Özelleştirme Yöntemleri; Hisse Senedi Yoluyla Satış Yöntemi

Kamu kuruluşlarının tüm veya bir kısım hissesinin doğrudan halka, tek bir alıcıya, o kamu kurumunda çalışanlara, yöneticilere veya kurumsal alıcılara satılmasıdır. Satışta kişi başına hisse miktarı sınırlandırılabilir, belli gruplara altın hisse verilebilir, belli gruplara indirim ve ayrıcalıklar uygulanabilir. Buna örnek olarak İngiltere’de British Telecom’un hisse senetlerinin kuruluşta çalışanların %36’sına bedelsiz veya indirimli satılması örnek gösterilebilir (Falay,1994).

Stratejik öneme sahip kamu işletmelerinin satışında ulusal çıkarlar açısından risk oluşturmamak için altın hisse uygulaması ile hisse satışında bazı kısıtlar getirilebilir. Altın hisse ile devlet, kamu işletmesi özel mülkiyete geçse bile özel oy hakkına sahip olur, yabancıların mülkiyetinde belirli bir oranı aşması engellenebilir

(Aktan,1995:39). Şirket ana sözleşmesinde ülke güvenliğine zarar verecek gelişmelerin önlenmesi, kamu çıkarlarının gözetilmesi, az gelişmiş yörelerin gelişmesi ve üretimin devamlılığının sağlanması gibi konularda devlet adına tek bir hisse tahsisi (altın hisse) ile yönetim kurulunda bu kararlar üzerinde devlete söz hakkı verebilmektedir (Destan, 2010:51).

Hisse senetlerinin ihracı yurt içinde sermaye piyasasında olabileceği gibi yurt dışı sermaye piyasaları kanalı ile de gerçekleşebilir. Örneğin son zamanlarda devlet hisse senetlerinin talep toplama ve satış işlemlerinde özel büyük aracı kurumları kullanmaktadır. Türkiye Sanayi ve Kalkınma Bankası(TSKB) özelleştirme projelerinde Özelleştirme İdaresi'nin danışmanı olarak değer tespiti, özelleştirme stratejisinin belirlenmesi gibi alanlarda hizmet vermektedir. Hisse senetlerinin satışı doğrudan tek bir alıcıya, halka, işletme çalışanlarına ya da özel bir aracı kuruluşa gerçekleşebilir. Diğer bir yöntem ise borsada halka arz yoluyla satıştır.

Blok Satış yöntemi nedir, Blok satış yöntemiyle özelleştirme

Türkiye’de özelleştirme yöntemi olarak en çok blok satış yöntemi kullanılmaktadır. Yaşar (2006) özelleştirme yöntemlerini karşılaştırdığı çalışmasında 1984-2004 yılları arasıdaki 138 özelleştirme uygulaması içinden 74 uygulama ile blok satış yönteminin Türkiye’de en çok kullanılan yöntem olduğunu saptamıştır. Blok satış yönteminin en çok kullanılmasının nedenleri arasında; Türkiye’de henüz çok ortaklılık kültürünün tam olarak yerleşmemesi, yasaların şirketlerin ana sözleşme değişikliklerine ancak yüzde 50’nin üzerindeki çoğunluk hisselere imkân vermesi ve özelleşen şirkete çoğunluk hisseye sahip yatırımcıların, finansmanda ve yönetimde kolaylık sağlamaları gibi nedenler sıralanabilir (Yaşar,2006:123).

Blok satış yöntemiyle özelleştirmenin avantajı ihale ile gerçekleştirilen özelleştirmede toplanılan tekliflerde fiyat rekabeti sonucunda devletin yüksek gelir elde etmesidir. Oysa halka arz yönteminde teknik olarak düşük fiyatlama (underpricing) sonrasında özelleştirme sonrasında gelir kaybı yaşanabilmektedir. Hükümetler blok satış yöntemi ile doğrudan yabancı yatırımları çekebilirler bu şekilde gelen büyük şirketlerin teknoloji ve yönetim uzmanlığından faydalanırlar. Ancak dezavantajı ise yerel sermaye piyasalarının gelişmesinde fazla bir katkısı olmadığı gibi geniş halk kitlelerinin, küçük yatırımcıların özelleştirmelerde yer almalarını ve hisse sahipliğini artırmaz (Calva,1998: 14-16).

Siyasi iktidarlar özelleştirilen şirketlerin alıcılarını her an aldıkları işletmeyi kolayca devletleştirme tehdidi altında “siyasi bağımlılık” yaratma potansiyeli taşıyan blok satışı diğer yöntemlere tercih ederler. Özelleştirmenin amacı politikacılar ile şirketler arasındaki ilişkiyi kesmektir. Oysa blok satış yöntemi şirketlerle politikacıların ilişkisini kesmediği gibi daha da yoğunlaştıran bir ortama yöneltmektedir (Yaşar, 2006:130,131).