Bilgi ekonomisinin temelinde bilgi teknolojileri ve bunların işleyiş süreçleri yatmaktadır. Bilgi, bireyin zihninde tutulan veya kayıt ortamlarına kaydedilerek iletilen sistematik, anlamlı ve ilişkili veriler bütünüdür. Teknoloji ise, sistematik üretim bilgisi, bilgili insan gücü ve donanım unsurlarının bileşkesini içeren dinamik bir olgudur. Teknolojinin özünde bilgi bulunmaktadır. Bu anlamda bilgi, teknolojinin hem girdisi hem de çıktısı durumundadır. Bu nedenle teknoloji bilgi ekonomisinin temel değişkenidir.

Bilgi ekonomisi esas itibariyle iletişim teknolojisiyle bağlantılı olarak düşünülmektedir. Ancak sadece iletişim sektöründeki gelişmelerle bilgi çağına girildiğini ifade etmek doğru olmayabilir. Zira bilimsel alandaki gelişmeler sadece iletişim sektörüyle sınırlı değildir. NANO teknolojisinde gelinen durum, insanın gen haritasının çözülmesi gibi pek çok alanda gelişmeler yaşanmaktadır. Ayrıca bilgi çağının ve bilgi ekonomisinin gelişmesi ile küreselleşme arasında da çok yakın ilişki bulunmaktadır. Önem ve etki bakımından 2000 yılı ve 2001 yılının ilk beş ayında sağlanan gelişmelerin geçen yüzyıldaki gelişmelere neredeyse eşit düzeyde olduğu ifade edilmektedir.

Bilimsel bilginin teknolojiye uygulanması üretimde verimliliğin sağlanmasına neden olmaktadır. Bilgi teknolojilerini kullanan firmalar daha kısa sürede ve daha fazla ürün üretmektedirler. Aynı zamanda bilgi teknolojileri vasıtasıyla mal ve hizmet çeşitliliği artarak kalite ve verimlilik artışını da beraberinde getirmektedir. Bütün bunlar firmalara rekabet avantajı sağlamaktadır. Kârını maksimum etme veya maliyetlerini minimize etme amacı ile firmalar hızlı bir şekilde yeni teknolojilerle donanmaları gerekliliğini bilmektedirler.

Bilgi teknolojileri üretimden tüketime kadar her alana yoğun bir şekilde girmiş durumdadır. Ayrıca bilgi ve iletişim teknolojilerindeki ilerlemeler, pek çok yeni iş kolunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. Beceri sahibi olmayanların iş bulmaları gittikçe zorlaşırken beceri sahibi olanlar ödüllendirilmektedirler.

Bilgi ekonomisiyle birlikte iktisadi faaliyetlerin büyük bir kısmı internet ortamına taşınmıştır. Herhangi bir mal veya hizmet alma veya satma, para transferi, ortak ürün geliştirme ve planlama, ihale ve sözleşme gibi ekonomiye ait ne kadar işlem varsa yeni teknolojiler kullanılarak internet ortamında gerçekleştirilmektedir.

Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Geçiş

İnsanlık tarihi şimdiye kadar dört büyük gelişme aşamasına tanık olmuştur. Bunlardan ilki ilkel toplum aşamasıdır. İnsanların yerleşik hayata geçip tarımla uğraşması ile birlikte ilkel toplum yerini tarım toplumuna bırakmıştır. İngiltere’de sanayileşmenin ortaya çıkması ve gittikçe hızlanması sanayi toplumu denilen yeni gelişme aşamasına yol açmıştır. Sanayi toplumunun ortaya çıkmasını sağlayan temel unsurlar, buhar gücünün ulaşım, madencilik ve fabrika üretimi gibi farklı alanlarda kullanılması ve elektrik enerjisinin kullanılmasıdır. Bilginin üretimde faktör olarak kullanılması, bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler sonucunda ABD ve Japonya gibi dünyanın en sanayileşmiş ülkeleri sanayi devriminin kazanımlarını da arkalarına alarak 1950’lerde sanayi toplumu sürecini tamamlayıp bilgi toplumuna geçmişlerdir.

