John S. Mill ve Karşılıklı Talep Kanunu

Klasik dış ticaret teorisini incelerken, üretim maliyetleri üzerinde durmuş ve ülkelerin karşılaş­tırmalı olarak üstün oldukları üretim dallarında ihtisaslaşarak bu dallardaki ürünleri ihraç edip, karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmadıkları dallardaki ihtiyaçlarını ithalat yoluyla giderdiklerini belirtmiş idik. Bu açıklamalarımız birkaç yönden eksik bulunmaktadır. Gerçekten ticaretten sonra uluslararasında hangi fiyatın oluşacağı ve yapılacak olan ticaret hacminin ne olacağı konularında tam bir açıklık yoktur. Ayrıca, bir malın fiyatını yalnız arz koşulları ve maliyetler belirlemez. Arz ve talep koşulları birlikte belirler. Bu ve buna benzer soruları cevaplayabilmeniz için talep ile ilgili faktörlerin neler olduğunu bilmemiz gerekir.

Talep yönünden dış ticaret teorisine katkıda bulunan ilk iktisatçı John S. Mill'dir (1803-1873). Mill'e göre dış ticaret durumunda oluşacak fiyat, karşılıklı talep kanunu tarafından belirlenir. Karşılıklı Talep Kanunu'na göre oluşan uluslararası fiyat, her iki ülkenin de ticaret dengesini sağlayacak şekilde belirlenmelidir. Diğer bir deyişle oluşan uluslararası fiyattan Türkiye'nin ku­maş karşılığında teklif edeceği buğday miktarı, İngiltere'nin buğday karşılığında vermek iste­yeceği kumaş miktarına eşit olmalıdır. Bu eşitliği sağlayan uluslararası fiyattan Türkiye'nin buğday ihracatı, İngiltere'nin buğday ithalatına, İngiltere'nin kumaş ihracatı ise Türkiye'nin ku­maş ithalatına eşitlenerek uluslararası ticarette denge sağlanır. Oluşan denge fiyatının üzerin­de veya altında bir fiyattan Türkiye'nin vermek istediği buğday miktarı ile İngiltere'nin talep etti­ği buğday miktarı birbirine eşit olmayacağı için, uluslararası ticarette dengeye ulaşılamaz.

Stuart Mili tarafından ortaya atılan Karşılıklı Talep Kanunu, daha sonra İngiliz iktisatçısı F.Y. Edgeworth ve ondan otuz yıl sonra da A. Marshall tarafından geliştirilen teklif eğrileri ile geo­metrik olarak açıklanmıştır. Teklif eğrisi, çeşitli dünya fiyatlarında belirli miktardaki ithal malı karşılığında ne miktar ihraç malı teklif edileceğini gösteren bir eğridir. Diğer bir deyişle, bir ülke­nin kendi malından vereceği belli bir miktar karşılığında diğer ülkenin malından ne miktar talep edeceğini ifade eder.