Vadeli Altın İşlemleri 

Vadeli altın kontratlarının tanıtımı ilk kez 31 Aralık 1974 tarihinde New York Commodity Exchange (COMEX), Chicago Mercantile Exchange (CME) ve Chicago Board Of Trade (CBOT) tarafından yapılmıştır. Çeşitli yatırım stratejilerine olanak tanıyan bu piyasalar kendilerini kısa zamanda tüm dünyaya kabul ettirmişlerdir. Bu tarihe kadar yalnızca spot altın alışverişlerinin yapıldığı uluslararası altın borsalarında, vadeli altın işlemlerinin de devreye girmesiyle yüksek bir hareketlilik gözlenmeye başlanmıştır. 

ABD ve Japon borsalarında alım satıma konu olan vadeli altın kontratlarının sayısından ve bu işlemlere konu olan altın miktarlarından da açıkça görüleceği üzere, altın fiyatlarının durgun olduğu 80'li yıllar öncesinde pek dikkat çekmeyen vadeli altın işlemleri, altın fiyatlarının belirgin bir tırmanışa geçtiği 70'li yılların sonu ile 80'li yılların başlarında giderek önem kazanmaya başlamıştır. Önceki yıllarda yalnızca spot piyasalarda işlem yapan ve ani fiyat değişikliklerinden dolayı sık sık beklenmedik sürprizlerle karşı karşıya kalan yatırımcılar ve spekülatörler, vadeli piyasaların ortaya çıkmasıyla birlikte bu tür risklerden büyük ölçüde kurtuldukları için rahat bir nefes almışlardır. İlk olarak Amerikan borsalarında uygulamaya konulan vadeli altın işlemleri, gördüğü aşırı ilgiden dolayı sonraki yıllarda Singapur ve Tokyo gibi diğer bazı denizaşırı ülke borsalarınca da uygulamaya konulmuştur. 

Yeni yatırım stratejilerine olanak tanımasından dolayı, vadeli altın işlemleri altın piyasasının işleyişini belirgin şekilde değişikliğe uğratmıştır. Altın piyasalarının katılımcıları arasında ilk sıralarda yer alan üreticiler ve tüketiciler ile yatırımcılar ve spekülatörler spot piyasalar yerine vadeli piyasaları acaba hangi nedenlerden dolayı tercih etmektedir? Genel başlıklar halinde bu nedenler incelendiğinde, vadeli piyasalar da alışveriş yapan kişilerin başında spekülatörlerin geldiği göze çarpmaktadır. Altın fiyatlarının kısa veya uzun vadede düşeceğini veya yükseleceğini tahmin eden spekülatörler, fiziksel altın teslimatının söz konusu olmadığı (vade bitiminden önce pozisyonun kapatılmaması durumu hariç) bu piyasalarda "açık pozisyonda" altın alıp satarak, piyasaları ve fiyatları doğrudan doğruya etkilemektedirler.

Vadeli altın piyasalarında etkili olan bir diğer grup; "hedging" işlemi yapan kişilerdir. Bu durumda, sahip olduğu altınları spot piyasada peşin parayla satan kişi, altın fiyatlarının kısa veya orta vadede yükseleceğinden endişe ederek kendi pozisyonuna uygun olacak şekilde vadeli piyasadan altın almakta ve "açık" olan pozisyonunu kapatmaya çalışmaktadır. Örneğin, sahip olduğu 100 ons altını Ocak ayının başında spot piyasada 350 dolardan satarak paraya çeviren kişi, altın fiyatının yükseleceğinden endişe ederek satmış olduğu 100 ons altını Şubat ayı sonuna 353 dolardan satın alarak kur risklerine karşı kendini güvence altına almaktadır. 

