Spred Nedir, Spred İşlemleri Nelerdir 

Vadeli altın işlemlerinde kişilerin sadece alış veya sadece satış işlemi yaparak tekdüze pozisyonlara girmesi yüksek kazanç ve yüksek risk gibi sorunları da beraberinde getirmektedir. Politik suikastlar, Ortadoğu'da patlak veren karışıklıklar ve gelişmiş ülke ekonomileriyle ilgili sürpriz ekonomik raporlar piyasaları bir anda altüst edebilmektedir, Vadeli altın piyasalarında alışveriş yapan ve risklerini en az seviyede tutmak isteyen kişiler, aniden ortaya çıkabilecek çeşitli gelişmelerin olumsuz etkilerinden korunmak amacıyla risk oranı yüksek düz pozisyonlar (outright positions) yerine risk oranı daha düşük olan spred işlemlerini tercih etmektedirler. 

Spred İşlemleri 

Spred işlemi; farklı tarihler için düzenlenmiş iki mal kontratı arasındaki fiyat farklılığının artış veya azalışından kazanç sağlamayı amaçlayan ticari bir işlem türüdür. Bu işlem en basit şekliyle yakın ve uzak tarihli vadeli altın kontratları arasındaki fiyat farklılığının daralacağına veya genişleyeceğine inanarak; yakın tarihli vadeli altın kontratı satın alınırken uzak tarihli vadeli altın kontratının satışa sunulması veya yakın tarihli kontrat satılırken uzak tarihli vadeli altın kontratının satın alınması esasına dayanmaktadır. 

Yakın ve uzak tarihli altın kontratları arasındaki fiyat farklılığının daralacağına inanan kişiler, düşük fiyatlı altın kontratını satın alırken yüksek fiyatlı altın kontratını satışa sunmakta, kontratlar arasındaki fiyat farklılığının daha da genişleyeceğine inanan kişiler de düşük fiyatlı altın kontratını satışa sunarken, yüksek fiyatlı altın kontratını satın almaktadırlar. 

Örneğin, yakın ve uzak tarihli soya fasulyesi kontratları arasındaki fiyat farklılığının yüksek olduğuna inanan herhangi bir kişinin, Mart ayı kontratıyla busheli 6.25 dolardan soya fasulyesi satın alması ve satın aldığı bu malı busheli 6.40 dolardan Temmuz kontratıyla satışa sunması mal piyasalarında uygulanan tipik bir spred işlemidir. Sonraki günlerde işlem yapan kişinin doğru tahminde bulunduğunu ve Mart ayı kontratının 10 sent, Temmuz ayı kontratının da 7 sent yükseldiğini farzedelim. Bu durumda Mart ayı kontratının fiyatı 6.35 sente, Temmuz ayı kontratının fiyatı da 6.47 sente yükselmekte ve iki kontrat arasındaki fiyat farklılığı 6.47-6.35= 12 sente gerilemektedir. Fiyat makasının kapanmasıyla birlikte yeni bir işleme girişilmekte ve Temmuz ayı teslimine satılan soya fasulyesi kontratı 6.47 dolara satın alınırken, Mart ayı teslimine satın alınan soya fasulyesi kontratı 6.35 dolara satılmaktadır. Yapılan alış satış işlemleri sonucunda Mart ayı kontratlarının alım satımından 10 sent kâr elde edilirken, Temmuz ayı kontratlarının alım satımından 7 sent zarar edilmektedir. En basit spred işlemi olarak bilinen bu tür bir alışveriş işleminde işlem yapan kişi, soya fasulyesinin bushelinden 3 sent, kontratın tümünden ise 150$ para kazanmış olmaktadır. (Soya fasulyesi alım satımlarında bir kontrat 5.000 bushel'e karşılık gelmektedir). 

Örnek: 

ALIŞ                                              SATIŞ

Bushel Başına Net Kâr - 3 sent

Kontrat Başına Net Kâr - 5.000 Bushel x 3 sent = 150$

Bu strateji kontratlar arasındaki fiyat makasının kapanması kaydıyla, fiyatların düşmesi durumunda da uygulanabilmektedir. Örneğin, Mart ayı kontratının 5 sent, Temmuz ayı kontratının da 8 sent düşmesi, bushel başına 3 sentlik bir kazancı yine yaratmaktadır. Pek çok kişi, düz pozisyonlardan daha az riskli olduğu için spred iş­lemlerini tercih etmektedir. Spred işleminin her iki ayağının alışveriş yapan kişi aleyhinde hareket etmesi pek rastlanan bir olay değildir. Örneğin, Mart ayı kontratı 10 sent düşerken, Temmuz ayı kontratının 20 sent yükselmesi çok zayıf bir ihtimaldir. Kural olarak, alışverişe konu olan mallar aynı cinsten veya aynı mal grubu içerisinde yer aldıkları için, fiyatları da aynı yönde hareket etmektedir. Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi spred işleminin bir ayağındaki zarar, diğer ayağındaki kazançla telafi edilmektedir. Spred işlemlerinde, alınan veya satılan malların fiyat açınımları veya fiyat kapanımları arasındaki değişim oranı, alışverişe konu olan kontrat fiyatlarının değişim oranlarından her zaman daha az olduğu için risk oranı oldukça düşüktür. Örneğin, vadeli piyasada tekdüze pozisyona giren ve soya fasulyesi fiyatının gelecekte düşeceğini tahmin ederek açığa satış yapan bir kişinin, soya fasulyesi kontratının 6.25 dolardan 8.10 dolara yükselmesi durumunda %30 gibi korkunç bir zararla karşılaşması çok uzak bir ihtimal değildir. Ancak spred işlemlerinde bir kontratın kaybettirdiğini diğer kontrat kazandırdığı için bu kadar büyük fiyat değişimleri ortaya çıkmamaktadır. 

