Belediyeye Ait Kuruluşların Özelleştirilmesine İlişkin Yasal Prosedür ve Uygulamaları 

Sami Gökdeniz 

I) Genel Olarak 

1580 sayılı Belediye Kanunun 19/1. maddesinde belediyeler, kanuni mecburi gö­revleri yaptıktan sonra belde sakinlerinin müş­terek ve medeni ihtiyaçlarını karşılayacak her türlü girişimde bulunmakla yetkili kılınmış, hukuki yorum ilkelerinden olan yasaklanma­nın yapılabileceği ilkesinden hareketle, bele­diye kanununda belediyelere verilen görevler­den sonra sosyal, ticari ve sınai kamu hizmeti sınırları dahilinde belediyeler, hizmetlerini da­ha verimli ve pratik bir şekilde ifade edebil­mek için çeşitli konulan baz alan anonim ve li-mited şirketler kurmuşlardır. 

Belediyelerin kurmuş oldukları şirket-1er, belediye bütçesine zarar vermişlerdir.

Ekonomide verimlilik artışı ve kamu giderlerinde azalma sağlamak için belediyelere  ait ticari kuruluşlar ile her türlü iştiraklerindeki paylarının özelleştirilmesi hakkında bazı kanun ve hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair 27.11.1994'te 4046 sayılı ka­nun yapılarak yürürlüğe girmiştir. 

Kanun kapsamında; özelleştirme ilkele­ri, özelleştirme yüksek kurulu, özelleştirme idaresi başkanlığı, fon ve kaynaklar, denetim, uygulanmayacak hükümler, stratejik konu ve kuruluşlar ile imtiyazlı hakların belirlenmesi, kamu hizmetlerinin gördürülmesinin özelleşti­rilmesi, özelleştirme uygulamalarının nasıl olacağı, özelleştirme yöntemleri, değer tesbiti ve ihale yöntemleri, iş kaybı ve tazminatı ve diğer hizmetlerin verilmesi, kamu ortaklığı fo­nu, .... gibi hükümlerle bazı geçici hükümler düzenlenmiştir. 4046 sayılı kanun ile bundan sonra ticari kuruluşlar kurulması Bakanlar Ku­rulu iznine tabi tutulmuştur. 

II) Belediye İktisadi Teşebbüslerinin ve Belediye Şirketlerinin Özelleştirme Kararının Alınması Usulü

1) 4046 Sayılı Yasa Hükümleri

17. madde gereğince özelleştirme kap­samına alınmasına idarenin teklifi üzerine, özelleştirme yüksek kurulunca karar verilir. Gerekli görülenlerin bu kanuna uygun ana sözleşmelerinin hazırlanarak A.Ş.'lere dönüş­türülmelerine A.Ş. olanların;

-  Aktiflerinin bir kısmının satış yoluyla bir başka şirkete devri veya,

-  Şirkette mevcut aktiflerin bir kısmının ayni sermaye şeklinde konularak yeni şirket kurulması suretiyle bölünmelerine,

- Veya yeni bir A.Ş. halinde birleşmele­rine idarece karar verilir ve bunların ana söz­leşmeleri idare tarafından onaylanır (md. 20/ A). Bu maddede belirtilen işlemler hakkında T.T.K. nun tür değiştirme ve birleşmeye ilişkin 147,148, 149,150,152, 451, ve 452. maddeleri hükümleri uygulanmaz. 

TBMM Anayasa Komisyonu belediyele­re bağlı kuruluşların özelleştirilmeleri önerisini reddetmiş bulunmaktadır. B.İ.T.lerin A.Ş. statüsüne dünüştürülerek özelleştirilmesi gere­kir. 

2) "Yetkili Organ"Kavramı Açısından

T.T.K. nun 415, 418, 518, 520. md. uya­rınca ortaklık payı sahibi olan belediyeler sa­hip oldukları paylan 3. şahıslara devredebilir­ler ve satabilirler. Ortaklık paylarının ve hisse senetlerinin satışa çıkarılmasında, asıl yetkili karar organı Belediye Meclisidir. Ancak 1580 sayılı kanunun 83/2 ve 8. maddeleri gereği Be­lediye Meclisinin satış karan üzerine belediye Encümeni ihale komisyonu sıfatıyla satışı sağ­layabilecektir. 

III) Özelleştirme Yöntemleri 

4046 sayılı kanunun 18. madde de özel­leştirme yöntemleri sayılmıştır.

1) Satış

Kuruluşların aktiflerindeki mal ve hiz­met üretim birimleriyle varlıklannın mülkiyeti­nin kısmen veya tamamen bedel karşılığı dev­redilmesi ya da bu kuruluşların içinde bulun­dukları şartlar da dikkate alınarak, yurt içinde ve yurt dışında, 

- Halka arz,

- Gerçek veya tüzel kişilere blok satış,

- Gecikmeli halka arzı içeren blok satış,

- Çalışanlara satış,

-  Borsada normal veya özel'emir ile satış.