Vadeli altın piyasalarında işlem yapan bir diğer grup da, vadeli altın fiyatı ile spot altın fiyatı arasındaki fiyat farklılığının piyasa faiz haddinin üzerinde seyrettiğini tespit eden ve bu tür farklılıklardan para kazanmayı amaçlayan kişilerdir. Estetik yatırım stratejilerinin oluşturulmasına ve çeşitli yatınm kararlarının alınmasına imkân veren bu durum, vadeli altın işlemlerinin özünü oluşturmaktadır. Örneğin, ABD Doları'na uygulanan 1-yıl vadeli mevduat faiz oranının %4.12, spot altın fiyatının 350 dolar ve vadeli altın fiyatının da iki ay sonrası için 353.50 dolar olduğunu göz önüne alalım. Vadeli ve spot altın kontratları arasındaki fiyat farklılığının iki aylık süre için 3.50 dolar (yani %1) olması, bu farkın yıl bazında %6'ya karşılık gelmesi demektir. Bu durumda sahip olduğu parayı %4.12 ile faize yatırmak isteyen kişinin, spot piyasadan 350 dolara altın alması ve satın aldığı bu altınları iki ay sonra teslim etmek kaydıyla vadeli piyasada 353.50 dolardan satışa sunması daha avantajlı olmaktadır. Bu durumda yatırımcı, yıllık bazda % 1.88'lik ekstra bir faiz kazancı elde etmektedir. 

Maden üreticisi şirketlerden, yatırımcılara ve son kullanıcılara kadar altın piyasasında yer alan tüm katılımcılar, vadeli altın işlemlerini farklı amaçlar doğrultusunda kullanmaktadır. Örneğin, maden üreticisi firmalar böyle bir işlem sayesinde; henüz yeryüzüne çıkmamış ancak çıkacak olan tahmini maden üretimlerini vadeli piyasada satarak, ileriki bir tarihte söz konusu olabilecek olası fiyat düşüklüklerinden korunmaktadırlar. Vadeli altın işlemleri yapma olanağı varken bu imkânı değerlendirmeyen veya pek fazla önemsemeyen piyasa katılımcılarının birçoğu, alternatif yatırım aracı olarak nitelendirilen bu işlem türünü uygulamadıkları için farkında olmadan binlerce hatta milyonlarca dolarlık kayba uğramaktadır.

Vadeli altın işlemlerine giriş niteliğinde olan bu bölümde; vadeli işlemlerin ne olduğu, nasıl kullanıldığı ve niçin önem taşıdığı kısaca anlatılmaktadır.

Vadeli Altın İşlemlerinin Özellikleri 

Karşılığı ileriki bir tarihte ödenmek üzere yapılan mal alım satımlarına vadeli işlem, bu işlemleri içine alan piyasa türüne de vadeli piyasa denilmektedir. Günümüz dünyasında vadeli mal alım satımlarının yapıldığı çok çeşitli piyasalar bulunmaktadır. Alışverişe konu olan mal türü yönünden birbirinden tamamen farklı durumdaki bu piyasalarda altın, gümüş ve platin gibi kıymetli madenlerin yanısıra; kahve, portakal suyu ve fındık gibi binlerce çeşit yiyecek malının alışverişi de yapılmaktadır. Vadeli piyasalarda işlem yapan alıcı ve satıcılar, düzenledikleri kontratlarla; belirli miktardaki spesifik bir malı ve bu mal tutarı olan parayı ileriki bir tarihte karşılıklı olarak değiştirmeyi amaçlamaktadırlar.

Gerek kıymetli metal borsalarında gerekse diğer mal borsalarında gerçekleştirilen vadeli işlemler bazı kural ve prensipler dahilinde yerine getirilmektedir. Alım satım işlemleri sırasında isteyenin istediği miktarda mal alması veya satması mümkün olmadığı gibi, istenilen fiyattan alım veya satım teklifi vermek de mümkün değildir. Vadeli işlemlerin yapılabildiği piyasaların birçoğunda, değişik fiyat ve miktar uygulamalarının yaratacağı sıkıntılar göz önünde bulundurularak bazı kural ve standartlar belirlenmiştir. Şöyle ki, en az işlem biriminin 1 kontrat olduğu New York Borsası'nda bir kontrattan daha az miktarda altın içeren, örneğin 85 onsluk alış veya satış emri verebilmek mümkün değildir. Vadeli işlemler tüm dünyada 1600'lü yıllardan beri uygulanmaktadır. ABD'de vadeli işlemler ilk olarak 1860'lı yıllarda ortaya çıkmışsa da, alım satıma konu olan mallar uzun yıllar boyunca tarımsal ve endüstriyel mallarla sınırlı kalmıştır. Ancak vadeli işlemler; özellikle 70'li yılların başından itibaren kıymetli metaller ve diğer finansal araçların alım satımında da kullanılmaya başlanmıştır. Yaygın bir kullanım alanı olmasına rağmen vadeli işlem kontratlarının tümü aynı veya benzer tarzda düzenlenmiştir. 

