Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT-ECO) 

Kuruluşu: 1964 yılında kurulan Kalkınma için Bölgesel İşbirliği (RCD=Regional Cooperation and Development) Teşkilatı Türkiye, İran ve Pakistan tarafından üye ülkeler arasında çok yönlü bölgesel ekonomik işbirliğini sağlamayı hedeflemiş idi.1979 yılında İran'da İslam Devriminin gerçekleşmesiyle, RCD askıya alınarak faaliyetleri durdurulmuştur. 1960'lı yılların ikinci yarısında üye ülkelerde ortaklaşa gerçekleştirilmek üzere 26 yatırım projesi ele alınmış ise de bu projelerin maalesef çoğu ger­çekleştirilememiştir. 

1985 yılında, RCD'nin yerine Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT= ECO=Economic Cooperation Organization) adı altında yeniden faaliye­te geçmesi sağlanmıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılması, EİT'e yeni bir bo­yut kazandırmış ve 18-29 Kasım 1992 tarihlerinde İslamabad'da yapılan olağanüstü Bakanlar Konseyi toplantısında Türk Cumhuriyetleri (Azer­baycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan), Afganis­tan, ve Tacikistan'ın katılmasıyla EİT' ye üye olan ülkelerin sayısı 10'a çıkmıştır. Ayrıca, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti de üye sıfatı olmaksızın, gözlemci olarak, örgütün faaliyetlerine katılabilmektedir. EİT' e üye ülkeler, 7 milyon km2'lik bir alana ve yaklaşık 350 milyonluk bir nüfusa sahip bu­lunmaktadırlar. 

Yapısı: EİT; Bakanlar Konseyi, Temsilciler Konseyi, Bölgesel Planla­ma Konseyi, ve Sekreterya'dan oluşmaktadır. 1992 yılında itibaren Zirve toplantılarının düzenlenmesi de benimsenmiştir. 

Zirve: 1992 yılından itibaren iki yılda bir düzenli olarak toplanmakta­dır. İlki, 1992 Şubat ayında Tahran'da yapılan EİT Zirve Toplantısının so­nuncusu 1998 Mayıs ayında Almaata'da yapılmıştır. Üye ülkeler Zirveye Devlet Başkanı, Cumhurbaşkanı veya Başbakan düzeyinde katılmaktadır­lar. Zirve, bölgesel danışma, koordinasyon ve diyalog için en yüksek siya­si forumu oluşturmaktadır.

Bakanlar Konseyi: 1977'de imzalanan İzmir Antlaşmasında yer alan en üst karar alma organıdır. Üye ülkelerin Dışişleri Bakanlarından oluşur ve olağanüstü durumlar dışında, yılda en az bir kez toplanır. Bakanlar Kon-seyi'nden önce kıdemli memurlar toplantısı yapılabilir ve bunlar Bakanlar Konseyi Toplantısının gündemini tartışırlar.

 Daimi Temsilciler Konseyi: Üye ülkelerin Tahran'a akredite olan Bü­yükelçilerinden ve İran Dışişleri Bakanlığından bir genel müdürden oluşur. Bakanlar Konseyi adına hareket eder ve örgütün denetim organıdır. Ba­kanlar Konseyi'nin aldığı kararların uygulanmasına ilişkin kararlar alabilmekte ve bu çerçevede karşılaşılan güçlükleri aşmak için politikalar oluş­turmaktadır. 

Bölgesel Planlama Konseyi (BPK): Üye ülkelerin planlama kuruluş­larının başkanlarından oluşur. EİT Sekreteryası tarafından son mali yıl için hazırlanan faaliyetleri ve çalışma programını görüşmek üzere Bakanlar Konseyi Toplantısından önce yılda bir kez toplanır. Şimdiye kadar ki BPK toplantıları Tahran'da yapılırken son BPK Toplantısı Şubat 1999'da İstan­bul'da yapılmıştır. 

Uzman Grupları: EİT işbirliği faaliyet alanları ile ilgili olarak teknik dü­zeydeki çalışmaları yürütmek üzere Uzman Grupları oluşturulmaktadır. Uzman Gruplarının yaptığı çalışmalar BPK' da görüşülerek Bakanlar Kon-seyi'nin onayı ile yıllık faaliyet takvimine alınmaktadır. Uzman Grubu top­lantılarına, üye ülkeler ilgilendikleri konulara göre ev sahipliği yapmaktadır. 

EİT Genel Sekreterliği: Üye ülkelerden gönderilen memurlardan oluşmaktadır ve Tahran'da bulunmaktadır. Genel Sekreterlik görevi 2000 yılından itibaren süresi 4 yıldan 2 yıla indirilerek EİT'e katılan yeni üye ül­kelerden de genel sekreter seçilmesinin yolu açılmıştır. Genel Sekreterlik, üye ülkeler arasında haberleşme ve koordinasyonu sağlamakta, toplantı­ların içeriğine yönelik gerekli belgeleri hazırlamaktadır. 

Faaliyet Alanları ve İşbirliği Projeleri: EİT üyesi ülkeler arasında ulaştırma ve haberleşme, ticaret, yatırım, enerji, madencilik, çevre, tarım, sanayi, sağlık, eğitim, bilim, kültür ve uyuşturucu kontrolü gibi birçok alan­da işbirliği yürütülmektedir. EİT bünyesinde işbirliğini geliştirmeye yönelik bazı kurum ve mekanizmalarının oluşturulmasına ilişkin çalışmaların yanı sıra genel olarak bilgi ve uzman teatisi ve eğitim faaliyetleri ağırlıklı bir yer tutmaktadır. EİT'in gündemindeki belli başlı projeler aşağıda Özet olarak verilmektedir. 

