Türk Gümrük Mevzuatının temelini oluşturan 27.10.1999 Tarih ve 4458 Sayılı Gümrük Kanunu; AB Gümrük Mevzuatı’na uyum çalışmaları sonucunda çıkartılmış ve 04.11.1999 Tarih ve 23866 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 4458 Sayılı Gümrük Kanunu temelinde Gümrük Yönetmeliği de, 20.01.2000 Tarih ve 29939 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bugün itibariyle yürürlükte olan Gümrük Yönetmeliği ise; “Bilgisayar Bulunan Gümrük İdarelerinde Yürütülecek İşlemlere İlişkin Yönetmeliğin yeniden düzenlenmesi ve 31.05.2002 Tarih ve 24771 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanması ile yürürlüğe giren Yönetmeliği ifade etmektedir.

Türk Gümrük Mevzuatında; 4458 Sayılı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği haricinde, daha çok söz konusu Kanun ve Yönetmeliğin bazı maddelerinin uygulanma usul ve esaslarına yer veren Bakanlar Kurulu Kararları, Gümrük Müsteşarlığı tarafından yayımlanan Genelge ve tasarruf yazıları ile Gümrük İşlemleri de, tamamlayıcı niteliğe sahip olmaları çerçevesinde ele alınabilmektedir.

Türk Gümrük Mevzuatı, günümüz uygulamaları bağlamında AB Gümrük Mevzuatı ile uyumlu hale getirilmiş ve bu temelde de, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ) gibi uluslararası örgütlerin eşgüdümünde gerçekleştirilen anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirebilecek şekilde revize edilmiştir demek yanlış olmayacaktır. Bu yapısıyla Türk Gümrük Mevzuatının kapsamı, aşağıda verilen kanunlar, yönetmelikler, tüzükler, tebliğler, genelgeler ve yazılar çerçevesinde ele alınabilmektedir;

4458 Sayılı Gümrük Kanunu Gümrük Yönetmeliği

5607 Sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun Gümrük Giriş Tarife Cetveli Tasfiye Tüzüğü Yönetmelikler

Belirtildiği üzere Türk Gümrük Mevzuatı, tüm alt başlıkların bir arada değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Çalışmanın bu aşamasında, öncelikle mevzuatın temel belirleyicisi konumunda olan 4458 Sayılı Gümrük Mevzuatı üzerinde değerlendirmelerde bulunulacaktır.

4458 Sayılı Gümrük Kanunu Hakkında Bilgiler

4458 Sayılı Gümrük Kanunu; 13 Kısım 37 Bölüm, 14 Ayrım ve 248 Madde’den oluşmaktadır. Genel belirlemeler bağlamında Gümrük Kanunu’nun Kısımları ise aşağıdaki gibi ifade edilebilmektedir;

4458 sayılı Gümrük Kanunun Birinci Kısmı yasanın tanımının yapıldığı ve genel hükümlerin düzenlendiği kısımdır. İki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kanunun amacı ve kapsamı verilerek yasa çerçevesinde kullanılan temel tanımlamalara yer verilmektedir. Bu bölüm, kanunun anlaşılması, yorumlanması ve uygulanması açısından önemlidir. Birinci Kısım İkinci bölümde Gümrük işlemleri ile muhatap olan kişilerin hak ve yükümlülüklerine yer verilmektedir. Bu bölüm kişilerin kanun kapsamı dâhilinde nasıl hareket edeceklerini, nelere riayet etmeleri gerektiğini ve menfaatlerini nasıl koruyabileceklerini açıklamaktadır.

İkinci Kısım: Gümrük vergileri ile eşya ticareti konusunda öngörülen diğer önlemlerin uygulanmasına ilişkin unsurları içerir. Türkiye, dış ticarete konu olan malları özelliklerine göre farklı kategorilere ayırmış ve ayrıca ikili ve çok taraflı anlaşmalara göre de mallar gruplaşmıştır. Farklı kategorilere ayrılan mallar vergileme açısından değişik oranların gösterildiği tarifelere ayrılmıştır.

Üçüncü Kısım: Malların Türkiye Gümrük Bölgesine girişinden çıkışına kadar yapılacak olan işlemleri düzenleyerek hüküm altına almaktadır. Bu kısım, gerçekleştirilecek olan gümrük işlemlerinde meydana gelebilecek herhangi bir hatanın baştan önlenmesine yönelik düzenlemeler içerdiğinden önem arz etmektedir. Örneğin, eksik veya yanlış beyan edilecek bir mal girişine ilişkin olarak gümrük vergileri de yanlış hesaplanacaktır.

Dördüncü Kısım: Gümrük bölgesine mal giriş ve çıkış işlemleri düzenlenmiştir. Diğer bir ifadeyle kanundaki adıyla ‘Gümrükçe Onaylanmış İşlem ve Kullanımlar’ düzenlenmiştir. Malların gümrük bölgesine hangi koşullarda ve hangi prosedürlere uygun olarak girip çıkabileceği, giriş yapan bir malın gümrük statüsünün ne olacağı bu bölüm kapsamında düzenlenmiştir.

Beşinci Kısım: Kanunun en dar kapsamlı kısmını oluşturmaktadır. Gümrük bölgesi dışına çıkacak olan malların çıkış işlemlerinin gümrük kontrolü altında yapılacağı belirtilmektedir.

Altıncı Kısım:     Rutin     gümrük işlemleri dışında kalan faaliyetler

düzenlenmiştir. Gümrük vergileri, muafiyet ve istisnalar, geri gelen eşya, deniz balıkçılığı ürünleri ve diğer deniz ürünlerine ilişkin düzenlemelere yer verilmektedir.

Yedinci Kısım: Sınır ticaretine ilişkin düzenlemeler yer almaktadır.

Sekizinci Kısım: Diğer gümrük işlemleri kapsamında, gümrük posta işlemleri, akaryakıt ve kumanyayla ilgili hükümler ile tasfiye edilecek eşyaya ilişkin işlemler düzenlenmiştir.

Dokuzuncu Kısım: Gümrük yükümlülükleri düzenlenmiştir. Kanunun öngördüğü cezaların ağırlıklı bölümü yükümlülüklerin ihlali konusunda ortaya çıkmaktadır. Yükümlülükler kapsamında; yükümlülüğün doğuşu gümrük vergilerinin tahakkuku, tebliği ve ödenmesi, gerekli hallerde teminatların verilmesi, gümrük yükümlülüğünün sonra ermesi, vergilerin geri ödemesi veya kaldırılması gibi konular düzenlenmiştir.

Onuncu Kısım: Liman ve antrepo işletmelerinin yükümlülükleri ile gümrük çalışanlarının özlüklerine ait düzenlemeler ve Gümrük Müşavirliklerine yönelik düzenlemelere yer verilmiştir.

On birinci Kısım: Yükümlülüklere uyulmaması durumunda karşılaşabilecek cezalar düzenlenmiştir. Cezalar, vergi kaybına neden olacak fiillere ve usulsüz işlemlere uygulanacak cezalar olmak üzere iki kategoride ele alınmıştır.

On ikinci Kısım: İdari işlemlere ve vergilere ilişkin olarak yaşanan anlaşmazlıklara itiraz esasları düzenlenmiştir. Yükümlülerin kanundan kaynaklanan itiraz haklarını nasıl kullanabileceklerine ilişkin açıklamalara yer verilmiştir.

On üçüncü Kısım: 4458 sayılı kanun ile yürürlükten kaldırılan uygulamalar ve geçici maddelere yer verilmiştir.