Bilgi Toplumuna Yöneliş 

Prof. Dr. Erol Arkım 

2000'li yılların Bilgi (enformasyon) Çağı nitelemesini tartışmasız hakedeceği artık ke­sin. Bu çağın kimi toplumları, 2000'li yıllann gerçek Bilgi (Enformasyon) Toplumlan olma yolundalar. Giderek hızlanan baş döndürücü bir teknolojik gelişim, toplumsal ve ekonomik yaşamın her kesiminde keskin değişimlere ve dönüşümlere yol açıyor. Bu olgunun altyapısı Bilgi Teknolojileridir. Bilgi teknolojilerinin üç temel ayağını da

* Bilgisayar Donanım ve Yazılımı,

* Veri İletişim sistemleri ve Ağ Teknolojileri,

* Sayısal Veri/Bilgi Kaynaklan 

oluşturuyor. Bu teknolojilerin nitelikçe üstün insan kaynakları gereksinimi olduğunu da be­lirtelim. Bilgi Toplumundan, bu teknolojileri üretebilen, geliştirebilen, etkinlikle kullanabi­len; ayrıca bunları sosyal ve ekonomik sis­temleri ile bütünleştirebilmiş bir toplumu anlı­yoruz.

Bilgi Toplumunun benzer bir tanımı, çok değerli bir kaynak olduğuna inandığım Türkiye Bilişim Vakfı'nın "Türkiye Bilişim Stratejileri Çalışma Raporu" adlı yayında (http://www.tbv.org.tr/) verilmiştir: 

Bilgi Toplumu, bilgi altyapısının tüm kunım ve kuralları ile benimsendiği ve aksa­madan işlediği bir toplumdur. Buradaki bilgi altyapısı ise, son yıllarda OECD ve Birleşmiş Milletler gibi kuruluşlarda kullanılan "herhan­gi bir kunım veya kuruluşun özellikle karar alı­cılarına, gerek duydukları nitelik ve miktarda­ki kullanabilir bilgiyi gerekli zamanda, gerekli ortamda ve gereken doğrulukta sağlayabilecek hizmetler ve teknolojiler kümesi veya sistemi" anlamındadır. 

Bilgi Teknolojisi-Gelişim 

Bilgi Teknolojilerinin kısa geçmişindeki gelişmelerin ve yakın gelecekte ulaşmaları beklenen düzeylerinin kısa bir özeti, Bilgi Ça­ğında ve Bilgi Toplumu olma özlemindeki ül­kemizin konumunu belirlemede yararlı ola­caktır. 

Bilgisayar Donanımı: 50 yıllık tarihinde hız, kapasite ve yetenekleri sürekli katlanarak artarken fiyatları düşen bilgisayarlardaki bu değişim eğilimi yakın gelecekte de sürecektir. Mikroçip ve mikroişlemci teknolojileri birkaç büyük Amerikan ve Japon firmanın tekelinde olmaya devam edecektir. 

Rölelerle başlayıp elektronik lamba ve transistor evresinden sonra bütünleşik devre evresine hızla geçen bu teknoloji sürekli ola­rak bir yongaya (chip) sığdırabildiği eleman sayısını ve işlem hızını katlamaya ve fiyatları düşürmeye devam etmektedir. O kadar ki, IBM firması saniyede milyonlar yerine 10 tril­yon işlem yapma yeteneği olacak bir mikroiş­lemci üretimi projesine başlamıştır. Veri ve bil­gi depolayıp bunları olağanüstü hızlarda ve çok çeşitli biçimlerde "işleyebilme" yeteneği, insanoğlunun zihinsel üretimini artırmasına yaramıştır. Mikroişlemciler ve bütünleşik dev­reler her boyuttaki bilgisayarın yapımında ve giderek artan ölçekte de akıllı pek çok "bilgi" aygıtında kullanılır hale gelmektedir. Bu "bil­gi" aygıtları, insanın akıl kullanarak başardığı işlere ve hizmetlere koşulmaktadır. Donanım teknolojisindeki gelişmeler, bilgisayarın yan ürünlerinde de kendini göstermiş, lazer yazıcı­lardan üstün çözünürlüklü ekranlara, sığaları milyonlarca karakterden milyarca karaktere çıkan disklere, CD'lere ve DVC'lere, insan-bil-gisayar etkileşiminde sadece metin kullanı­mından, grafik, görüntü, ses, animasyon ve vi­deo kullanımına kadar değişimler olmuştur. Klavye ve fare (mouse) yolu ile etkileşimin ya-nısıra, insanı duyan ve yanıtlayan bir bilgi tek­nolojisi de uzakta değildir. 