Havacılık Şirketi: Şirketin kuruluşu, İstanbul Zirvesinde (1993) gün­deme gelmiş ve mevcut durumda Pakistan, projenin yeniden gözden ge­çirilmesini, Türkmenistan ise katılımını 2002 yılına kadar geciktirmeyi talep etmektedir. Türkiye, bu projeye katılmamıştır. 

Denizcilik Şirketi: Afganistan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan ve Türkmenistan'ın katılımlarıyla tüm formaliteler tamamlanarak Mart 1996'da kurulmuş ve faaliyete geçmiştir. Halen şirketin İran'a ait iki gemi­si Basra Körfezi'nde çalışmakta, Hazar Denizinde de çarter gemilerle ta­şımacılık yapılmaktadır. Türkiye şirkete katılmamıştır.

Ticaret Tercihleri Protokolü: Türkiye, İran ve Pakistan'ın taraf oldu­ğu EİT Tercihli Ticaret Protokolü 1992'de yürürlüğe girmiştir. Protokolde yer alan az sayıda mal üzerinden yüzde 10 gümrük vergisi indirimi öngö­ren protokolün şimdiye kadar kayda değer bir uygulaması olmamıştır. Tür­kiye'nin taviz vereceği mallar listesi Avrupa Topluluğuna karşı olan yüküm­lülüklerimiz göz önüne alınarak belirlenmiştir. EİT Tercihli Ticaret Protoko­lü istenen sonuçları vermemiştir. 

Kalkınma Bankası: Merkezi İstanbul'da olacak olan bankanın kuru­luş anlaşması, Türkiye, Pakistan ve İran tarafından imzalanmıştır. Türkiye ve Pakistan onay işlemlerini tamamlamıştır. Bankanın kuruluşundan itiba­ren altı ay içinde İran ve Pakistan'da birer şube açılacaktır. Bankanın ser­mayesinin 300 milyon dolar olması ve bunun 60 milyon dolarının eşit pay­lar halinde banka kurulur kurulmaz üye ülkelerce yatırılması, kalan kısmı­nın ise yine eşit paylar olarak zamanla yatırılması kararlaştırılmıştır. 

Transit Ticaret Anlaşması: Ticari malların üye ülkeler arasında kara, deniz ve havayolu ile transit nakliyesini kolaylaştırmayı amaçlayan antlaş­ma, Aralık 1997'de yürürlüğe girmiştir. Anlaşma Türkiye tarafından imza­lanmış ve onaylanmış ise de, İran yetkilileri Türk Cumhuriyetlerine giden Türk tırlarının geçişlerine güçlük çıkarmaya devam etmektedir. 

Yine aldığım bir bilgiye göre, 1989 yılında merhum T Özal'ın Başba­kanlığı döneminde Türkiye ve İran'ın kuzey batsından Türk Cumhuriyetle-ri'ne ulaşmak üzere ortak bir otoban yatırımı projesi teklif etmiş ise de, İranlı yetkililer yıllardır bu konuyu gündeme getirmek istememektedirler. Çünkü, İran'da 30 milyona yakın Azerî Türkü olup, Türkiye'nin bu insanlar ve Türk Cumhuriyetleri ile ekonomik ve kültürel temaslarını artırmaları İranlı yetkililerin işine gelmemektedir. 

İşadamlarının Vize İşlemlerinin Kolaylaştırılması Anlaşması: Üyeler ül­keler arasında ticareti artırmak amacıyla üye ülke işadamlarına kolaylık sağlayan Anlaşma Mart 1995'te Türkiye'nin de içinde bulunduğu yedi EİT üyesi ülke tarafından imzalanmış ve Mart 1998'de yürürlüğe girmiştir. 

Ticaret ve Sanayi Odası: EIT Odası, özel sektörün ekonomik işbirli­ğine aktif katılımını sağlamak amacıyla 1993 yılında kurulmuştur. Afganis­tan, Türkmenistan ve Özbekistan dışında 7 üye ülkenin Milli Odaları EİT Odasına katılmıştır. EİT Odası bünyesinde bir Sanayi ve Yatırım Komitesi oluşturulmuş ise de, Türk Cumhuriyetlerinde iç ve dış ticaret mevzuatı ve yabancı sermaye yatırımları gibi yasal düzenlemelerin oluşmaması sonu­cu bu anlaşma pratikte çalışmamaktadır. 

Sonuç: Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri ile beraber olduğu tek bölge­sel ekonomik teşkilatı olan EİT'in ülkemiz için önemi aşikardır. Türkiye ko­numu, gelişmişlik düzeyi ve tüm dünya ile siyasi ve ekonomik ilişkileriyle birlikte mütalaa edildiğinde, EİT'e lider olma ve bu teşkilatı yönlendirme durumunda ise de, son katılan 7 ülkede Batılı anlamda hukuki mevzuatın henüz çıkarılamamış olmasına ilaveten, İran'ın engellemeleri ile EİT'de önemli bir ekonomik işbirliği geliştirmek mümkün değildir. EİT bölgesinin çok zengin enerji kaynaklarının akılcı bir şekilde kullanılması ve uluslara­rası pazarlara ulaştırılması hayati önem arz etmektedir. 

EİT içi ticaretin geliştirilmesi, iç ve dış ticaret rejimlerinin şeffaflaştırı­larak Dünya Ticaret Örgütü kural ve standartlarıyla uyumlaştırılmasına bağlıdır. Son yıllarda Türkiye'nin ihracatında EİT ülkelerinin payı %3-4 ara­sında, ithalatındaki payı da %3 dolayında seyretmekte ve Türkiye bu ülke­lerle de dış ticaret açığı vermektedir.