Tahıl piyasasında olduğu gibi altın ve döviz ile diğer endüstri mallarının alım-satımında da yoğun olarak kullanılan spred işlemleri, uluslararası piyasalarda işlem yapan kişilerce en fazla tercih edilen işlem türüdür. Tahıl ürünlerinde ileri tarihe düzenlenen kontratlar, kendilerinden bir önceki kontrata göre daima daha yüksek fiyata satılmaktadır. Örneğin, Ocak ayı başlarında vadeli işlem yapmak isteyen kişi, soya fasulyesinin bushelini Mart ayına 6.50 dolardan, Mayıs ayına 6.55 dolardan, Temmuz ayına 6.61 dolardan ve Eylül ayına da 6.65 dolardan alıp satabilme imkânına sahiptir. Diğer mallarda olduğu gibi tahıl ürünlerinde de, yakın ve uzak tarihli mal kontratları arasındaki fiyat farklılığı o malın; depolama, sigortalama ve finansman giderlerinden kaynaklanmaktadır. Vadelerin bitim tarihlerine göre, mal kontratları üzerine ilave edilen bu farklar, yakın tarihli kontratlardan uzak tarihli kontratlara doğru artış kaydetmektedir. Vade tarihine göre belirlenen bu tür maliyet farklarının spot piyasa fiyatı üzerine ilave edildiği piyasa türüne "Carrytng Charge Market" denilmektedir.

Bu tür piyasalar kişilere çok büyük spred imkânları sağlamaktadır. Boğaların hakim olduğu piyasalarda yakın tarihli kontratların fiyatı uzak tarihli kontratların fiyatından çok daha hızlı artmakta ve iki kontrat arasındaki fiyat farklılığının daralmasına yol açmaktadır. Ayıların hakim olduğu piyasalarda ise bu durumun tam tersi söz konusu olmakta ve yakın tarihli kontratların fiyatı uzak tarihli kontratların fiyatından çok daha hızlı düşerek, iki kontrat arasındaki fiyat farklılığının daha da genişlemesine neden olmaktadır. 

Piyasaların ve fiyatların genel seyri hakkında önemli ipuçları veren spred işlemleri, alışveriş işlemlerinden kaynaklanan riskleri en aza indiren önemli bir piyasa enstrümanı olarak kabul edilmektedir. Bazı istisnai durumlar dışında altın spredleri tahıl spredlerinin ters yönünde hareket etmektedir. Şöyle ki, boğaların hakim olduğu ve fiyatların yükselmeye başladığı bir piyasada; uzak tarihli altın kontratlarının fiyatı yakın tarihli altın kontratlarının fiyatından daha hızlı artmakta ve iki kontrat arasındaki fiyat farklılığının hızla açılmasına neden olmaktadır. Ayıların egemen olduğu ve fiyatların gerilemeye başladığı bir piyasada ise-, uzak tarihli altın kontratlarının fiyatı yakın tarihli altın kontratlarının fiyatından daha hızlı düşmekte ve iki kontrat arasındaki fiyat farklılığı hızla daralmaktadır. 

a) Spred Türleri 

Mal piyasalarının hemen hemen tümünde yoğun olarak kullanılan spred işlemlerinin birçok çeşiti bulunmaktadır. Herhangi bir malın farklı tarihler için düzenlenmiş kontratlarının alım satımına imkân tanıyan spred işlemleri, aynı malın farklı borsalardaki alım satımına (örneğin, Netv York Borsası ile Tokyo Borsası arasında) ve farklı iki malın karşılıklı olarak alınıp satılabilmesine de (örneğin, altın kontratı ile gümüş kontratı) imkân tanımaktadır. Bu haliyle spredler; takvim spredi, mallararası spred ve piyasalararası spred olarak üçe ayrılmaktadır. 

i. Takvim Spredi 

Çok popüler olmasa da altın piyasasında kullanılan spred çeşitlerinin başında gelmektedir. Bu yöntemde işlem yapan kişiler, herhangi bir kontrat ayında satın al­dıkları malları daha uzak bir kontrat ayında satışa sunmakta: herhangi bir kontrat ayında satışa sundukları mallan ise daha uzak bir kontrat ayında satın almaktadırlar. Örneğin, bir kişinin Şubat ayı kontratıyla sattığı X kontrat altını, Mayıs ayı kontratıyla tekrardan satın alması tipik bir takvim spredidir.