Yazılım alanındaki gelişmeler ise bilgi­sayarları daha çok amaç için, daha çok insan tarafından, daha kolay kullanılır bir konuma getirmiştir. Veri tabanı yönetim sistemleri çok hacimli verilerin depolanması, erişilmesi, kul­lanılması işlemlerini kolaylaştırırken, HTML, WEB ve JAVA tabanlı uygulamalar ile her bilgi­sayar, kendini diğer bilgisayarlarla ve bilgisa­yar ağlan aracılığı ile küresel ölçekte iletişime açabilmiştir. 

Veri İletişim Sistemleri, Ağ Teknolojileri ve İnternet 

Mikroelektronik ve yonga teknolojile­rindeki gelişmeler, sadece bilgisayarların değil, iletişim araç ve gereçlerinin de hız ve yetenek bakımından değişimini ve yaygınlaşmasını ola­naklı kılmıştır. Sayısal iletişim, fiber optik ve uydu teknolojileri, ABD'deki tekelci iletişim yapısının yasalarla değiştirilip, rekabetçi bir sisteme geçilmesi sonucu, hızla yaygınlaşmış ve ucuzlamıştır. Bu yaygınlaşma, sanayi toplu­munun demir yolu, deniz yolu ve otoban ağ­ları altyapısı paralelindeki bilgi toplumunun iletişim alt yapısını ortaya çıkarmıştır. 

Diğer yandan, bilgisayarların yerel alan ağlan (LAN) içinde birbiriyle bağlantılı olarak haberleşme ve veri alış-verişi yapabilme yete­nekleri, ileşimi alt yapısındaki gelişmelerden de etkilenerek, her uzaklıktan bağlanabilirlik ve haberleşebilme imkanlarının gelişimi ile so­nuçlanmıştır. Artık her bilgisayar, küresel bir ağın bir öğesidir. Bugün Interet olgusu olarak bildiğimiz bu gelişme, İnternetin kuruluşundaki kısıtlı işlev ve amaçları, hiç öngörülmemiş uygulamaların ve kullanım biçimlerinin, 1990'h yıllarda patlama yaparak ortaya çıkması ile beklenmedik boyutlara ulaşmıştır. Internet tek­nolojisi, bilgisayarlar arası askeri haberleşme­de, ciddi arıza ve kayıplara rağmen güvenilir­lik ve kesiksizlik sağlamak ve süperbilgisayar-ların uzak mesafelerden erişilerek paylaşımını mümkün kılmak üzere başlatılmıştır. Sayısal verilerin paketler halinde düzenlenerek ve TCP/IP olarak bilinen yöntem ve kurallar için­de ağ üzerinde taşınıp aktarılmasını sağlayan bir teknoloji idi. Bir taraftan iletişim sistemleri­nin sayısallaşması, hızlanması ve ucuzlaması öbür yandan da bilgisayarların iş yerlerine, okullara ve evlere kadar yaygınlaşması, bilgi­sayar ağlarının ve bilgisayarlar arası iletişimin gelişmesine neden olmuştur. 

