Çok Uluslu Şirketlerin Ülke Ekonomisine Etkileri 

Küreselleşme ve Çok Uluslu Şirketler 

ÇUŞ'lar gerek bağlı oldukları ana vatan (köken) ülkenin ve gerek­se kabul eden ya da ev sahibi ülkelerin üretim, istihdam, gelir, fiyat, ödemeler dengesi, ekonomik gelişme ve genel refah düzeyine önemli etkilerde bulunurlar. Burada bizi ilgilendiren, kabul eden (ev sahibi) ülke ekonomileri üzerindeki etkileri ve özelliklede olumlu katkılarının değerlendirilmesidir. 

ÇUŞ'ların kabul eden ülke ekonomisine etkilerini beş ana grupta toplamak olanaklıdır. 

Milli   Gelir   Etkisi 

ÇUŞ'lar faaliyette bulundukları ülkenin ekonomisine yaptıkları üretim kadar katkıda bulunurlar. Söz konusu ülkenin gelirine yapılan net katkının bulunabilmesi için kullanılan girdilerin nereden temin edil­diği göz önünde bulundurulmalıdır. Eğer girdiler köken ülkeden veya diğer ülkelerden temin ediliyorsa, net katkıyı saptamak için yapılan üretimden dışarıdan temin edilen girdilerin değerinin düşürülmesi ge­rekecektir. Diğer bir deyişle, ÇUŞ'un kabul eden ülkede sağladığı üretim ya da hasıladan ana firma ile diğer ülkelerdeki bağlı firmalardan sağlamış olduğu girdi değerlerinin çıkartılması gerekir. 

Ödemeler   Dengesi   Etkisi 

Bilindiği gibi bir ülkenin ödemeler dengesi, o ülkenin sakinleri ile yabancı ülkeler sakinlerinin ekonomik işlemlerini gösteren düzenli bir tablo veya bilançodur. Diğer bir deyişle, bir yılda bir ülkeye gelen döviz girdileri ile ülkeden çıkan döviz çıktılarını gösteren düzenli bir tablodur. Başlıca döviz girdisi kalemleri arasında ihracat, turizm ge­lirleri, hizmet satışları, sermaye ithalatı ve dış borçları; döviz çıktıları kalemleri arasında da ithalat, turizm çıkış veya giderleri, hizmet akışları, sermaye çıkışı ve dış borç ödemeleri sayılabilir. 

ÇUŞ'ların kısa dönemde ödemeler dengesi üzerinde olumlu etki göstermesi beklenmemelidir. Olumlu etki, ancak orta ve özellikle uzun dönemde ortaya çıkabilir. Zira yabancı firma kısa dönemde iç pazara dönük üretimde bulunur, ancak daha sonraları iç pazara yerleştikten sonra dış pazara yani ihracata yönelecektir.

ÇUŞ'ların kabul eden ülkenin ödemeler dengesi üzerindeki etkisi­nin yönü bu ülke ekonomisinin dışa bağımlı ya da bağımsız olmasına göre değişir. 

İstihdam Yaratma Etkisi 

ÇUŞ'lar yatırım yaptıkları ülkede yeni iş olanakları yaratmak suretiyle kabul eden ülkenin istihdamına olumlu katkıda bulunurlar ve dolayısıyla işsizlik probleminin çözümüne yardımcı olurlar. İstihdama katkıları, direkt olarak kendi yatırım alanlarında görüleceği gibi teşvik ettikleri yan sanayiler suretiyle de gerçekleşebilir. Öte yandan ya­bancı sermayenin istihdama diğer bir katkısı, kendi iş yerlerinde ve gerekse ana şirketin bulunduğu ülkede işgücünü eğitmek suretiyle bun­ların bilgi, beceri ve tecrübe kazanmaları biçiminde ortaya çıkabilir.

ÇUŞ'ların kabul eden ülkenin istihdamına katkı boyutu veya mik­tarı genellikle şu faktörlere bağlıdır:

-  Genelde imalat sanayine yapılan yatırımların istihdama katkısı, madencilik ve tarım gibi doğal kaynaklara yatırımlardan daha fazladır.

-   Yatırım alanında ya da işletmede kullanılan teknolojinin nite­liğine bağlıdır. Sermaye yoğun teknolojilerin katkısı, emek yoğun tek­nolojilerin katkısından daha fazla olacaktır. İşte imalat sanayiinde, doğal kaynakların işletilmesi sektörüne göre, sermaye yoğun teknoloji kullanılması nedeniyle bu sektörün istihdamına katkısı daha fazladır.

-  Kabul eden ülkeye gelen ÇUŞ'un geliş şekline bağlıdır. Bir ÇUŞ, kabul eden ülkede mevcut yerli bir şirketle birleşme, ortaklık kurma (Joint   Venture)   ya   da   yerli   bir   şirketi   tamamen   satın   alma alternatifleri yerine, yeni bir şirket kurma biçiminde gelmişse; bu du­rumda istihdama yapılan katkı daha fazla olacaktır.

-  Kabul eden ülkeye gelen bir ÇUŞ, işgücünü (çalışanları) o ülkede daha yüksek ücretle mevcut durumda faaliyette bulunan işletmelerden transfer etme yerine, işsizler ordusu arasından seçme durumunda da istihdama katkıda bulunacaktır.

ÇUŞ'lar genelde ülkemiz istihdamına olumlu katkıda bulunmak­tadırlar. Çalışabilir nüfusa göre yarattıkları istihdamın en yüksek olduğu sektörler elektrik makinaları, cam ve lastik sektörlerinde görülür. İstihdama katkısı önemli bir boyuta ulaşmayan sektörler tekstil, çimento ve makina imalatı sektörleridir. En fazla yabancı per­sonel cam, dokuma, giyim ve otomotiv sektörlerinde görülmektedir.