Oligopol ve Oligopol Türleri
Az sayıda firmanın olduğu piyasa yapısına
oligopol (oligopoly) denir. Bu tanımdan anlaşılmış olduğu
gibi, oligopolde mal ne tam rekabette ve monopolcü rekabette
olduğu gibi çok sayıda firma tarafından, ne de monopolde olduğu
gibi tek bir firma tarafından üretilir. Oligopolde mal az sayıda
firma tarafından üretilir. Oligopolde üretilen mal, tam
rekabetteki gibi homojen bir mal olabilir. Az sayıda firma
tarafından homojen bir malın üretildiği satıldığı piyasa
yapısına saf oligopol, farklılaştırılmış bir malın
üretildiği-satıldığı piyasaya farklılaştırılmış oligopol denir.
Alüminyum, bakır, çimento ve ham petrol üretimi saf oligopole;
otomobil, televizyon, diş macunu, sigara, elektrik süpürgesi,
ulaşım, çiklet, deterjan üretimi de farklılaştırılmış oligopole
örnek olarak verilebilir.
a) Anlaşmalı Oligopol
Oligopolcü bir endüstrideki firmalar,
aralarındaki fiyat-üretim rekabetini önlemek için, açık veya
örtük bir biçimde anlaşabilirler. Bir grup firmanın fiyat-üretim
konusunda açık bir biçimde anlaştıkları duruma kartel/tröst
denir. Oligopolcü bir endüstrideki firmalar aralarında açık bir
anlaşma yaparak bir kartel kurduklarında, firmaların kartel
oluşturmaktaki ortak amaçları, monopol durumunda söz konusu olan
karı ele geçirmektir. Bir başka değişle, kartelin amacı ortak
karı maksimize etmektir.
b) Anlaşmasız Oligopol
Anlaşmasız
oligopol modellerinden birisi, Amerikalı iktisatçı Paul Sweezy
tarafından 1939 yılında geliştirilen ve dirsekli talep eğrisi
modeli diye de nitelendirilen modeldir. Firmaların yakın ikame
malı ürettiklerinin varsayıldığı Sweezy modelindeki her firma,
kendisi fiyat yükseltirse rakip firmaların kendisini
izlemeyecekleri, fakat kendisi fiyat düşürürse rakip firmaların
kendisini izleyeceklerini düşünür: Sweezy modelinde, rakip
firmaların fiyattaki değişmeye tepkilerinin asimetrik olduğu
varsayılır.
Kaynak: Prof. Dr. Erdal M.
Ünsal
|