1958, 1970 ve 1980 Ekonomik İstikrar Kararları ve Sonuçları

Türkiye' de 5 Nisan 1994 Kararlarından önce 1958, 1970 ve 1980 yıllarında da "istikrar Paketleri" yürürlüğe konulmuştur. Türkiye ekonomisinde, 1958 yılından itibaren ortalama her 10-12 yılda bir istikrar tedbirlerine başvurmak, bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Her istikrar tedbirinin, mutlaka IMF tarafından mali yönden desteklenmesi gerekmiştir. 1 Mart 1947 tarihinde çalışmaya başlayan IMF, otuz yıl boyunca Türkiye ekonomisini denetlemiştir. 1985 yılında IMF' den kurtulan Türkiye'nin 10 yıl sonra 1994'de istikrar için yeniden IMF'nin şartlarını kabul etmek durumunda kalması, ekonomi yönetimi açısından bir başarısızlığın açık kanıtıdır. IMF'nin Türkiye ekonomisine ilk müdahalesi, dış borçlar yüzünden gerçekleşmiştir. 1958'de 600 milyon dolarlık dış borç ertelenmiş, 359 milyon dolarlık yeni kredi sağlanmıştır. Buna karşılık Türkiye 3 Ağustos 1958' de yaptığı yüzde 320 oranında devalüasyon ile TL'yi dolar karşısında 2.80 liradan 9 liraya düşürmüştür. 1970'ler, Türkiye ekonomisi açısından tam anlamıyla IMF'Ii yıllar olmuştur. 1970' den 1977' ye kadar IMF'nin istekleriyle 13 mini devalüasyon yapılmıştır. 1970' de başlayan devalüasyon hastalığı, sonraki yıllarda da devam etmiştir. 1970 Ekonomik istikrar Paketi tartışılırken zamanın Başbakanı Süleyman Demirel, devalüasyon kararını almak zorunda kalınca bu kararı Washington'a şifreli bir mesajla iletmiştir: "Papaza söyleyin, ayin hazırlığı yapılsın". Yani, IMF Direktörüne söyleyin, devalüasyon tamam. 
5 Nisan Kararlarını, daha önceki üç Karar ile karşılaştırabilmek için, 1958, 1970 ve 1980 tedbirleri ve sonuçları aşağıda özetlenmiştir. 

1958' de gelirken ekonomik gelişmeler

- Sabit kur politikası uygulaması, ihracat artış hızında azalma, ithalatta artma, temel malların ithalatında azalma, 1954'ten sonra tarımsal Üretim artışında yavaşlama, Büyüme hızında düşme, Enflasyonist baskılarda artma, Döviz darboğazı 

1958 Kararları

- Yüzde 170 devalüasyon (4 Ağustos 1970, 1 $=9.000 TL), Dış borç ertelemesi ve yeni kredi alınması (420 milyon dolar borç ertelemesi ve 350 milyon dolar taze kredi alınması), Katlı kur sisteminden tekli kur uygulamasına geçiş, 
Sonuçları 
- ithalatta artma, ihracatta beklenen artışın sağlanamaması, Merkez Bankası ve ticari kredilere getirilen tavan sonucunda kredi kullanımında daralma, Dış ticaret açığında büyüme, Büyüme hızında düşme, Bazı bankaların tasfiye edilmesi (Sanayi Bankası, Esnaf Kredi Bankası, Doğubank, Raybank, Türkiye Kredi Bankası). 

1970' e gelirken ekonomik gelişmeler 

- TL' nin aşırı değerlenmesi, ihracatta duraklama ve ithalat patlaması sonucu büyüyün dış ticaret açığı, işçi dövizi girişlerinde azalma. 

1970 Kararları 

- Yüzde 66 devalüasyon (10.8.1970, 1 $= 15.150 TL ithalatta), 950 milyon dolar yeni kredi, ihracatta katlı kur uygulamasına devam, ithalat teminat oranlarıda azaltma, ithalatın miktar kısıtlamaları ile sınırlanması 

Sonuçları 

- işçi döviz i gelirlerinde yükselme, ihracatta artma, 1973' te ödemeler dengesinin uzun süredir ilk kez fazla vermesi, DÇM yoluyla borçlanma, Hızla büyüyen dış ticaret açığının önce işçi dövizleriyle sonra dış borçlanma yoluyla karşılanması 

1980' e gelirken ekonomik gelişmeler 

- 1971 ve 1973 petrol şoklarının ertelenmiş etkilerinin katlanarak yaşanması, DÇM hesaplarına kur garantisinin kaldırılması ve yurtdışı çıkışlarına kısıtlama getirilmesi, Vadesi gelen DÇM borçları ve bunların faizlerinin denememesi, Mal karşılığında ithalatta ortaya çıkan garantisiz ticari borçların katkısıyla toplam dışı borçlarda ve özellikle kısa vadelilerde rekor artışı, Enflasyonun üç haneli seviyelere ulaşması, ihracatın tıkanması, Döviz rezervlerinde azalma, 1978' de devalüasyon (1 $=25.000 TL), Ödemeler dengesine rekor açıklar,
- KiT ürünlerine zamlar, Döviz sıkıntısı sebebiyle ithalat kısıtlamalar, 1979' da devalüasyon (1$=47.000 TL), Ekonomide tıkanma, enflasyonda artma, büyümede duraklama

1980 Kararları 

- KiT ürünlerine zam yapılması, Yüzde 49 devalüasyon, Emisyon artışının sınırlandırılması, 1981 Mayıs'ında günlük kur ayarlamasına geçiş, Tarım ürünleri destekleme alımlarında vazgeçilmesi, ithalatın kademeli liberasyonu, Yurtdışı müteahhitlik hizmetlerinin desteklenmesi, Ücret ve maaş artışlarının sınırlı tutulması, Yabancı sermaye giriş ve kar transferine kolaylık sağlanması, Faiz oranlarının yükseltilmesi, ihracatın teşviki (vergi iadesi, düşük faizli kredi, imalatçı ihracatçılara ithal girdide gümrük muafiyeti, sektörlere göre farklılaşan teşvik sistemi), Dövize Çevrilebilir Mevduat uygulamasına son verilmesi

Sonuçları

- ihracatta artış, özellikle sınai malları ihracatının payında yükselme, Yabancı sermaye girişlerinde hızlanma, işçi dövizi girişlerinde ve turizm gelirlerinde artma, 1981 liberasyonundan sonra ithalatta hızlı gelişme, Dış ticaret açığında büyüme, Katlı kur sisteminden ayrılma, Gübre, enerji ve ulaştırma dışında sübvansiyonları kaldırma,
- Türk Parası Kıymetini Koruma mevzuatında liberalleşme (1989' da sermaye hareketlerine serbest i ve TL'ye konvertibilite sağlama), Serbest faiz politikası uygulama, 1988 sonlarında, yüksek reel faizin etkisiyle TL'nın aşırı değerlenmesi, 1990'lardan sonra ihracatta durma, ithalatta patlamanın meydana gelmesi, hızlı enflasyon ve TL' dan kaçış sonucunda ekonomide dolarlaşmanın başlaması, memur maaşlarının önce aylık, sonra da üç aylık sürelerde ayarlanmasına başlanması.