İşleme konu olan mal cinsi ne olursa olsun, vadeli bir kontrat; ileriki bir tarihte gerçekleşecek mal teslim işlemini ifade etmektedir. Vadeli piyasada gerçekleştirdikleri alım işlemi sonucunda herhangi bir ay için düzenlenmiş kontrata sahip olan alıcılar; "spesifik ve belirli miktardaki bir mali" (örneğin, 1.000 Ons altım), "belirli bir fiyattan" (örneğin, 353.50$'dan) ve "belirli bir tarihte" (örneğin, Şubat sonunda) teslim almayı kabul ederken, satıcılar da; "belirli bir malı", "belirli bir fiyattan" ve "belirli bir tarihte" teslim etmeyi kabul etmektedirler. Vadeli piyasada alım işlemi yapan herhangi bir kişi, uzun bir pozisyona (long positton) girerken, satış işlemi yapan kişi de kısa bir pozisyona (shortposition) girmektedir. 

Vadeli işlemlerde kişiler, alım veya satımı yapılan malın kendisine sahip olmak­sızın, uzun veya kısa pozisyona girebilmektedirler. Yani böyle bir işlem yapabilmek için temel mala sahip olmak şart değildir. Örneğin, elinde olmayan 10 kontrat altını Aralık kontratıyla satışa sunan bir kişi, aslında; Aralık ayının belli bir gününde, 1.000 ons altını belli bir fiyattan satma yükümlülüğü altına girmiş olmaktadır. Ancak böyle bir yükümlülük altına giren kişinin, ne bu altına sahip olmak ne de vade sonunda bu altınları teslim etmek gibi herhangi bir niyeti bulunmadığı gibi, bu işlemin karşı tarafında bulunan ve Aralık ayı sonuna mal alan kişinin de; 1.000 ons altına sahip olmak veya vade sonunda bu altınları teslim almak gibi herhangi bir niyeti bulunmamaktadır. 

Vadeli işlemlerin rahatlıkla tasfiye edilmesinden ve pozisyon değişikliğinin ko­laylıkla yapılabilmesinden dolayı, alım satıma konu olan malın teslimi dikkate alınmamaktadır. Örneğin, Nisan ayı kontratıyla vadeli satış işlemi gerçekleştiren kişi, fiyatın kendisine uygun olması durumunda Nisan ayının bitiminden önceki herhangi bir tarihte satmış olduğu malı tekrardan satın alarak, açık durumda olan piyasa pozisyonunu kapatabilme hakkına sahiptir. Vadeli piyasada alış veya satış yapan kişinin, Iong veya short pozisyonunu kapatabilmesi için vadenin bitim tarihini beklemesine gerek bulunmamaktadır.

Vadenin son günü, mal tesliminin gerçekleşeceği günü ifade etmektedir. Alış veya satış yapan kişinin pozisyonuna bağlı kalması her ne kadar söz konusu olmasa da, bazı durumlarda, vade sonunda fiziksel mal teslimi de yapılabilmektedir. Vadenin bitim tarihinden önce pozisyonunu kapatmayan kişi vade tarihinin sonunda; almış olduğu mal tutarını tamamen ödemek; satmış olduğu malı da fiziksel olarak teslim etmek zorundadır. Ancak şu da var ki, gerçekleşen vadeli altın işlemleri içinde 'fiziksel teslim"çok küçük bir yüzdeyi oluşturmaktadır. Normalde, ileriki bir tarihe alım yapan kişiler, almış oldukları mallan vade tarihinden önce satarken; mal satan kişiler de, satmış oldukları mallan vade tarihinden önce satın alma yoluna gitmekte ve böylelikle long veya short pozisyonlarını kapatmaktadırlar.