Bilgisayarlara paylaşım amaçlı yüklenen veri ve bilgilerin gerek depolanıp erişilmesi, gerekse ağ üzerinden küresel ölçekte sunumu için geliştirilen son derece yenilikçi yazılım araç ve gereçleri, înternet'teki patlamayı daha da artırmıştır. Netscape ve Microsoft Explorer gibi tarama yazılından, Yahoo, Lycos, Alta Vis-ta gibi arama motorları, WEB ve JAVA tabanlı sistemler, "hypertext" biçimindeki metin dü­zenleme ve kullanma araçlan, veri tabanı sis­temlerine Internet'ten erişim arayüzleri ve çoklu ortam özellikli sunu (metin, ses, görün­tü, animasyon ve videonun birarada olması) imkanları, çok yaratıcı yeni uygulama ve kulla­nım biçimlerinin türemesi ile sonuçlanmıştır. Bu yeni uygulama ve kullanım biçimlerini sıra­lamak olanaksızdır. Ancak, "İnternet ilk küre­sel forum, ilk küresel kütüphane ve bilgi çağı­nın itici gücüdür". Eğitim ve öğrenme sistemle­rinden çalışma, iş yapma ve üretim biçimleri­ne, yayıncılıktan tanıtıma, mesaj alışverişinden sesli ve görüntülü haberleşmeye, yeni dinlen­me, eğlenme ve iletişim kurma biçimlerine ve elektronik ticarete, vatandaşın daha katılımcı olarak yönetimde etkinleşebilmesinden, daha demokratikleşmeye kadar sosyal ve ekonomik yaşamın her alanında bilgisayarla iletişimin olağanüstü sinerjisinden hem birey hem de toplum olarak etkilenmemek ve yararlanma-mak artık olanaksızdır.

Kimi toplumlar, "bilgiye dayalı ekonomi" sistemine geçişlerini tamamlayıp, sanayi toplu­mu olarak edindikleri toplumsal refahlarını yeni boyutlara taşırken ve kendilerine yeni egemen­lik alanlan yaratırken, bizde durum nedir? 

Ülkemizde Durum 

Dünyadaki ve Türkiye'deki durumun 1996 itibarı ile bir karşılaştırması(l ve 2 nolu kaynaklarda) Türkiye Bilişim Stratejileri Çalış­ma Rapora ve Dünya Bankası Ülke Çalışması, yapılmıştır. Bilgisayar teknolojisine (BT) ilişkin rakamsal göstergelere göre Türkiye, ABD ve Japonya gibi ülkeleri bir yana bırakarak, İs­panya ve hatta Meksika ile karşılaştırıldığında bile oldukça geri durumdadır. Karşılaştırma kıstasları, kişi başına BT yatırımı, kişisel bilgisa­yar sayıları, donanım ihracaatı, toplam işgücü içinde BT işgücü oranı, milyon nüfusta bilgisa­yar öğrenci sayılan ve ARGE/GSMH oram gibi göstergelerdir. Ayrıca kamudaki donanım yatı­rımlarının amaçlarla uyumluluk ve kullanım et­kinlikleri yönlerinden bir incelemesi de yapıl­mış değildir. 

iletişimin telefon alt yapı kesiminde ya­pılan yoğun yatınmlarla bir sıçrama gerçekleş­tirilmiş ise de veri iletişimi, hizmetlerin rekabe­te açılması, İnternet altyapısı geliştirilmesi, ta­rifelerde uluslararası düzeylere ucuzlatma yo­lunda yeterli yatırım ve iyileştirmeler, özellikle 90'lı yıllarda yapılamamıştır. 