Tarım ve sanayi toplumlarında “güç” insan ve makine gücünü elinde bulunduranlarda iken, bilgi toplumunda “güç”, bilginin, yani aklın gücünden yararlananlardadır. Bu bağlamda bilgi üretiminde ve işlenmesinde kullanılan bilgi ve iletişim teknolojileri bilgi toplumunun en belirleyici göstergelerinden birisidir.

Sanayi toplum yapısını bilgi toplumuna dönüştüren unsurlar ise bilgi teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler sonucunda bilgi üretiminin artması, nitelikli işgücünün önem kazanması, eğitimde sürekliliğinin ön plana çıkması ve elektronik ticaret gibi yeni gelişmelerin ortaya çıkmasıdır. Sanayi toplumunun uzantısı olarak ortaya çıkan bilgi toplumu, bilgi toplumu (Peter F.Drucker), endüstri sonrası toplum (Daniel Bell), enformasyon toplumu (Y.Masuda), büyük yönelimler çağı (Patrico Aburdane), teknotratik çağ (Zbigniev Brzezinski), post modern ve bilgi ekonomisi gibi kavramlarla ifade edilmektedir.

Bilgi toplumu, bilginin, yaşamın her alanında her geçen gün artan bir hızla ve küresel ölçekte, sürekli akıp arttığı, esneklik, çeşitlilik, yaratıcılık, yenilik gibi kavramların belirleyici olduğu, eğitimli bireylerin ön plana çıktığı etkileşimi son derece yüksek, şebeke yapısında bir toplum olarak tanımlanmaktadır. Bilgi ve teknolojide meydana gelen gelişmeler, bu sürece geçilmesinin en önemli nedenlerindendir.

Bilgi toplumunda bilgi ve teknoloji daha önemli bir faktör haline gelmiştir. Bilgi ve teknoloji üreten ülkelerin dünyada daha önemli bir yere sahip oldukları bilinmektedir. Bu duruma tanık olan gelişmekte olan ülkeler sanayileşmeyi tek amaç olarak görmekle yetinmeyip sanayileşmeyle birlikte bilgi toplumuna dönüşmeyi amaç edinmektedirler. Sanayi devriminin kazanımlarını arkalarına alan gelişmiş ülkelerin hedefi, bilgi toplumuna geçmektir. Bu hedefe uzanan yol, bilgiyi üretecek beyinler yetiştirmekten ve üretilen bilginin toplumsal ve ekonomik gelişim için kullanılmasını sağlayacak mekanizmaları oluşturmaktan geçmektedir. Gelişmiş ülkelerde bu mekanizmalar, sermaye birikimi, uzun bir süreci öngören kapsamlı ve gerçekçi bilim ve teknoloji politikaları, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine olan yatırımlar gibi avantajlarla daha kolay uygulamaya konulabilmektedir.

Herhangi bir teknolojinin etkisi, o teknolojinin bir işi yapmak için gereken insan yeteneklerini kaç kat artırdığıyla ölçülmektedir. Otomobil ve pulluk, insan yeteneklerini kat kat arttırmıştır. Pulluk tarımsal üretimde on kat artış sağlayan kimyasal gübreyle birlikte kullanıldığında tarım devrimine yol açmıştır. İnsan yeteneklerini bin kat artıran buharlı makine, sanayi devrimine yol açmıştır. Bilgi teknolojileri bilginin toplanmasında, işlenmesinde, depolanmasında insan yeteneklerini milyonlarca kat arttırmıştır. Aynı şekilde iletişim teknolojileri de bilginin ağlar aracılığıyla bir yerden bir yere iletilmesini milyonlarca kat hızlandırmıştır. Başka bir deyişle bilgi ve iletişim teknolojileri insan yeteneklerini trilyonlarca kat arttırmıştır. İnsan yeteneklerinde yüz katlık artışın tarım toplumuna, bin katlık artışın sanayi toplumuna giden yolu açtığı ifade edildiğinde trilyon katlık artışın ne getireceğinin tahmin edilmesi oldukça güç olacaktır. Özellikle internetin yoğun biçimde yaşamımıza girmesiyle birlikte söz konusu artışın bilgi toplumuna giden yolu açtığı söylenebilir.