Avrupa Birliği’nde Enerji Arzı ve Talebi 

İkinci Dünya Savaşı sonuçlandıktan sonraki dönemde tüm Avrupa yiyecek ve yakıt sıkıntısı ile karşı karşıya kalmıştır. Yaşanan yakıt sıkıntısının en önemli nedeni, savaş sonrası dönemde ülkelerin ekonomilerinin toparlanma sürecine girmesine paralel olarak yapılan yatırımlarla birlikte üretimde meydana gelen artış olarak görülmektedir. 

1950’lerden başlayarak, ekonomideki hızlı büyümeyle ile birlikte gelişmiş ülkelerdeki enerji tüketimi de hızlı bir şekilde büyümüştür. 

AB’de Enerji Tüketiminin Tarihsel Gelişimi

* Milyon ton petrol eşdeğer

Kaynak: Eurostat, El-Agraa, A.M. ve Mc Gowan, F., “Energy Policy”, s. 293-318, The European Union Economics and Policies, Ali M. El-Agraa (der.) içinde, Altıncı Baskı, Pearson, H., 2001,s. 29

1973’te yaşanan petrol krizinden önceki dönemde, AB ülkelerinin toplam enerji tüketimindeki artış genel ekonomik büyüme oranını aşmıştır (Ege, 2004:5). Bu dönemde Birliğin ekonomisi ortalama yüzde 5 oranında büyümüştür. Tablo 1’i incelediğimizde görülmektedir ki, Avrupa Birliği on beş ülkesinin (AB-15) enerji tüketimi 1960’lı yıllarda ortalama olarak yılda yüzde 6,3 gibi yüksek bir artış göstermiştir. Aynı dönemde net ithalat da çok yüksek bir artışla yüzde 12,2’lik bir hızla büyümüştür.  

AB’de Enerji Üretim ve İthalatının Tarihsel Gelişimi

* Milyon ton petrol eşdeğer

Kaynak: Eurostat, El-Agraa, A.M. ve Mc Gowan, F., “Energy Policy”, s. 293-318, The European Union Economics and Policies, Ali M. El-Agraa (der.) içinde, Altıncı Baskı, Pearson, H., 2001,s. 295 

Yine aynı dönemde ithal enerjinin daha ucuz hale gelmesi Birliğin tüketim, üretim ve ithalat kalıplarının değişmesine yol açmıştır. İlk değişiklik yerli kömür kaynaklarının yerini ucuzluğu nedeniyle ithal edilen kömür ve petrolün almasıyla yaşanmıştır. Bu değişiklik ile birlikte, toplam enerji tüketimi içindeki ithal edilen enerjinin payı olarak tanımlanan AB ithal bağımlılık katsayısı hızlı bir şekilde artarak 1930’larda yüzde 1 iken 1950’lerde yüzde 15, 1973’de ise yüzde 66’ya yükselmiştir. Birlik yabancı kaynaklara, özellikle de petrole artan bir şekilde bağımlı hale gelmeye başlamıştır (Molle, 2006: 195).

1970’li yıllarda yaşanan petrol şokları ile birlikte ucuz petrol fiyatları ve iyi işleyen enerji piyasaları dönemi son bulmuştur. Petrol fiyatlarındaki yaşanan artış sonucu dünya genelinde ekonomik aktivitelerin ve enerji talebinin azalmasına neden olmuştur. 

1973’te yaşanan petrol krizi ile birlikte artan petrol fiyatları enerjide ithal petrole bağımlı hale gelmiş Birliğe üye ülkelerin enerji tüketimlerinde İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ilk defa bir düşüşe neden olmuştur. Birinci petrol şokunun ardından 1979 yılında yaşanan petrol krizi, petrol fiyatlarının 4 kat artmasına neden olurken, petrol fiyatlarındaki bu artışa paralel olarak Birliğe bağlı ülkelerdeki enerji tüketimleri ciddi şekilde azalmış, gayri safi yurtiçi hasıladaki (GSYİH) artış ise çok düşük seviyelerde seyretmiştir (Molle, 2006:193). Tablo 1 ve Tablo 2’de görüldüğü üzere kriz yılları olan 1970’lerde ortalama tüketim artışı yüzde 1,8, net ithalattaki artış binde 6, üretim artışı ise yüzde 3,7 olarak gerçekleşmiştir. 

1970’lerde yaşanan petrol şokları enerjide dışa bağımlı olarak büyüyen Avrupa Birliği ekonomisinin ne denli tehlikeli risklerle karşı karşıya olduğunun görülmesini sağlamıştır. Bu tehlikeli riskleri bertaraf etmek isteyen AB, yerli üretimin artırılması, toplam enerji tüketiminin azaltılmasını sağlamak için enerji tasarruf edici politikalar ve daha enerji etkin üretim teknikleri uygulamaya başlamışlardır. Bu gelişmelere paralel olarak 30 yıl sonra ilk defa her bir GSYİH birimi başına düşen petrol tüketim miktarı azalırken, 1980’lerin ortalarında her bir GSYİH birimi başına düşen elektrik kullanımı sürekli artış eğilimini terk ederek durağan hale gelmiştir. Bunun yanında 1973’de yüzde 66 olan enerjide dışa bağımlılık oranı yüzde 42’ ye gerilemiştir (El-Agraa ve Martin, 2007:316). 

Dönemsel olarak meydana gelen bu gelişmeler, Avrupa Birliği’nin krizlere, enerji ithalatı ve tüketimini kısıp enerji üretimini artırarak tepki verdiğini göstermektedir. Fakat 1980’lerin ortalarından petrol fiyatlarının düşmesi sonucu ekonomik büyüme ivme kazanırken, enerji tüketim ve ithalatı artışında yeniden bir kımıldama olmuş, enerji üretim artış hızı ise belirgin bir biçimde azalmıştır. Enerji tüketim miktarının ve ithalatının artış göstermesi buna karşın enerji üretiminin azalması Birliğin enerjide dışa bağımlılık oranının artmasına neden olmuştur (Kengyel ve Palankai, 2003: 352). 

Yeni yüzyılın başında Avrupa Birliği’nde enerji dengesini, 2004 yılı katılımı öncesi üye ülkeler (AB–15), 2004 ve 2007 yılları katılımları sonrası üye ülkeler (AB–25, AB–27) kapsamında Tablo 1 ve Tablo 2’deki verileri ışığında yeniden değerlendirdiğimizde bu üç grupta da enerji üretiminde bir azalış olduğu, diğer taraftan enerji ithalatı, brüt enerji iç tüketimi ve nihai enerji tüketiminde bir artışın yaşandığı görülmektedir. 2000–2007 yılları arasında AB–15 brüt enerji iç tüketimi ve nihai enerji tüketimi sırasıyla yıllık ortalama yüzde 0,4 ve 0,3 artış gösterirken, aynı dönemde ithalat yıllık ortalama yüzde 2’lik bir oranda büyümüş, üretim ise yıllık ortalama yüzde 1,3’lik bir oranla azalmıştır. AB–15 için gerçekleşen bu oranlar AB– 25 ve AB–27 için hemen hemen aynıdır.