Veri ve bilgi kaynaklan yaratılıp kurum­sal ve kurumlararası kullanıma sunumunun da istenilen düzeye eriştiğini söylemek mümkün değildir. Bilgisayarların en önemli uygulamala-nndan olan çeşitli tür ve biçimlerdeki verileri toplama,  işleme,  değerlendirme,  paylaşma, günleme ve kullanma işlevlerinde sağlanacak başarı, karar alma mekanizmalarını, ekonomik üretkenliği ve küresel ekonomi ile bütünleş- meyi beraberinde getirecektir. Çok hacimli verileri bilgisayarda tutmanın ekonomikliği ve ağ  üzerinden kolaylıkla ve etkileşimli olarak erişim için yaratılan yeni olanaklar, verilere ışık hızında akışkanlık kazandırmaktadır. Yüksek hacimli verileri bilgisayarda analiz ederek temsil ettikleri sistemlerdeki davranış özellikle­ri, eğilimler, ilginç ilişkiler ve çelişkiler çıkar­maya yarayan teknik ve yöntemler de geliştiril­mektedir.

Bilgisayar teknolojisi sektörünün her kesiminde, zaten kapatılamayan nitelikli in-sangücü açığı giderek büyüyeceğe benzemek­tedir. Amerika'da BT sektöründeki bugünkü insangücünün 2006 yılına kadar % 108 artırıl­masının gerektiği hesaplanmıştır. Bu açığın bir bölümünün Amerika dışından transferle kapa­tılması öngörülmektedir. 

Sonuç 

Bütün bu saptamalar ve yönelimler, bil­gi toplumuna geçiş için ülkemizde öncelikli olarak ele alınması ve hamle yapılması gere­ken unsurları belirlemektedir:

*  Ulusal bilgi teknolojisi politika ve stratejilerimizin her düzeyde sahiplenilmesi ve koordinasyonu için gerekli idari ve yasal dü­zenlemelerin yapılması,

*  Teknoloji yenileme süresinin iki yılın altına düştüğü mikroişlemci ve çip teknoloji­sinde olmasa bile, bilgi ve iletişim teknolojile­rinin uygun bir bölümünde üretim ve geliştir­me hedeflenmesi,

*  Veri iletişim hizmetlerinin en son tek­nolojik yemliklerle rekabetçi bir ortamda yük­sek servis kalitelerinde ve yüksek kar amacı gütmeyecek ücretlendirmelerle yaygın olarak sunulması, hem batıya hem de doğuya uzanan bağlantıların stratejik öneminin kavranması,

*  Parasal hacim olarak giderek donanı­mın önüne geçecek olan yazılım alanındaki potansiyelin değerlendirilmesi ve yazılım üre­timini artırıcı tedbirlerin alınması,

*  Veri ve bilgi kaynaklarımızın bilgisa­yar ortamlarında zenginleştirilmesi,

*  Eğitimin her düzeyinde bilgi teknolo­jisi olanaklarının kullanılması. Bilgisayar okuryazarlık eğitiminden, bilgisayar uzmanlarının eğitimine, bilgisayar destekli eğitimden, uzak­tan eğitim teknolojilerinin kullanımına ve her meslek dalındaki eğitim sürecinde bilgisayar kullanımının yoğunlaştırılmasma kadar eğiti­min her aşamasında ve düzeyinde çağdaş araç­larla ve çağdaş içerikli müfredatlarla insan gü­cü yetiştirilmesi,

* Ürettiğimiz her çeşit mal ve hizmetin tanıtımında ve bunların gerek yurt içinde gerek yurt dışında pazarlamasında Internet'in çok hızlı büyüyen Elektronik Ticaret olgusunun getirdiği lıız ve kolaylıklardan yararlanılması.

Ülkemizin, bilgi toplumu olabilmek için gerekli potansiyele ve kaynaklara sahip oldu­ğuna inanıyorum. Ancak, bu sürecin hızlandı­rılması için de bazı yapısal değişikliklerin ger­çekleştirilmesi, ulusal stratejik hedef ve önce­liklerin yeniden belirlenmesi ve bu yöndeki gi­rişim ve çalışmaların desteklenip hızlandırıl­ması, kalkınma planlarımızda bu kesim için öngörülmüş hedeflerin gerisinde kalınması ye­rine, daha iddialı hedeflerin konulup uygula­mada aşılması gereğine de inanıyorum.