Türkiye İktisat Kongresi: İzmir İktisat Kongresi – 1923 

Kurtuluş Savaşı’nın başında, Erzurum ve Sivas Kongrelerinde, “ekonomik bağımsızlık” özlemi dile getirilmiş, Mustafa Kemal yaptığı konuşmalarda aynı konuyu işlemişti. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra ekonominin alacağı biçim ve yön, Lozan Barış görüşmelerinin kesintiye uğradığı bir dönemde, Şubat 1923’te izmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde temel nitelikleriyle belirlendi. 

İktisat kongresinin başlıca iki amacı vardı. Birincisi, tüccar, çiftçi, sanayici ve işçi kesimlerinin kendilerine özgü sorun ve isteklerini bir bütünlük içinde belirlemek; bu isteklerin siyasal yönetim tarafından bilinmesini sağlamak. İkincisi de, yabancı sermaye çevrelerine ekonominin gelecekte alacağı biçimi ya da niteliği açıklamak. Bir başka açıdan bakıldığında, kongre ile yönetici kadronun iç ve dış sermaye kesimlerine güvence vermek istediği sonucu varılabilir. 

İzmir İktisat Kongresi’nde ulusal bütünleşme anlayışının ekonomik alana taşınması kesinkes egemendir. Kongre’de benimsenen Misakı İktisadi esaslarında Türkiye halkının tutum ve davranışları konusunda görüş ve ilkeler yer almaktadır. Kongrenin 1355 delegesinin “müttefikan tespit ve kabul ettiği” ilk 12 maddede Türk ulusunun bağımsızlığı, egemenliği, çalışkan ve dürüst, nüfus artışından yana olduğu, doğal kaynaklarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanmak istediği, yabancı sermayeye ülkenin yasalarına uyduğu sürece karşı olmadığı, farklı sınıf ve mesleklerde bulunanların birbirlerine sevgi ile bağlı oldukları dile getirilmektedir. 

Kongreye; tüccar, çifçi, sanayici ve işçi kesimlerinin delegeleri katılmıştır. Ancak delegelerin seçiminde belli bir ölçü ya da kural gözetilmemiş, birçok sivil, asker, brokrat delege kongreye çağırılmıştır. 

Dört grup arasında kongreye en hazırlıklı ve örgütlü biçimde katılan tüccar grubuydu. Kongreden önce İstanbul’da bir Milli Türk Ticaret Birliği kurulmuş ve ayrıntılı raporlar hazırlayarak görüşlerini oluşturmuşlardır. Ticaret grubunun kongrece benimsenen ilkeleri 134 maddeden oluşuyor. Benimsenen ilkeler başlıca şu noktalarda toplanıyor:

-Hükümetinde ortak olacağı bir “ticaret ana bankası” kurulması; kambiyo ve borsa işlerinin düzeltilmesi, Cuma günlerinin herkes için resmi tatil olması, madenler ve ormanlarla ilgili yasaların; deniz ticaretinin, ticaret işlerinin ve gümrük işlemlerinin yeniden düzenlenmesi, tekellerin kaldırılması, iktisat eğitimine önem verilmesi ve gelir vergisinin, ulaştırma ve haberleşme alanlarında ticari işlemlere kolaylık sağlanması. 

-Çiftçi grubunun (madde 96), tüccar grubu örgütlü olmamakla birlikte ülke nüfusunun, o günlerde yüzde 80 dolayında bir bölümünü temsil ettiklerinden, sayısal ağırlıkları fazlaydı. Çiftçiler aşarın ve tütün tekelinin (Reji) kaldırılmasını, tarım kredisi olanaklarının artırılmasını, güvenlik sorununun çözümünü istiyordu. 

-Sanayi grubu (madde 24) gümrükler yolu ile sanayinin dış rekabetten korunmasını, makine ve araç dışalımında vergi bağışıklığı sağlanmasını, Sanayii Teşviki Yasası’nın yeniden düzenlenmesini, sanayi bankası kurulmasını, sanayi eğitimi ve sanayi odalarının düzenlenmesiyle ilgili ilkeleri dile getiriyordu. 

-İşçi (Amele Grubu) Grubu (madde 34) ile, günlük çalışma süresinin 8 saatle sınırlandırılması, ücretli izin, toplumsal güvenlik önlemleri, hastalık, doğum, evlenme yardımı ve sigorta sağlanması; iş güvenliği, yeni açılacak tüm işlerin Türklere verilmesi, 1 Mayıs gününün işçi bayramı olması gibi düzenlemeler istiyordu. 

Sonuç olarak, İzmir İktisat Kongresi’nde özel girişimciliğin canlandırılması ve bunun için kredi olanaklarıın ve eğitim, ulaşım, haberleşme gibi altyapı ve teknik hizmetlerin hükümetçe sağlanması, gerekli yasal düzenlemelerin yapılması öngörülüyordu.