-  Menkul kıymetler yatırım fonları ve veya menkul kıymetler yatırım ortaklıklarına satış,

-   Veya bunların birlikte uygulanması yoluyla bedel karşılığı devredilmesidir. Beledi­yelerin ortak oldukları şirketlerdeki hisselerini satmadan, bu konuda Belediye Meclisinden satışa dair karar almaları gerekir. 

a) İhale Usulü İle Satış 

Bu konuda yapılması öngörülen işler­de, 2886 sayılı Devlet İhale K. ve 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile 832 sayılı Sayıştay Kanununun vize ve tescile ilişkin hü­kümleri uygulanmaz, (md. 12)

Bu kanuna ilişkin uygulanacak ihale usulleri ayrıca 18. maddenin C bendinde belir­tilmiştir. Bu yöntem ile hisse senetleri borsa kotuna alınmamış A.Ş. hisseleri ile limited şir­ketler satılabilir.

Açık veya kapalı teklif usulü, pazarlık usulü, açıkarttırma usulü ve belirli iş teklifler arasında kapalı teklif usullerinden biri ile ihale işlemleri ihale komisyonları tarafından yürütü­lür. Bu konuda en önemli husus, özelleştirile­cek kuruluşların ve hisse senetlerinin değer tesbit işlemleridir. Bu işlemler idare bünyesin­de ve idare başkanının onayı ile en az 5 üye­den oluşturulacak "Değer Tesbit Komisyonla­rı" veya idare tarafından teklif ve kurulca ka­bul edilecek "Özel Bağımsız İhtisas Kuruluşla rı" tarafından yapılır, yöntem ve çalışmalar açıklık-şeffaflık ilkesi gereği kamuoyuna du­yurulur. 

b) Borsada ve Sermaye Piyasası Kurulu Kanalıyla Satış 

T. T. K. 503. maddesi gereğince, ortak­larca konulan sermayeye karşılık hisse senedi çıkarılmadığı için limited şirket hisseleri ve ay­rıca sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerdeki hisseler borsa yoluyla satılamaz. Bunların dışında;

-  Halka açık ve 2499 sayılı sermaye pi­yasası kanununa göre hisse senetleri S. P. K. kaydına ve borsa kotuna alınmış, borsada iş A.Ş. hisseleri ile,

- Halka açık olmayan ve hisse senetleri halka arz edilmemiş yani borsada alınıp - satı lan hisselerinin borsa yoluyla satışı mümkün dür.

2499 sayılı sermaye piyasası kanununa ilişkin hükümlerce, belediyelere ait bir A.Şnin hisselerinin tamamı veya bir kısmının özel şahıs veya kurumlara satışı da mümkündür. 

c) Halka Arz Yoluyla Satış

Halka arz, A.Ş. nin kuruluşunda (T.T.K. 276/3), sermaye arttınmında (T.T.K. 392, 393. md,) ve ani kuruluşda (T.T.K. 304. md.) dü­zenlenmiştir.

Halka açık olmayan şirketlerin satışı sermaye arttırımı ile, halka açık ama hisse se­netleri borsa kotuna alınmayan şirketlerin satı­şı ortakların hisselerinin satılması ile olur. 

d) Blok Satış

Ayrıca hisse senetleri satışa çıkartılma-yıp, sadece mal varlığı yani şirketlerin bazı ak­tiflerinin, yan hizmetlerinin veya küçük işlet­melerin gerçek veya tüzel kişilere satışında kullanılan yöntem.

e) Menkul Kıymetler Yatırım Fonları ve­ya Menkul Kıymetler Yatırım Ortaklıklarına Sa­tış

S. P. K. na göre faaliyette bulunabilecek yardımcı kuruluşlar; aracı kurumlar, menkul kıymetler yatırım ortaklıkları ve rhenkul kıy­metler yatırım fonudur. Özelleştirme kapsamir na alınan kuruluşlara ait hisseler bu yardımcı kuruluşlara doğrudan satılabilir.

Aracı kurumlar, kendi mali yükümlü­lüklerini içeren evrak ihdas edip, halka arz edemez ve alım satımında bulunamazlar. Baş­kası namına ve hesabına veya kendi namına başkası hesabına veya kendi nam ve hesabına aracılık amacıyla alım satımı ancak kanunla düzenlenen aracı kurumlarca yapılır. (S.P.K. 31. md.)

Menkul kıymetler yatırım ortaklıkları; menkul kıymet portföyü işletmek üzere kuru­lan anonim ortaklıklardır.

f)  Çalışanlara Satış 

Özellikle verimsiz, sürekli zarar edeh kurum ve kuruluşlara ait hisse senetleri, o bi­rimlerde çalışan kişilere satılmak suretiyle iş­gücüne dayalı verimliliğin arttırılması, yöne­timde bizzat çalışan kesimin söz sahibi olması sebebiyle karlı ve etkin hale getirilmesi sağla-

g) Birden Çok Yöntem Uygulanması

Birden çok satış yönteminin birarada kullanılarak, belirtilen bedel karşılığı maksi­mum fayda sağlama yoluna da gidilebilir. 