Diğer spred türlerine nazaran geleneksel boğa ve ayı spredleri çok daha basittir. Boğa ve ayı spredlerindeki esas amaç, altın fiyatlarındaki düşüş veya yükselişlere minimum risk ile katılmaktır. Altın spredlerini faiz enstrümanı gibi kullananların aksine, geleneksel altın spredlerini kullananların tail ve spred kazancı hesaplamalarına gerek yoktur. Bu tür alışveriş işlemine girişen kişiler, yalnızca iki kontrat arasındaki mutlak fiyat farkıyla ilgilenmektedirler. 

İşlem yapan kişi eğer altın fiyatlarında yükseliş bekliyorsa boğa spredi düzenlemekte ve yakın tarihli altın kontratını satarak uzak tarihli altın kontratını satın almaktadır. Daha önce de bahsedildiği gibi, boğalann hakim olduğu piyasada uzak tarihli kontratların fiyatı yakın tarihli kontratların fiyatından daha hızlı artarken; ayıların egemen olduğu piyasalarda uzak tarihli kontratların fiyatı, yakın tarihli kontratların fiyatından daha hızlı düşmektedir. 

Uzak tarihli vadeli altın kontratlarının fiyatı temelde faiz oranlarının bir fonksiyonudur. Altının spot piyasadaki fiyatı 500$ ve yıllık faiz oranı %10 ise, bir yıl vadeli altın kontratının fiyatı 550$ olacaktır. Açıkça görülüyor ki, eğer altının spot fiyatı yükselirse, bir yıl vadeli altını finanse etmenin maliyeti de artacaktır. Örneğin, altının spot fiyatı 500 dolardan 600 dolara yükselirse, bir yıl vadeli altının fiyatı da 550 dolardan 660 dolara yükselecektir. 

Vadeli altın fiyatları esas itibarlıyla;

- Spot altın fiyatının,

- Spot altın fiyatına bağlı olarak artan veya azalan finansman maliyetlerinin,

- Faiz oranlarında meydana gelen değişikliklerin etkisi altında kalmaktadır. 

Çoğu zaman, yükselen altın fiyatları faiz oranlarının artacağına, düşen altın fiyatları da faiz oranlarının gerileyeceğine delâlettir. Spred işlemi yapacak kişiler için bu durum oldukça faydalıdır. Çünkü altın fiyatları ve faiz hadleri arasındaki normal ilişki, hem ayılara hem de boğalara bazı faydalar sunmaktadır. Altın fiyatları ile faiz oranları birlikte yükseliyorsa, yakın tarihli altın kontratları ile uzak tarihli altın kontratları arasındaki fiyat farkı daha da genişleyecek; altın fiyatları ile faiz oranları birlikte düşüyorsa, yakın tarihli altın kontratları ile uzak tarihli altın kontratları arasındaki fiyat farkı daralmaya başlayacaktır. Ancak, biraz sonra tail işlemlerinde de ele alınacağı gibi, altın fiyatları ile faiz oranları arasındaki ilişki bazen bozulmaktadır. Böyle durumlarda, spred işlemi yapan kişi altın fiyatları konusunda doğru karar almış olsa da, faiz oranlarında meydana gelen ters yönlü hareketlerden dolayı kârının bir kısmını veya tamamını kaybedebilmektedir. Yani, altın piyasasında spred işlemi yapan kişilerin öncelikle altın fiyatlarıyla ilgilenmeleri, fakat faiz oranlarını da gözardı etmemeleri gerekmektedir. Faiz oranlan düşecek gibi görünüyorsa boğa spredinden, faiz oranlarında yükselme ihtimali bulunuyorsa da ayı spredinden uzak durulmalıdır. 

Yakın tarihli vadeli altın kontratının 400$, uzak tarihli altı-ay vadeli altın kontratının da 420$ olduğunu farzedelim. Boğaların egemen olduğu piyasalarda altın fiyatlarının yükseleceğine inanan, fakat risk oranının yüksekliğinden dolayı tek yönlü vadeli pozisyonlara girmekten çekinen kişiler, çoğu zaman boğa spredi düzenlemeyi tercih etmektedirler. Faiz oranlarının %10 olduğu bir ortamda, yakın tarihli kontrat fiyatı 450 dolara çıkarsa, uzak tarihli altı-ay vadeli kontrat fiyatı da 472.50 dolara yükselecektir. Bu durumda kişi, düzenlemiş olduğu 5 kontrathk spred işleminden 1.250$ para kazanacaktır.