestîsine ve rekabet ilkesine dayalıdır. Piyasalar ekonomide
kaynak dağılımıyla birlikte, fiyat oluşumu ve ekonomide paranın
serbest dolaşımını sağlar.
Merkezi Sistem (Sosyalist)
Bu sistemde ekonominin temel koordinasyonu,
merkezi yönetim tarafından yerine getirilir. Merkezi yönetim bu
fonksiyonu yerine getirirken, merkezi ve makro bir ekonomik
planı araç olarak kullanır. Merkezi yönetimle uyumlu temel
öncelik ilkesi, sosyallik ilkesidir. Bu iki temel ve genel
ilkeye uyumlu olarak, üretim araçları üzerindeki mülkiyet
biçimi, kamusal mülkiyet şeklindedir.
Bu ekonomik sistemde ağırlıklı piyasa alanında
değil, üretim alanındadır. Koordinasyonun merkezi yönetimce
yapılması, ekonomik sisteme, yoğun ölçüde dikey bir organizasyon
yapısı kazandırmıştır. Merkezden koordinasyon ve sosyallik
ilkelerinin mantıksal sonucu olarak, bu sistemde ekonomik
birimler merkezileşmiştir.
Yönlendirilmiş Piyasa Ekonomisi
Piyasa sisteminde, ekonominin arz ve talep
cephelerinde farklı piyasa tipleri oluşur. Tam rekabet,
oligopol, monopol v.b. gibi. Bu farklılaşmaya koşut olarak
ekonomik düzende de değişimler ortaya çıkar. Her ülkenin kendi
sosyo ekonomik gelişmesine bağlı olarak oluşan bu farklılaşma, o
ülkenin ekonomik düzenini ve ekonomik düzen politikasını
etkiler. Piyasaya dayalı koordinasyonun gerçekleştirildiği
ülkelerde yaşanan sosyo ekonomik gelişme süreci, temel öncelik
ilkesinde yeni bir anlayış yaratmıştır. Sosyallik ve bireysellik
ilkeleri yeni bir anlayış içinde ele alınarak, devlet ve
ekonominin bütünleşmesi sonucunda oluşan sosyal devletin
piyasalara belli sınırlar içinde, belli ilke ve yöntemlere göre
müdahalesine yer vermiştir. Devletin ekonomik süreci
yönlendirmesi ilke olarak benimsendiği için, günümüz piyasa
ekonomileri yönlendirilmiş piyasa ekonomileri olarak
adlandırılır.
Karma Ekonomiler
Bir yandan yönlendirilmiş piyasa sistemi yoluyla,
piyasa ekonomilerine devlet müdahalesinin dahil edilmesi, diğer
yandan merkezi yönetimle ekonomilerin reforme edilerek, belli
piyasa unsurlarını kullanmaları karma ekonomiler kavramına
güncellik kazandırmıştır. Birçok az gelişmiş ülke, hatta Fransa
gibi bazı gelişmiş ülkeler, piyasa sistemi yanında, makro
planlar yaparak ekonomilerini yönlendirirler. Bu şekilde ortaya
çıkan ekonomiler, karma ekonomiler olarak adlandırılır. Böylece,
karma ekonomi kavramının kullanılmasında plan ve piyasanın
birlikte varlığı ölçüt olarak alınmış olur.
Kaynak: Prof. Dr. Hüsnü Erkan
|