2) Kiralama

Belediyeye ait kuruluşların aktiflerinde-ki varlıkları kısmen veya tamamen bedel kar­şılığında ve belli bir süre ile kullanma hakkı­nın verilmesi de bir .özelleştirme yöntemidir. Kiralama veya benzeri yöntemlerle kullanma hakkı devir süresi 4046 sayılı yasa tarafından 49 yıl ile sınırlandırılmıştır. 

3) İşletme Hakkının Verilmesi

Belediyeye ait kurumlar ve ortağı bu­lunduğu kuruluşların bir bütün olarak veya aktiflerindeki mal ve hizmet üretim birimleri­nin (Mülkiyet hakkı saklı kalmak kaydıyla) bedel karşılığında en fazla 49 yıl süre ile ve belli şartlarla işletilmesi hakkının verilmesidir. 

4)  Mülkiyetin Gayri Ayni Haklarının Tesisi

Kuruluşların aktiflerindeki mal ve hiz­met üretim birimleri ile varlıklarının mülkiyeti ilgili kuruluşa ait olmak üzere, medeni kunun-da öngörülen şekil ve şartlar dahilinde, malike ait kullanma hakkına ilişkin bazı tasarruflara rıza gösterilmesine veya malikin mülkiyete bağlı haklannı kullanmasından vazgeçmesi sonucunu doğurmasına ilişkin hakların tesisi­dir. 

5) Gelir Ortaklığı Modeli ve işin Gereği­ne Uygun Sair Hukuki Tasarruflar

Kuruluşların özellikleri ve yapıları dik­kate alınarak, sayılan özelleştirme yöntemle­rinden farklı ve genel hükümler ile özel ka­nunlarda belirtilen diğer yöntemlerdir.

Bütün bu sayılan yöntemlerden hangisi­nin uygulanacağına Özelleştirme Yüksek Ku­rulu karar verir. (4046 sy. K. 18/A-son md.) 

IV) Belediyelerde Özelleştirme Uygulamaları

4046 sayılı kanunun 26. maddesinde, uygulamada izlenecek yasal prosedür açıklan­mıştır. Özelleştirilmesine ilişkin işlemler bu kanundaki esaslara göre yetkili organlarınca (Meclis, Encümen) belirlenir ve yürütülür.

Özelleştirme ile sağlanan gelirler ilgili belediye tarafından özel bir hesapta toplanır. Bu gelirler öncelikle, özelleştirme uygulamala­rı sonucu doğabilecek iş kaybı nedeni ile yapı­lacak tazminat ödemeleri, ve gerektiğinde be­lediyece özelleştirilecek diğer kuruluşlarda ya­pılacak idari, mali ve hukuki düzenlemelerin gerektirdiği harcamalarda kullanılır. Geriye bir miktar gelir kalırsa, bu da belediye tarafından bütçeye gelir kaydedilir. 

V) Özelleştirme Kanunu Kapsamı

Dışında Satış Yolları

Henüz özelleştirme kapsamına alma ka­rarı verilmemiş olan belediye iştirakleri ve ku­ruluşları, özelleştirme kararı alma aşamasına kadar, belediye kanunu,, ticaret kanunu ve devlet ihale kanunu ile diğer genel mevzuata tabidir.

Anılan yasanın 18/A-e bendinde genel hükümler ile özel kanunlar da belirtilen diğer yöntemlerle de özelleştirme yapılabileceği be­lirtilerek, uygulamaya ilişkin bir açık kapı bı­rakılmıştır.

2886 sayılı kanunun 71. maddesine gö­re, bu kanunun kapsamına giren idarelerin kendi aralarında yaptıkları ihale işlerinin, Ma­liye Bakanlığının uygun görüşü alınarak kıy­met takdiri suretiyle yapılması mümkündür. Ancak acil ve zorunlu durumlarda, söz konu­su işlemi Maliye Bakanlığının uygun görüşü alındıktan sonra kıymet takdiri suretiyle yapa­bilirleri

T. T. K. nin 454. maddesine göre bele­diyeler ve özel idareler şirketleri kendileri de devralabilirler, şirketin hukuki varlığı bu yolla sona erdirilebilir. 

Sonuç 

4046 sayılı kanun ile 233 sayılı kanun ile 233 sayılı K. H. K. nin çeşitli hükümleri ve 3194 sayılı İmar Kanununun hükümlerinde değişiklik yapılmış, belediyelerin yetki kapsa­mında olan imar uygulamalanna bir çifte stan­dart getirilmiştir.

Çeşitli özelleştirme yöntemlerinin ne şekilde olacağına, Belediye Meclislerinin karar vermesi, değer tesbiti ile ihalesini kendisi ya­parak bedelini bizzat tahsil etmesinin daha uygun olacağı kanaatindeyim.