Geçiş Ekonomisinin Çeşitleri ve Özellikleri

Geçişin ne zaman ya da hangi ülkeler tarafından başlatıldığı konusunda birçok farklı görüş bulunmaktadır. Geçiş ülkelerini belirlemeye çalıştığımızda, Sovyetlerin yanı sıra eski Yugoslavya, Küba, Vietnam ve Çin ile Angola, Etiyopya ve Mozambik’ten oluşan bir ülke grubu dahil olmaktadır. Araştırma konusu daha çok eski Sovyetleri ifade etmek için kullanılır. Diğer taraftan geçişin ne zaman başladığı konusundaki düşünceler de 1989’da Polonya’da başladığı kabul edilirken; daha öncelerinde 1950’lerde Yugoslavya’da, 1968’de Macaristan’da ve hatta değişik tarihlerde yapılan teşebbüslerle Sovyetlerde ortaya çıktığı öne sürülmektedir. Fakat bu girişimler, piyasa ekonomisine yönelim amacı taşımadığı daha çok sistemdeki tıkanıklıkları aşmaya yönelik düzenlemeler niteliği taşımıştır, Köklü değişiklikler daha çok eski Sovyetler de başlamıştır (Fischer vd., 1996: 45; Sarı vd., 2011: 253).

Planlı ekonomiden piyasa ekonomisine geçen ülkelerin hangileri olduğu konusunda ekonomistlerin buluştuğu ortak nokta geçişin iki şekilde olduğudur. Bunlardan ilki geleneksel iken diğeri de yeni geçiş ekonomileridir. Geleneksel olarak adlandırılan tropikal Afrika ve Güney Asya ekonomilerinin yaşadığı geçiştir. Diğeri de Doğu Avrupa, eski SSCB ve Latin Amerika ülkeleri olarak belirlenmiştir. Ekonomistler tarafından ortak kabul gören geçiş ülkeleri olarak birden fazla ülkenin yer almasına rağmen dünya genelinde(Afrika’da yalnız 30 kadarı vardır.) Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri, eski SSCB, Çin ve Moğolistan’dır (Papav, 2005: 79). Ekonomistler tarafından daha çok ikinci kategoride bahsettiğimiz geçiş ülkeleri temel alınmaktadır.

IMF piyasa ekonomisine geçen ülkeleri şöyle sıralamıştır (IMF, 2000);

Merkezi piyasa ekonomisinden piyasa ekonomisine geçiş iktisadi yönden baktığımızda belirgin bir üretim biçiminden başka bir üretim biçimine geçmektir. Başka bir ifadeyle yeni bir ekonomik sisteme geçişin tercih edilmesi insanlık tarihinde bir dönemden başka bir döneme geçiştir. Ekonomik sistem bir ekonomide neyin, ne zaman nasıl ve kimin için üretileceği gibi temel sorunların çözümüne yönelik kararların üretim, tüketim ve dağıtım alanlarında oluşturulmasını sağlayan bir mekanizma olduğuna göre piyasa ekonomine geçiş sürecinin ne kadar zorlu bir süreç olduğunu göstermektedir. (Ölmezoğulları, 2008: 251). Merkezi piyasa ekonomisinden piyasa ekonomisine geçen ülkeler üretim, tüketim, gelir, iç ve dış ticaret ile kaynak dağılımı gibi birçok yönden birbirine benzememektedir. Bu anlamda bu ülkelerin ne kadar farklı koşulları olsa da birbirine benzer özellikleri bulunmaktadır (Yıldırım ve Çatalbaş, 2008: 135-136). Havrylyshyn ve Wolf bu özellikleri şöyle sıralamaktadır (Havrylyshyn ve Wolf, 1999):

-               Ekonomiyi daha aktif hale getirmek, fiyatları ve piyasayı serbestleştirmek ve

buna orantılı olarak kaynakların yeniden tahsisi yapılması

-               Makroekonomik istikrar için, piyasa merkezli ve dolaylı araçların geliştirilmesi

-              Çoğunlukla özelleştirme yoluyla işletmelerin ve ekonomik etkinliğinde artış

sağlamakta

-               Ekonomi de verimlilik artışı için belli bir zaman sıkı bütçe politikası

uygulanmakta

-               Mülkiyet hakları, yasal hükümleri ve şeffaf pazar giriş düzenlenmelerini

korumak için kurumsal ve yasal çerçeve oluşturulmaktadır.