Cumhuriyet Döneminde Ekonomik Büyüme

Prof. Dr. Erdoğan Aklin

Türkiye ekonomisi son elli yıl içinde beş kez durgunluk içine girmiştir. Bunlardan ilk üçü (1958, 1969, 1977) benzer nedenlerden kaynaklanmış, dördüncüsü (1991) Körfez sa-vaşı nedeniyle ortaya çıkmış, beşincisi ise (1994) iktisat politikası aletlerinin yanlış kulla­nılmasından kaynaklanmıştır.

Son iki krizden nispeten kısa sürede çı-kılabilmiş, ama ilk üç durgunluğun etkileri ol­dukça uzun sürmüştür.

Yaklaşık onar yıl arayla gelen 1958, 1969 ve 1977 durgunluk dönemlerinin ortak nedenleri, bu dönemlerden hemen önce eko­nominin gücünün üstünde büyümeye zorlan­ması, bu aşırı büyüme görevini adeta devletin yüklenmiş olması, sonuç olarak hükümetlerin kaynaklan zorlayarak aşırı para basıp yoğun borçlanmaya gitmeleridir

Aşın para basımı enflasyonu hızlandır­mış, döviz kurları hızlanan enflasyona göre düzeltilemediğinden başta ihracat olmak üzere döviz gelirleri kurumuş, böylece yoğun dış borçlanmayla da çakışan döviz darboğazlanna girilmiştir. Sonuç olarak da ekonomi üç kez u-zunca süren durgunluk dönemlerine girmiştir.

Aslında büyüme hızı ile ilgili analizleri milli gelir istatistiklerinin sağlıklı yöntemlerle derlenmeye başladığı 1950'lerden başlatmak gerekir. Ancak daha önceki döneme ait bazı tahminler de yapılmıştır.

Buna göre Cumhuriyet'in ilk yularında 1929 Büyük Dünya Bunalımına kadar ekono­mi çok hızlı büyümüş ama, Büyük Bunalım bütün ülke ekonomilerini olumsuz etkilediği gibi Türkiye ekonomisindeki büyümeyi de yavaşlatmıştır. Arkadan gelen İkinci Dünya Sava­şı yavaşlamayı daha da vahim hale getirmiştir.

1950 yılında başlayan kalkınma hamlesi sonunda büyüme yine hızlanmış, ancak gerek yukarda açıklanan zorlamalar, gerekse o döne­min siyasal olayları büyümeyi yine yavaşlat­mış tır.

Planlı dönem ile birlikte büyüme, bazı dalgalanmalara rağmen yılda ortama yüzde 4.5 dolayında kararlanmış, ancak sözkonusu edi­len zorlamalar öO'lı yılların sonuna doğru so­run yaratmaya başlayınca gerekli önlemler a-İmmış, ama bu kez de 70'li yıllann önce siyasal çalkantıları sonra da dış dünyadaki krizleri bü­yümeyi ortalamanın altına düşürmüştür.

Daha yakın tarihlerde, meselâ 1991'de Körfez Savaşının etkisiyle büyüme hızı nere­deyse sıfıra kadar düşmüş, 1994 krizinde ise negatif olmuştur.

Bütün bu dalgalanmalara rağmen Türki­ye ekonomisinin 75 yıllık Cumhuriyet döne­minde yılda ortalama yüzde 4.79 büyüdüğü anlaşılmaktadır. Böyle bir performansın istis­nai bir başarı sayılması gerektiği açıktır.